181
<< Nr. 179 | Index | Nr. 182 >>
Christianae fidei brevis et clara expositio ad regem Christianum
Sommer 1531
Huldreich Zwinglis sämtliche Werke, vol. 6.5 (Zürich: Theologischer Verlag, 1991) (Corpus Reformatorum 93.5)
Jump to page 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163
[Christianae fidei brevis et clara expositio
ad regem Christianum]
[In expositionem fidei ad reg%\em Christianum
Huldrychi Zuinglii praefatio]
[fol. 2r] Christianissimo Francorum regi Francisco.
Gratiam et pacem optat a deo patre et domino nostro Iesu Christo.
Omnium, quę tumultuoso isthoc sęculo nascuntur, nihil foelicius
cius provenit quam infoelix mendacium, o rex piissime, sive quod
mali autor cacodemon semper in herba conatur optimum semen
strangulare [vgl. Mt 13, 24ff], sive quod coelestis animorum agricola
virtutem ac fidem vitiis ac perfidia velut acuit et provehit. Non aliter
quam cum Spartani opidum quoddam multo sudore ac sanguine
expugnatum funditus perdi vetabant, ne deesset, ubi militem suum
velut ad cotem et palum exercerent. Sic et dominus deus miris nos
artibus peti ac exerceri patitur, ut illi nos probemus. Fortis enim aut
temperans quomodo quis fieri potest, nisi in periculorum turba et luxus
affluentia? Eodem modo veritas, quę iam caput proferre coepit,
mendaciis fit nitidior sublimiorque surgit. His enim undique petentibus
et in eam omne virus eiaculantibus illa sese excutere, aspergines
extergere membraque tueri cogitur. Quo fit, ut mendaciorum fraus,
ipsius autem veritatis venustissima frons magis ac magis retegatur atque
in lucem veniat. Sed desino pręfari.
Metus me incessit, ne clementia tua perfidorum quorundam suggestionibus
plus quam vanis ac mendacibus tentetur; irritari enim
scio non posse, qui, quo sunt perfidiosiores, eo apud plures veritatem
non iam deferunt, sed proscindunt. Deferunt autem nos infinitis nominibus,
ut religionem conculcemus et sanctam sive regum sive magistratuum
functionem ac maiestatem contemnamus. Quę omnia
quam vere faciant, tua, quęso, ęquitas pronunciet, cum fidei nostrę
fontes, ecclesiarum nostrarum leges ac mores, principum autem reverentiam
nobis pro virili exponentibus audierit.
Est autem nihil ęque tam obvium homini quam fidem suam exponere.
Cum enim fides iuxta apostoli definitionem ea vis animi sit
eaque firmitas ac certitudo, qua inconcusse fidit invisibili deo [vgl.
Hebr 11, 1], quis nunc tam stupidus ac tardus esse potest, ut nesciat
exponere, an aliqua re fidat vel non fidat, pręsertim cum fides veritatis
filia sit - ea enim re [fol. 2v] quisque fidit, quam novit esse verissimam
- cumque solus deus verax sit [vgl. Röm 3, 4]? Et qui hoc
sese agnoscere experitur ac sentit, quomodo non posset eam fiduciam
paucis exponere? Sic ergo de deo rebusque divinis sentimus.
[De deo et cultu eius]
Universa, quę sunt, aut creata sunt aut increata. Increatus unus
ac solus deus est; nam increatum nisi unum esse nequit. Si enim plura
essent increata, iam plura essent ęterna. Socia enim sunt increatum
et ęternum, ita ut utrumque sit alterum quoque. Si plura essent
ęterna, iam plura essent infinita. Nam et illa sic paria sunt ac socia,
ut, quicquid sit ęternum, etiam sit infinitum, et quicquid sit infinitum,
etiam sit ęternum. Cum autem infinitum unum modo queat esse
(nam ut primum admittimus duas infinitas substantias, utraque finita
est), iam constat increatum unum ac solum deum esse.
Sequitur et primi articuli fidei nostrę origo, fons et fundamentum,
nempe quod, cum dicimus: <<Credo in unum deum patrem omnipotentem
creatorem coeli et terrę>>, fatemur et adseveramus nos infallibilem
habere fidem, ut quę in uno ac solo creatore firma consistat.
Gentes et impii quique, qui creatura fidunt, fateri coguntur, quod
sua fide vel opinione falli possint, cum creatura fidunt. Qui autem
creatore ac rerum omnium principio, quod nunquam coepit, sed alia
produxit, fidunt, hi convinci erroris nequeunt. Constat
et istud, quod, quicquid est creatura, non possit huius inconcussę
ac indubitatę virtutis, quę fides est, obiectum ac fundamentum esse.
Quęcunque enim coeperunt esse, aliquando non fuerunt. Cum ergo
non essent, quomodo quis potuisset illis fidere, quę nondum erant?
Non ergo possunt naturale fidei obiectum aut fundamentum
esse, quę esse coeperunt. Solum ergo ęternum, infinitum increatumque
bonum verum est fidei fundamentum. Concidit hic omnis fiducia,
qua vel creaturis sanctissimis vel sacramentis religiosissimis
imprudenter nituntur quidam. Deum enim esse oportet, quo infallibiliter
fidendum est. Et si creatura fidendum est, iam creaturam
esse oportet creatorem. Si vero sacramentis, iam sacramenta
deum esse oportet, ut non tantum eucharistię sacramentum, sed et
baptismus manuumque impositio deus sit. Quę quam absurda sint
doctis nedum piis auribus, non modo docti sed et intelligentia pręditi
iudicare possunt. Ut ergo theologi [fol. 3r] veritatem adsequi possint,
hanc eis lucernam libenter exhibebimus. Cum dicunt creatura
utendum esse, sed solo deo fruendum, nihil aliud dicunt quam
et nos, si modo suaipsorum verba non incogitanter transmitterent.
Nam si solo deo fruendum est, eo quoque solo fidendum est. Eo enim
fidendum est, quo fruendum est, non quo utendum est.
Ex his, clementissime rex, clare vides nos neque divos neque sacramenta
exautorare aut loco movere, ut quidam nobis imputant,
sed suo in loco ac dignitate manu tenere et custodire, ne quisquam eis
non recte utatur. Deiparam virginem Mariam non adficimus contumelia
cum vetamus λατρεία adorari, sed cum ei creatoris maiestatem
atque potentiam tribuimus. Illa ipsa nunquam ferret adoratorem.
Unius enim eiusdemque ingenii est pietas apud omnes et in
omnibus, quia ex uno eodemque spiritu nata est. Nequit ergo ne cogitari
quidem, quod ulla creatura possit simul et esse pia et ferre, ut
sibi numinis cultus exhibeatur. Sic et deipara virgo, quanto est supra
omnes creaturas sublimior quantoque in deum filium suum religiosior,
tanto minus feret numinis cultum. Impiorum enim hominum
ac dęmonum est insania, cum sibi divinos honores impendi patiuntur.
Quod dęmonum idola et Herodis fastus testantur, quorum isti
cultum suum docendo mundum perniciose fefellerunt, hic vero, cum
numinis attributum honorem non repelleret, pediculari morbo, quo
humanam imbecillitatem disceret agnoscere, plexus est [Apg 12, 23].
Sacramenta vero sic veneramur et colimus ut signa et symbola rerum
sacrarum, non quasi res ipsę sint, quarum signa sunt. Quis enim
tam imperitus esse queat, ut signum dicat id esse, quod significat (sic
enim ista vox <<simia>> nunc hic scripta maiestati tuę veram simiam
ante oculos statueret), sed quod sacramenta sint rerum verarum
significationes, quę res verę per essentiam et naturaliter aliquando
gestę sunt? Eas, inquam, res referunt, commemorant ac velut
ante oculos ponunt. Sane, quęso, me intelligas, o rex! Christus
morte sua expiavit scelera nostra; iam eucharistia huius rei commemoratio
est, quemadmodum ipse dixit: <<Hoc facite in meam commemorationem>>
[Lk 22, 19]. Qua commemoratione universa commemorantur
dei beneficia, quę nobis per filium suum pręstitit.
Deinde symbolis ipsis, pane scilicet ac vino, Christus [fol. 3v] ipse
velut oculis pręsentatur, ut sic non iam auditus tantum, sed et visus et
gustus Christum videant ac sentiant, quem animus in sinu pręsentem
habet illoque gaudet. Legitimum ergo cultum tam divorum
quam sacramentorum hunc tradimus ac docemus esse, quem Christus
ipse tradidit ac docuit. <<Si filii Abrahę estis>>, inquit, <<opera
Abrahę facite>> [Joh 8, 39]. Exemplum ergo est, quod in divis et
sanctis omnibus debemus imitari. Ut si quis prophetarum aut sanctorum
divina monita velut canna propinavit, iam quę divino spiritu donata
nobis sunt et exposita, ea religione accipiamus, qua illi et acceperunt
et tradiderunt. Si vitae sanctimonia religionem ornarunt, nos
illorum vestigia imitemur, pii, sancti ac innocentes simus, quomodo
isti fuerunt.
De baptismo sic inquit: <<Baptizate eos in nomen patris et filii et
spiritus sancti>> [Mt 28, 19], de eucharistia vero: <<Hoc facite in mei
commemorationem>> [Lk 22, 19], et per os Pauli: <<Unus panis et
unum corpus tota multitudo fidelium sumus>> [1 Kor 10, 17]. Hic neque
in divorum cultu neque sacramentorum instituto habetur, ut eam
virtutem ac gratiam, quę solius dei est, possideant. Cum ergo numen
ipsum hanc potestatem creaturis nunquam tribuerit, quam nos
eis tribuimus, iam constat frivolum esse, quod vel divos vel sacramenta
docemus peccata dimittere bonaque largiri. Quis enim peccata
remittit nisi solus deus? Aut a quonam sunt optima queque
dona, sicut divus Iacobus habet, quam a parente omnis lucis ac
boni [vgl. Jak 1, 17]? Docemus ergo sacramenta coli debere velut res
sacras, ut quę res sanctissimas significent, tam eas, quę gestae sunt,
tam eas, quas nos gerere et exprimere debemus. Ut baptismus significet
et Christum nos sanguine suo abluisse et quod nos illum, ut
Paulus docet [vgl. Röm 6, 4ff], debemus induere, hoc est ad eius formulam
vivere, sic eucharistia quoque significet cum omnia, quę nobis
divina liberalitate per Christum donata sunt, tum quod grati
debemus ea charitate fratres amplecti, qua Christus nos suscepit,
curavit ac beatos reddidit. Sed de eucharistia, anne naturale Christi
corpus edatur, in sequentibus fusius dicetur.
Summa: Hic est religionis nostrę fons, ut deum agnoscamus esse,
qui increatus creator rerum omnium est, quod ille unus ac solus omnia
habet, gratis donat, quodque primum hoc fidei fundamentum
evertunt, quicumque crea-[fol. 4r]turę tribuunt, quod solius creatoris
est. Fatemur enim in symbolo creatorem esse, quo fidamus; non
ergo creatura esse potest, quo fidendum est.
Iterum de deo sentimus: Posteaquam deum fontem rerum omnium
et creatorem esse scimus, fieri nequit, ut quicquam aut ante illum
aut cum illo esse intelligamus, quod non ex illo sit. Nam si quicquam
esse posset, quod non esset ex illo, iam ille non esset infinitus,
non enim extenderetur isthuc, ubi illud aliud esset, cum esset extra illum.
Quibus fit, ut, cum patrem, filium et spiritum sanctum videamus
in scripturis deum adpellari, ut non sint aut creaturę aut dii diversi,
sed quod hi tres unum sunt, una essentia, una οὐσία, id est
existentia, una virtus et potentia, una scientia et providentia, una bonitas
et propensio, nomina sive personę tres, sed omnes ac singuli
deus idem et unus.
Hunc deum scimus natura bonum esse; quicquid enim est, natura
est. Bonum autem est, quod mite et iustum est. Mansuetudinem
enim iusticia exue, iam non erit mansuetudo, sed aut negligentia aut
metus. Contra vero iusticiam, si non bonitate sive ęquitate temperes,
iam summa fiet iniuria et violentia. Deum ergo cum natura bonum
esse agnoscimus, eadem opera suavem, mitem et liberalem atque
sanctum, iustum et inviolabilem fatemur. Iustus ergo cum sit, iam
scelerum contubernium abhorreat necesse est. Ex quo colligitur, ut,
cum miseri mortales non iam scelerati, sed conscelerati simus, de illius
amicicia et convictu desperare cogamur. Rursus autem bonus
cum sit, iam ęque necesse est, ut ęquo et bono consilium factumque
omne temperet.
Hic fons est, cur filium suum unigenitum carne amiciverit, ut hęc
duo toti orbi non modo ostenderet, sed etiam impenderet: redemptionem
et renovationem. Cum enim eius bonitas, hoc est iusticia et
misericordia, sacrosancta, hoc est firma sit et immutabilis,
iam iusticia requirebat expiationem, misericordia veniam, venia
novam vitam. Carnis ergo indutus paludamento summi regis filius
prodit ut hostia factus (nam pro divina mori natura non potest) inconcussam
iusticiam placet ac reconciliet his, qui suapte innocentia
sub intuitum numinis propter scelerum conscientiam venire non audebant,
id autem ideo, quia suavis et misericors est, quę virtus
perinde non potuit ferre operis [fol. 4v] sui repudiationem atque iusticia
impunitatem. Mixtę sunt igitur iusticia et misericordia, ut hęc hostiam
daret, illa vero acciperet pro universorum scelerum expiatione
[vgl. 1 Joh 2, 2].
Ea igitur de quo grege eligenda erat? De angelorum? At quid ad
illos attinebat hominum pręvaricatio? An vero de hominum armento?
At illi omnes rei erant, ut, quicumque ex eis ad hoc fuisset
destinatus, perlitare non potuisset propter vitium. Agnum enim
ἄμωμον [vgl. 1 Petr 1, 19], hoc est undique salvum, candidum ac
mundum esse oportebat [vgl. Lev 22, 19ff] eum, qui hanc hostiam τυπικῶς
promittebat. De se ergo accepit divina bonitas, quod nobis donaret.
Filium enim suum nostra carnis imbecillitate circumdedit, ut
videamus ęque liberalitatem sive misericordiam esse insuperabilem
atque sanctitatem sive iusticiam. Qui enim sese nobis dat, quid
reliquum fecit, quod non dederit? Quomodo divinus Paulus disseruit
[vgl. Röm 8, 32]. Angelum si fecisset victimam aut hominem, extra
seipsum erat, quod dedisset. Fuisset ergo relictum, quod adhuc
maius dare potuisset, nempe seipsum, quod tamen non dedisset.
Summa itaque bonitas summum beneficium largitura cum esset, preciosissimum,
quod eversa arca dare potuit, nempe seipsum, dedit,
quo humanę menti maiorum semper avidę ne viam quidem cogitandi
relinqueret: Quomodo hęc sive angelica sive humana hostia tanti, ut
pro omnibus sit satis? Aut quomodo inconcusse possum creatura fidere?
Filius ergo dei nobis ad confirmationem misericordię, ad
pignus venię, ad iusticie precium et ad vitę normam datus est, ut
nos certos de gratia dei faceret et vivendi traderet legem. Quis hanc
divinę bonitatis et munificentię liberalitatem satis vehat? Abdicari
commerueramus, et ille cooptationem adornat. Iter vitę corruperamus,
et ille in locum restituit. Sic ergo redemit et renovavit nos divina
bonitas, ut pro misericordia grati, pro hostia expiatrice iusti simus
et innocentes.
[De Christo domino]
Hunc dei de deo filium credimus et docemus humanam naturam
sic adsumpsisse, ut divina non sit vel amissa vel in humanam transmutata.
Sed utramque in eo esse vere, proprie ac naturaliter, ita ut
iuxta divinam naturam nihil sit imminutus, quo minus vere, proprie
ac naturaliter deus sit, iuxta humanam vero non sic in divinam [fol. 5r]
transierit, ut non vere, proprie et naturaliter homo sit, excepta propensione
ad peccandum, ut omnino, qua deus est, ita deus sit cum
patre et spiritu sancto, ut de divinitatis dotibus ei propter humanę imbecillitatis
vendicationem nihil deciderit, qua vero homo est, ita sit
homo, ut, quicquid ad humanę naturę veritatem et proprietatem pertinet,
sic habeat, ut propter divinę naturę coniunctionem (pręter peccandi
ingenium) non sit ei quicquam ademptum.
Hinc est, ut utriusque naturę propria et agnata sic in omnibus dictis
et factis reluceant, ut nullo negocio religiosa mens videat, quid
utrique naturę sit accepto ferendum, quantumvis omnia unius Christi
recte esse dicantur. Christus esurit [vgl. Mk 11, 12], recte dicitur,
quum deus sit et homo; attamen secundum divinam naturam non
esurit. Christus sanat morbos et vitia [vgl. Mt 4, 23], recte dicitur;
attamen divinę virtutis ista sunt, si proprie expendas, non humanę.
Nec tamen propter naturarum discrimen sequitur personę divisio,
non magis quam cum de homine dicimus, quod intelligat et dormiat.
Ibi cum vis intelligendi solius animi sit et dormiendi necessitas corporis,
non tamen ob id duę personę est homo, sed una. Confit enim personę
unitas etiam ex diversis naturis.
Et omnino fatemur deum et hominem unum esse Christum, sicut
ex anima ratione prędita et inerti corpore unus homo conflatur,
quemadmodum divus Athanasius disseruit. Adsumpsit autem humanam
naturam in unitatem hypostaseos sive personę filii dei; non
quasi homo adsumptus peculiaris persona et ęterna divinitas quoque
persona peculiaris sit, sed quod persona ęterni filii dei in et ad unitatem
suam hominem adsumpserit, quemadmodum sancti dei homines
vere et clare demonstrarunt.
Eam vero naturam credimus spiritu sancto virginem foecundante
conceptam eiusdemque perpetuo servata virginitate in lucem effusam,
ut mundo nasceretur liberator et curator animarum de foemina
virgine, qui ab ęterno natus est dominus ac deus de patre celibe, ut
hostia sancta et immaculata fieret, cui omnes arę pecoribus onustę
nequicquam fumabant, quo beluinorum sacrificiorum homines pęniteret,
et ad mentis oblationem converterentur, cum deum sibi viderent
filii sui victimam paravisse et obtulisse [vgl. Hebr 9, 11ff].
Passum credimus Christum cruci suffixum sub pręside Pilato,
sed quod passionis acerbitatem homo sensit, non etiam deus, qui, ut
est ἀόρατος, hoc est invisibilis, sic est et ἀνάλγητος, hoc est nulli
passioni aut adfectioni obnoxius. Doloris vox est <<Cur me, deus,
deseruisti?>> [Mt 27, 46], illęsę divinitatis autem <<Ignosce eis, nesciunt
enim, quid faciunt>> [Lk 23, 34]. Passus est autem pro expiandis sceleribus
nostris [fol. 5v] contemptissimo supplicii genere, ut nihil faceret
reliquum humiliationi, quod non experiretur et impleret.
Mortuus et sepultus nisi esset, quis verum hominem esse crederet?
Hinc est, ut apostolici patres in symbolo adiecerint <<descendit ad
inferos>>. Qua locutione usi sunt vice periphraseos, qua et veram
mortem significarent (inferis enim connumerari ex humanis abiisse
est) et virtutem redemptionis eius ad inferos quoque pervenisse.
Quod divus Petrus innuit, cum dicit mortuis, hoc est eis inferis, qui
exemplo Noe a condito mundo crediderunt dei monitis, cum impii
contemnerent, prędicatum esse evangelium [1 Petr 3, 19f].
Contra vero ni et redivivus resurrexisset, quis verum deum crederet
eum, qui extinctus esset, ita ut vitę eius ac virtutis nihil superesset?
Credimus ergo verum dei filium pro humana natura vere mortuum
esse, quo certi reddamur de criminum nostrorum expiatione. Credimus
mus et vere a mortuis resurrexisse, ut certi simus de ęterna vita. Quicquid
enim Christus est, noster est; quicquid operatur, nostrum est.
<<Sic enim deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum dederit
ad vivificandum nos>> [Joh 3, 16]. Cum ergo resurrexit, nobis resurrexit,
nostram resurrectionem orsus. Unde et Paulus illum dormientium
hoc est mortuorum primitias vocat [vgl. 1 Kor 15, 20]. Ille
enim cum mortuus vivit, ostendit et nos, cum morimur, vivere. Hoc
enim Hebręis resurgere significat: permanere, consistere ac perdurare.
Hinc est, ut Paulus ad utramque partem sic arguat: Si Christus
resurrexit, hoc est, cum mortuus crederetur, vixit et corpus redassumpsit,
iam est mortuorum resurrectio [vgl. 1 Kor 15, 20ff].
En tibi, humanissime rex, argumenti robur in hoc consistere, quod
Christus noster est et quod omnis eius actio nostra est. Nam alias
non magis sequeretur <<Christus resurrexit, ergo et nos resurgimus>>,
quam si quis sic colligeret <<rex habet potestatem a suplicio
liberandi eum, quem prętor damnavit, ergo quisque habet
hanc potestatem>>. Negative autem sic: <<Si Christus non resurrexit,
ergo neque nos resurgimus>>. Nam alias Christus sua virtute
vivere ac resurgere potest, id quod nostra nos non possumus. Si
vero neque Christus resurrexisset, si nostra non esset resurrectio,
iam constat, quod virtutem suę resurrectionis nostram facit et publicam.
Huc spectarunt sancti homines, cum dixerunt Christi corpus
nos alere ad resurrectionem. Quo nihil aliud voluerunt quam ostendere,
quod, cum Christus, qui totus noster est, [fol. 6r] resurrexerit,
nos per hoc certos reddi, quod et nos, cum corpore sumus
mortui, animis vivamus quodque aliquando cum eodem corpore sumus
revicturi.
Porro quod idem ille noster Christus coelos subiit et ad patris
dexteram consedit, quod incunctanter credimus, promittit, quod et
nos, qui, protinus ut morimur, illuc subvolamus, aliquando simus
etiam cum corpore isthic eternis fruituri deliciis. Ut autem ille isthic
sedet, usque dum venturus est ad publicum orbis universi iudicium,
sic et nostri beatorumque omnium animi apud illum sunt sine corpore
usque ad prędictum iudicium. Sub cuius exordium omnes redinduituri
sumus positum corporis vestimentum et cum eo sive ad perpetuas
sponsi nostri nuptias sive ad perpetuas perduellis diaboli erumnas
profecturi.
Hic duo tibi, mitissime rex, ut sentio, exponam.
[Purgatorium]
Unum, quod, cum Christus inferorum cruciatus non sensit, quomodo
divus Petrus docet Act. 2 [Apg 2, 27], sed morte perfunctus
coelos conscendit, nos quoque, posteaquam solvimur nexu corporis,
eo citra cunctationem, moram aut novum cruciatum, si modo fidem
synceram habuerimus, ituros esse; quodque cupiditatem suam potius
quam animas fidelium pascere ausi sunt, qui purgatorii ignis miserias
intentarunt alias satis miseris hominibus.
Primum enim Christum ipsum prorsus evacuant et explodunt.
Si enim Christus pro peccatis nostris mortuus est - quomodo ipse
et spiritu eius imbuti docuerunt apostoli, quomodo et religionis ratio
fateri cogit, qua constat gratia et bonitate dei beari homines -, qui
posset ferri, ut nos ad satisfaciendum cogeremur? Si enim a Christo
abhorrent, qui operibus fidunt iuxta Pauli verbum, quanto magis
abhorrent et annihilant Christum, qui proprio cruciatu expiari crimina
oportere docent? Nam si benefacta mereri beatitudinem nequeunt
et eam carnificina mereatur, iam numinis bonitas in dubium
vocaretur, quasi adflictionibus et erumnis gauderet, abhorreret autem
a mansuetudine et benignitate.
Secundo, si Christus non tollit mulctam et poenam peccatis debitam,
cuiusnam causa factus est homo? Cuiusque causa passus est?
Nam quod theologorum quidam sic discriminant a culpa nos redemptos
esse, non etiam a poena, frivolum, immo contumeliosum in
deum commentum est. Nam ne humanus quidem iudex poenam infligit,
ubi culpa abest. Protinus [fol. 6v] ergo ut a deo culpa remittitur,
poena condonata est.
Tercio, cum Christus ipse docuerit, quod, qui credunt, vitam
eternam habeant, et quod, qui fidunt eo, qui Christum nobis misit,
in iudicium non veniant, sed iam transierint a morte in vitam [vgl. Joh
5, 24], fit manifestum, quod hęc mora cruciatus, quam animis hinc
migrantibus dant papistę, commenticia est et ficta.
[Appendix de eucharistia et missa]
[fol. 18r] Alterum vero, quod me expositurum recepi, hoc est, quod
papistę a veritate decidunt, cum se pro peccatis offerre Christum
in missa promittunt, qui, ut semel sese in cruce et iterum patri in
coelo obtulit, sic peccatorum remissionem et ęternae foelicitatis gaudium
meruit et impetravit, ut, qui se illum patri offerre iactet, non alia
re magis possit Christum antiquare aut negare. Quod hac via dilucidum
facere conabor.
Primum ab adversariis quęro, quisnam hominem Christum obtulerit,
cum in crucem est actus? Respondere aliter nequeunt quam neminem
illum obtulisse, sed a seipso esse oblatum. Id quod prophetę,
ipse ipsiusque apostoli sunt testati. <<Oblatus est, quia ipse voluit>>
[Jes 53, 7]. <<Nemo tollit a me animam meam>>, et: <<Potestatem habeo
ponendi animam meam atque iterum sumendi eam>> [Joh 10, 18].
<<Ego animam meam do pro ovibus meis>> [Joh 10, 15] et: <<Panis,
quem ego dabo, caro mea est, quam ego depensurus sum pro mundi
vita>> [Joh 6, 51], <<qui per spiritum sempiternum seipsum obtulit
immaculatum deo>> [Hebr 9, 14]. Si ergo Christus tunc a nemine quam
a seipso est oblatus, quęro secundo, an ista vera suiipsius in mortem
oblatio habeat aliquid discriminis cum ista, qua eum papistę offerunt.
Si dicant nullum esse discrimen, iam sequetur Christum hodie
quoque pati ac doloribus adfici, immo mori oportere, cum offertur.
Sic enim scriptum est Hebr. 2 [v. 14]: <<ut per mortem exautoraret
eum, qui habebat mortis imperium, hoc est diabolum>>. Rom. 5
[v. 10]: <<Reconciliati sumus deo per mortem filii eius>>. <<Ubi testamentum
est, isthic necesse est, ut mors testatoris intercedat>> [Hebr
9, 16], hoc est: si cui testamento legatum cedere debeat, necesse est,
ut testator moriatur. Testamentum autem sive legatum nostrum est
gratuita remissio peccatorum, ut habetur Ieremię 31 [v. 31-34] et
Hebr. 8 [v. 8-12]. Hanc cum nobis legavit divina bonitas, iam necesse
fuit, ut is moreretur, per quem gratia peccatorum nobis legata erat.
Sequitur ergo, quod si papistę nunc offerant, Christus etiamnum
moriatur. Nam si offerunt, oblatione tolluntur peccata; si peccata tolluntur,
iam mortem necesse est intervenire: <<Sine sanguinis enim effusione
non fit remissio>>, Hebr. 9 [v. 22] et Rom. 6 [v. 10]: <<Quod
autem mortuus est, propter peccatum est mortuus>>. Constat igitur
omnino, [fol. 18v] ut, si papistę in remissionem peccatorum offerant,
perinde ac Christus sese obtulit, etiam occidant; nam sine morte
non abolentur peccata.
Si vero inter suam oblationem et eam, qua se Christus ipse obtulit,
aliquod est discrimen, quęro, quodnam istud sit? Respondebunt
nimirum pro veteri more hoc esse discrimen, quod ille se realiter obtulerit,
ipsi autem spiritualiter nunc offerant, idcirco tunc necessarium
fuisse, ut moreretur, nunc autem, quia spiritualis sit illorum
oblatio, mortem non exigi. Quibus sic occurrimus: In re tam ardua
nullum sermonem ambiguum aut obscurum esse prętereundum, ne
scilicet non intellecta virtute sermonis a vero abducamur. Quęro igitur,
cum dicunt spiritualiter sese offerre, quidnam intelligant
per hanc vocem <<spiritualiter>>. Anne spiritum suum intelligant,
ut sensus sit: Christum spiritualiter offerimus, hoc est, in mente recolimus,
recordamur et gratias agimus, quod Christus pro nobis
oblatus est. Si isto modo intelligunt spiritualiter offerre, cum scilicet
in animo adferunt Christum, iam a nobis quidem nihil dissentiunt,
sed a seipsis plus quam τρὶς διὰ πασῶν. Tam enim abest, ut Christum
hoc modo offerant, ut seipsos fide illi dudum oblatos visibiliter
quoque in coena offerant. Si per <<spiritualiter>> spiritum Christi intelligunt,
hoc sensu: Spiritualiter Christum offerimus, id est, spiritum
Christi offerimus, iam obstat, quod supra quoque adduximus
Christi verbum: <<Nemo tollit animam meam>> etc. [Joh 10, 18].
Nemo enim potestatem in illum habet. Nam et ipse seipsum per spiritum
sempiternum obtulit, hoc est animam et corpus suum in mortem
tradidit voluntate et iussu ęterni spiritus sive consilii. Hoc modo igitur
Christum nemo nisi seipse potest offerre. Si vero per <<spiritualiter>>
intelligunt hoc modo: Nos offerimus verum Christi corpus spiritualiter,
hoc est quodam inedicibili modo, ut sit verum corpus non
tamen reale aut naturale, sed suo modo spirituale, qui modus nobis
ignotus est - sic enim fere loquuntur -, iam ostendemus eos nihil
quam verba concinnare, quę sibi constare non possunt. Cum enim
constet Christi corpus verum esse corpus, ita ut unum idemque corpus,
antequam moreretur et postquam surrexit, [fol. 19r] re et numero
maneat, tametsi ex mortali factum sit immortale, ex animali spirituale,
hoc est divinum, purum, impassibile et spiritui in omnibus obtemperans,
nunquam tamen sic mutatur aut transit in spiritum, ut non
sit verum naturale realeque corpus, ante mortem quidem corruptibile
et fragile, post resurrectionem vero incorruptum, firmum ac sempiternum,
at unum idemque semper corpus. De vero igitur corpore intelligo
et quęro, an dicant verum corpus offerri, sed modo inedicibili.
Respondent: Etiam nimirum. Quęro ultra, cur audeant dicere modum
esse inedicibilem, cum hęc sit prima divisio rerum substantiarumque
omnium, quod aut corpus sunt aut spiritus. Quę divisio tam late vagatur,
ut etiam deum comprehendat, angelos ac spiritus omnes.
<<Deus enim est spiritus>>, Io. 4 [Joh 4, 24]. Cum ergo nobis quęstio sit
de: quid est, non de: quomodo est, ut ipsi cum philosophis loquuntur,
hoc est, nos primo quęrimus, quid offeratur; deinde quęrimus
tandem, quomodo offeratur, non quasi velimus operum dei rationem
exigere, sed cum de re sive substantia non recte respondent, iam de:
quomodo sit, ostendamus minus recte respondere. Sed ne quid maiestatem
tuam offendant sophisticę nebulę, quod dixi propter contentiosos,
planissime ac adpertissime exponam.
A papistis quęro de re primum: Quid offertis pro peccatis in
missa? Respondent: Corpus Christi. Dico ego: Anne verum et
reale? Respondent: Etiam. Dico: Si verum et reale offertis, iam duo
absurdissima sequuntur. Unum, quod vobis opus, quod solius filii dei
est, sumitis. Ipse enim seipsum obtulit, ut antea dictum est. Nam
nemo potest quicquam offerre maius seipso. Sacerdotes veteris testamenti
offerebant pecuinas hostias, sed istę tanto erant humiliores
ipsis sacerdotibus, quanto belua est homine inferior. Summam autem
hostiam offerebat quisque, cum seipsum domino dedicaret ac manciparet,
hoc est cum totam mentem deo devoveret totamque vitam cum
actionibus universis illius obsequio dederet. Unde et apostoli nusquam
nos docent alia quam nosipsos offerre [vgl. Röm 12, 1]. Christus
ergo per seipsum solum offertur. Nam idcirco solus summus sacerdos
in s[ancta] sanctorum et semel tantum in anno ingrediebatur,
ut figuraretur, quod solus Christus pro peccatis perlitaret [vgl. Hebr
9, 7]. Alterum absurdum est, [fol. 19v] quod, si Christum pro peccatis
offertis, iam Christum occiditis; non enim abolentur peccata
nisi morte [vgl. Hebr 9, 22]. Nam granum frumenti, nisi mortuum fuerit,
fructum nullum profert [Joh 12, 24]. Si ergo non occiditis, nullum
fructum facitis. Si occiditis, iam recrucifigitis Christum, qui semel
tantum est mortuus et mori ultra non potest, ut in Romanorum et
Hebreorum epistola apostolus vere ac solide docet [vgl. Röm 6, 10
und Hebr 9, 28].
Vide, prudentissime rex, in quas angustias, in quę incommoda velut
in Syrtes trahi se patiantur ab avaricia papistę. Christus solus
potest seipsum offerre. Oblatio solum tunc fit, cum occiditur
victima. Peccatum tunc solum aboletur, cum perlitatur, hoc est,
cum mactata hostia hilari a deo vultu recipitur. Sequitur ergo,
quod nemo hominum potest Christum offerre, quanto minus papistę.
Sequitur et hoc, ut, si offerrent, occiderent Christum. Cum autem
Christus mori ultra non possit, sequitur, quod, etiamsi papistę
libenter Christum occiderent, ut vel pro cęde pecuniam acciperent,
non tamen possint occidere. <<Mors enim illi dominari ultra non potest>>
[Röm 6, 9]. Sed he%;;c omnia magis t[uae] m[aiestati] fient perspicua,
cum apostoli testimonia adduxerimus.
Hebr. 1 [v.3]: <<Qui cum sit et radius glorię et character substantię
eius, quique gerit omnia iussu virtutis suę, per seipsum tamen peccatorum
nostrorum expiationem perfecit>>, etc. En tibi, optime rex,
quemnam esse oportuerit, qui peccata nostra expiavit, radius est
ęterni solis, hoc est summi luminis. Character, hoc est similitudo et
antitypus ęterni numinis, hoc est eius substantię, quę seipsa est quęque
omnibus tribuit esse. Omnipotens est, ut cuius iussui omnia
pareant. Quę ergo impudentia est, dum illum homines offerre contendimus
pro peccatis, cum ipse sua oblatione peccata lustraverit?
Ibidem cap. 5 [Hebr 5, 5]: <<Sic et Christus non huc glorię aut honoris
sese ingessit, ut pontifex fieret, sed is, qui ad eum dixit: Filius
meus es tu; ego hodie genui te>>. Quę ergo impietas et in deum contumelia
hęc est, ut homo sese pontificem faciat, cum ne filius quidem
dei sibi hunc honorem sumpserit, sed a patre acceperit?
[fol. 20r] Hebr. 7 [v. 26]: <<Talis nos decebat pontifex, qui sanctus
esset, alienus ab omni malicia, alienus ab omni contagione, alienus ab
omni peccatorum scelere, quique coelis esset sublimior>>, etc.. Quę
nunc creatura sibi sumere audebit, ut pontificem se esse glorietur,
cum eum pontificem, qui peccatum aboliturus est, sanctum et sine
omni labe esse oporteat?
Ibidem [Hebr 7, 24f]: <<Hic autem noster pontifex tam abest, ut non
duret imperpetuum, ut etiam sacerdotium illius sit perpetuum, quo
fit, ut semper salvare sive liberare possit eos, qui per se ad deum veniunt
suplicatum, perpetuo in hoc vivens, ut pro eis interveniat>>.
Quę stulticia est ei subrogare sacerdotes, qui nec officio neque vita
decessit? Christus sempiternus est sacerdos, sempiternus advocatus
noster apud deum. Cur igitur nobis alios paramus advocatos? Num
mortuus est Christus? Num causam nostram deseruit? En, fortissime
rex, ut contumeliosi in deum sint, ut Christum negent, qui se
sacerdotes faciunt.
Ibidem [Hebr 7, 27]: <<Hic noster non habet necesse, quemadmodum
pontifices, primo pro suis offerre peccatis, deinde pro populi,
hoc enim (pro populi scilicet) semel fecit, seipsum offerendo>>. Semel
videmus hic Christum oblatum. Quę ergo impuritas actum
agere? Dum ille semel oblatus expiationem peccatorum perfecit,
eaque per illum perpetuo durat, iam qui ipsum se offerre gloriatur,
tantundem facit, ac si quis iactaret se mundum creare. Is enim, ubi semel
est creatus, perpetuo durat. Sic et redemptio semel per Christum
impetrata ęque perpetuo durat. Non sunt enim opera dei ut
opera hominum, ut, instaurationem aut refectionem ni sortiantur, corruant.
Ibidem 8. cap. [Hebr 8, 1]: <<Summa prędictorum hęc est: Nos talem
habemus pontificem, qui in coelo sedet ad dexteram throni magnificentissimi>>,
etc. Quę igitur pręsumptio est sese pontificem aut liturgum
facere, cum solus is sit noster pontifex, qui ad dexteram dei
sedet?
Ibidem cap. 9 [Hebr 9, 11f]: <<Cum autem Christus advenit,
pontifex futurorum bonorum, per maius perfectiusque tabernaculum,
ut quod manibus factum, hoc est humano [fol. 20v] more conditum
non erat, neque cum sanguine hircino aut vitulino, sed cum proprio
sanguine in sancta ingressus est semel redemptionemque perpetuam
impetravit>>. Quę ergo contumacia est filii dei provinciam sibi sumere,
cum ille proprium sanguinem obtulerit et solus obtulerit, ut
peccatis obnoxius homo iactet se eundem offerre sanguinem, quem
ille semel tantum obtulit, sed adeo ampliter ac abunde, ut comparata
redemptio imperpetuum duret? Deus enim sempiternus est, qui redemit
idem et creavit. Adducam ex hac epistola unum adhuc testimonium,
in quo, quicquid diximus, velut in tabella perspicitur.
Hebr. 9 [v. 24-26]: <<Non enim ingressus est Christus in manufacta
sancta, quę verorum sanctorum typus tantum essent, sed in ipsum
coelum, ut nunc compareat vultui dei pro nobis. Neque ingressus
est, ut sępe seipsum offerat, quemadmodum Leviticus pontifex
quotannis cum alieno sanguine ingreditur; alioqui oportuisset eum
crebro pati a condito mundo; sed semel nunc in ultimo sęculo, cum
suiipsius victima comparuit ad peccatorum expiationem>>. En, ut offerri
requirat pati! Quę igitur oscitantia ista non videre, quod, ubi offertur
Christus, isthic et moritur? Cum autem semel tantum potuerit
mori, potuit tantum semel offerri. Sed semel oblatus imperpetuum
purificat sanctificatos, hoc est ad ęternam vitam destinatos. Coelo
sedere oportet, qui patrem nobis conciliat. Unde et vera Christi ecclesia
ea adpellatur, quę omnia per Christum et possidet et impetrat.
Sed quid maiestatem tuam pluribus turbarem, cum sole sit clarius,
Christum neminem posse offerre quam ipse seipsum? Secundo, semel
tantum posse offerri eundem. Nam si eius oblatio iteraretur, hinc
esset, quod sua non esset sufficiens. Tercio, quod si offerretur, denuo
pateretur. Constat igitur, quod papistę Christum et negant et evacuant.
Verum cum veteres theologi, qui religionem Christianam purius
ac mundius et hauserunt et tractaverunt, eucharistiam (nam missę
nomen usque post Augustini tempora non est auditum) creberrime
oblationem vocent, obiicere quis posset: Cur ergo isti oblationem
adpellaverunt, si non est vere oblatio, pręsertim cum omnium iudicio
doctius ac tersius [fol. 21r] locuti sint quam recentiores? Respondeo:
Quanto quisque est doctior et religiosior, tanto minus aberrat a veritate,
utcunque verba formentur. Eruditio enim velut lucerna, quicquid
dictum est, illustrat oculisque exponit. Religio vero vetat, ne
quicquam propter verborum speciem recipiatur a veritate alienum,
sed sese admonet iuxta divi Augustini regulam ac dicit: Utcunque
tu verba non capias aut proprietatem divini sermonis ignores, certum
tamen est dei sermonem undique sibi constare, ut, quantumvis diversis
locis videatur sibi diversam habere sententiam, contrarius tamen
sibi non sit. Cum autem nobis videtur prima fronte esse contrarius,
hinc fit, ut aut sermonis ignoratione aut religionis tenuitate hallucinemur.
Cum ergo vocant [sc. veteres] oblationem, quę esse vera et naturalis
oblatio nequit, iam religio primum est consulenda.
Religio vetat, ut satis puto dictum est, alium esse posse sacerdotem
quam Christum. Nequit ergo ne papa quidem quantumvis magnus,
si illum suo ęstimemus iudicio, Christum offerre. Istud cum ex religione
firmum est, iam ancillatur eruditio. Ea - apage! - dicit iustitię,
novum non est res ab inventore, ab autore aut a significatione nomen
mutuari. Quam vocum commoditatem metonymiam, hoc est denominationem,
docti vocant. Ut cum Paulus dicit: <<Velamen est
super oculos eorum, cum Moses legitur>> [2 Kor 3, 15]. Hic Moses
legem thorah, hoc est totum vetus testamentum significat, sed non
alia ratione, quam quia Moses deo volente iubenteque legem tulit.
Et cum agnus, qui in coena edebatur, adpellatur transitus, qui transitum
tantummodo significabat [vgl. Ex 12, 11], sic et eucharistia veteribus
erudite ac sancte nominata fuit oblatio, non quod esset, sed
quod significaret oblationem istam, qua Christus sese offerendo
una ista oblatione perfectos reddidit atque expiatos imperpetuum
eos, qui sanctificati, hoc est a deo electi sunt. Sed commentum sit,
quod dicimus, nisi Augustinus eodem modo sentiat in epistola ad
Bonifacium, quę est numero 23.
Augustinus: [fol. 21v] <<Sępe ita loquimur, ut pascha propinquante
dicamus crastinam vel perendinam domini passionem, cum
ille ante tam multos annos passus sit, nec omnino nisi semel illa passio
facta est. Ipso die dominico dicimus: Hodie dominus resurrexit,
cum, ex quo resurrexit, tot anni transierunt. Cur nemo tam ineptus
est, ut nos ita loquentes arguat esse mentitos, nisi, quia istos dies secundum
illorum, quibus hęc gesta sunt, similitudinem nuncupamus,
ut dicatur ipse dies, qui non est ipse, sed revolutione temporis similis
eius, et dicatur illo die fieri propter sacramenti celebrationem, quod
non illo die, sed iam olim factum est? Nonne semel immolatus est
Christus in seipso et tamen in sacramento non solum per omnes paschę
solennitates, sed omni die populis immolatur? Nec utique mentitur,
qui interrogatus eum responderit immolari. Si enim sacramenta
quandam similitudinem earum rerum, quarum sacramenta sunt, non
haberent, omnino sacramenta non essent. Ex hac autem similitudine
plerumque etiam ipsarum rerum nomina accipiunt. Sicut ergo secundum
quendam modum sacramentum corporis Christi corpus Christi
est, sacramentum sanguinis Christi sanguis Christi est, ita sacramentum
fidei fides est>>, etc.
Ex his Augustini verbis nullo negocio deprehendit celsitudo tua,
immolationem sive oblationem perinde vocari eucharistiam atque resurrectionem
aut passionem domini, qui dies, cum rem veram, quę
semel gesta est, significent ac repetant, earum rerum nomina indipiscuntur.
Constat igitur toto errare coelo papistas, cum missam sive
eucharistiam oblationem veram faciunt, cum solum sit similitudo et
rememoratio oblationis. Constat et hoc ineptos esse ac imperitos, qui
putant sacramenta et panegyres non iure vocari eis nominibus rerum,
quas significant, quantumvis non sint eę res. Papistę igitur, cum
ex signis rem facere contendunt, tantum proficiunt, ut omnibus sese
indoctos ac imperitos esse prodant.
Taceo reliquos errores, quos in missa admittunt aut potius arte
fallaci excogitant et fingunt: quod ea nundinantur et foenerantur,
quod non modo contra sanctimoniam nostrę [fol. 22r] religionis, sed
contra omnem honestatem pugnat - qui enim gentilium tam sordide
unquam lucro studuerunt, ut religionem adperte vitiarent? - quod redemptionem
animarum ex purgatorio ea pollicentur, cum neque purgatorius
ignis, quomodo isti sentiunt, sit, neque ulla sit, quę ad deum
peneteet hostia quam ea, qua se Christus in ara crucis mactavit et
obtulit; quod Christi corpus confici dicunt perinde a perfido atque
a fideli; quod missam perinde valere dicunt a scelerato peractam atque
a pio et sancto; quod adeo imperite de corpore Christi loquuntur,
ut dicant in coena edi ea magnitudine, qua in cruce pependit,
qua in pręsepio iacuit, et sexcenta alia, quę tam stulte quam impudenter
adserunt. Et interim nos hęreticos esse dicunt, si non
omni eorum vesanię adstipulemur, miraque mendacia concinnant,
quibus doctrinam nostram suspectam apud eos, ad quos eius fama
pervenit, reddant, quasi negemus Christum esse in coena, negemus
eius omnipotentiam, negemus eius verba et alia eiuscemodi. Sed tu,
o benignissime rex, brevibus accipe sententiam nostram de Christi
corpore, quomodo sit in coena.
Christum credimus vere esse in coena; immo non credimus esse
domini coenam, nisi Christus adsit. Confirmatur: <<Ubi duo vel tres
fuerint in nomine meo congregati, isthic sum in medio illorum>> [Mt
18,20]. Quanto magis adest, ubi tota ecclesia ei est congregata? Sed
quod corpus eius ea dimensione edatur, qua isti dicunt, id vero est a
veritate et fidei ingenio alienissimum. A veritate, quia ipse dixit: <<Ego
posthac non ero in mundo>> [Joh 17, 11] et <<Caro non prodest
quicquam>> [Joh 6, 63], ad edendum scilicet, isto modo, quo Iudęi
tunc et nunc papistę putant edendum esse. A fidei autem ingenio abhorret,
quia fides (loquor autem de augusta et vera fide) complectitur
in se charitatem et religionem sive reverentiam et vere-[fol. 22v]
cundiam. Quę religio abhorret ab ista carnali et crassa manducatione,
non minus quam quisque abhorret edere amantissimum filium.
Confirmatur: Centurio, cuius fidem Christus supra Israelitarum
fidem predicat [vgl. Lk 7,9], per fidei verecundiam ad illum dicit:
<<Domine, non sum dignus, ut venias in ędes meas>> [Lk 7,6]. Petrus
autem, cum illum in captu piscium a se iubet exire, per timorem,
qui eum incesserat, ex eadem verecundia abhorret ab eius corporali
visibilique pręsentia [vgl. Lk 5, 8f]. Constat igitur et mentem et fidem,
hoc est veritatem, quę unica mentis lux est, et religionem, qua deum
amplectimur, veneramur ac deosculamur, abhorrere a tam crassa
manducatione, qua Capernaitę et papistę sese perhibent edere corpus
Christi. Nam iuxta Augustini sententiam, Capernaitę cum
dicerent: <<Quomodo potest hic nobis carnem dare ad manducandum?>>
[Joh 6, 52] et: <<Nonne hic est filius Ioseph?>> Joh
6, 42], putabant sibi offerri corpus ad edendum, quomodo carnes e
macello eduntur, quomodo scilicet sensibile ante eos stabat in sua
specie ac proceritate. Papistę vero quid aliud adfirmant, cum dicunt
ea magnitudine, qua in cruce ac sepulcro pependit et iacuit, manducari?
Quia veritas et mens ab huiusmodi manducatione abhorrent,
religio vero et fides sanctius observant et amplectuntur Christum,
quam ut hac ratione cupiant mandere.
Adserimus igitur non sic carnaliter et crasse manducari corpus
Christi in coena, ut isti perhibent, sed verum Christi corpus credimus
in coena sacramentaliter et spiritualiter edi a religiosa, fideli et
sancta mente, quomodo et divus Chrysostomus sentit. Et hec est
brevis summa nostrę, immo non nostrę, sed ipsius veritatis sententię
de hac controversia.
Volo autem hic adiungere actionis formulam, qua nos in celebranda
coena utimur, quo tua maiestas videat, Christi nos verba
non immutare, non vitiare, non perversa sententia depravare, sed ea
prorsus servare in coena, quę et in missa servari debuerant. Hęc sunt
preces, laudes, [fol. 23r] confessio fidei, communicatio ecclesię sive fidelium
et spiritualis sacramentalisque manducatio corporis Christi,
contra vero universa obmittere, quę ex Christi instituto non
sunt, puta offerimus efficaciter pro vivis et mortuis, offerimus pro
peccatorum remissione et cętera, quę papistę non minus impie quam
indocte adseverant.
Sequitur actio, qua Tiguri et Bernę, Basileę
reliquisque Christianę civitatis urbibus, quantum
ad substantiam pertinet, utimur:
Primo prędicatur satis longo sermone beneficium dei, quod nobis per filium
suum impendit, et trahitur populus ad eius rei cognitionem et gratiarum
actionem. Eo finito ponitur mensa ante chorum, ut vocant, pro gradibus, ea
sternitur mantili, imponitur panis azymus et vinum in crateres funditur. Deinde
prodit pastor cum duobus ministris, qui omnes convertuntur ad populum, ita
ut pastor sive episcopus in medio illorum stet non alia veste quam quę vulgo
usitata est honestis viris et ministris ecclesię. Tunc sic orditur pastor alta vocelingua
vero non latina, sed vulgari -, quo omnes intelligant, quod agitur:
In nomine patris et filii et spiritus sancti.
Respondent ministri nomine et loco totius ecclesię:
Amen.
Pastor: [Kollektengebet]
Oremus.
Nunc genua flectit ecclesia.
Omnipotens ęterne deus, quem iure universae creaturę colunt,
adorant et collaudant suum videlicet artificem, creatorem ac patrem,
da nobis miseris peccatoribus, ut eam laudem et gratiarum actionem,
quam unigenitus filius tuus, dominus noster Iesus Christus, nobis
ad faciendum instituit, syncera fide peragamus, per eundem dominum
nostrum Iesum Christum filium tuum, qui tecum vivit et regnat
in unitate spiritus sancti, deus, per omnia sęcula seculorum.
Hic legit minister, qui ad sinistram stat: [Epistel]
Quod iam legetur, scriptum est in priore epistola Pauli ad Corinthios,
11.cap.: [fol. 23v]
<<Convenientibus vobis in unum, non est, ut dominicam coenam
edatis>>
et cetera usque ad hunc finem:
<<Non diiudicans corpus domini>> [1 Kor 11, 20-29].
Tunc respondent ministri cum ecclesia:
Laus deo.
Pastor: [Gloria]
Gloria in excelsis deo.
Diaconus:
Et in terra pax.
Hypodiaconus:
Hominibus sana et tranquilla mens.
Diaconus:
Laudamus te, benedicimus te,
et cętera usque ad finem huius hymni complentur alternis agentibus ministris
versum pro versu ecclesia omnia intelligente et prius admonita, ut quisque secum,
quę dicuntur, in pectore loquatur ac reputet in conspectu dei et ecclesię.
Diaconus dicit:
Dominus vobiscum.
Respondent ministri:
Et cum spiritu tuo.
Diaconus: [Evangelium]
Quę iam leguntur, in Joannis evangelio scripta sunt capite
sexto:
Respondetur:
Gloria tibi, domine.
Diaconus:
Sic locutus est Iesus: <<Amen, amen dico vobis: Qui credit in me,
habet vitam ęternam. Ego sum panis vitę. Patres nostri comederunt
manna>>
et cętera usque ad hunc finem:
<<Verba, quę vobis loquor, spiritus et vita sunt>> [Joh 6, 47-63].
Post quę verba minister librum osculatur, et dicit pastor:
Deo gloria, qui iuxta verbum suum dignetur nobis remittere universa
peccata nostra.
Respondent ministri:
Amen.
Pastor: [Glaubensbekenntnis]
Credo in unum deum.
Diaconus:
Patrem omnipotentem, creatorem coeli et terrę.
Hypodiaconus:
Et in Iesum Christum, filium eius unigenitum, dominum nostrum
etc. usque ad finem symboli, quod apostolicum vocant, perinde alternis recensent
ministri alta voce atque prius hymnum Gloria in excelsis.
Pastoris invitatio ad coenam digne celebrandam: [Abendmahlsvermahnung]
Iam volumus, charissimi fratres, iuxta ritum et institutionem domini
nostri Iesu Christi hunc panem edere et hunc potum bibere,
quę sic pręcepit fieri in commemorationem, in laudem et gratiarum
actionem huius, quod mortem pro nobis passus est quodque sanguinem
suum ad abluendum peccata nostra effudit. Quocirca probet et
interroget [fol. 24r] quisque seipsum iuxta verbum Pauli, qualem fiduciam
ac certitudinem in dominum nostrum Iesum Christum
habeat, ne se quisquam pro fideli gerat, qui tamen fidem non habeat
et sic reus fiat mortis domini neque totam ecclesiam Christi (quę illius
corpus est) contemnat et subinde in eam peccet. Proinde in genua
vos demittite et orate: [Unser Vater]
<<Pater noster, qui es in coelis>> et cętera usque ad finem.
Et cum ministri responderint:
<<Amen>> [Mt 6, 9-13],
iterum oret pastor.
Oratio: [Abendmahlsgebet]
Domine deus omnipotens, qui nos per spiritum tuum in unitate fidei
in unum corpus tuum coagmentavisti, cui corpori tuo pręcepisti,
ut laudes et gratias tibi agant, pro ea liberalitate ac beneficio, quod
unigenitum filium tuum, dominum nostrum Iesum Christum, pro
peccatis nostris in mortem tradidisti, da, ut hoc tuum pręceptum ea
fide impleamus, ne te, infallibilem veritatem, ulla mendaci simulatione
offendamus aut irritemus. Da quoque, ut tam sancte vivamus
atque tuum corpus, tuos filios familiamque tuam, decet, quo increduli
quoque nomen et gloriam tuam agnoscere discant. Custodi nos, domine,
ne nomen et gloria tua propter vitę nostrę pravitatem in contumeliam
rapiatur. Semper oramus, domine, auge nobis fidem, hoc est
indubitatam fiduciam in te. Tu, qui vivis ac regnas deus in sęcula.
Respondent:
Amen.
Deinde sic agit et verba sacra simul effatur pastor:
[Einsetzungsworte]
<<Dominus Iesus ea nocte, qua tradebatur ad mortem, accepit
panem>>
- hic accipit pastor panem azymum in manus -
<<cumque gratias egit, fregit ac dixit: Accipite, comedite. Hoc est
corpus meum, quod pro vobis traditur. Hoc facite ad commemorationem
meam>>.
Hic simul prębet pastor panem ministris, qui circum mensam stant, qui protinus
cum reverentia illum accipiunt et inter se dividunt ac comedunt. Dum interim
pastor pergit:
<<Similiter, postquam facta fuit coena, accipit et poculum>>
- hic simul accipit pastor poculum in manus -
<<gratias egit ac dixit: Bibite ex isto omnes; hic calyx novum testamentum
in meo sanguine est. Quotiescumque istud facturi estis, facite
ad meam commemorationem. Quoties enim cumque panem hunc comedetis
et de potu isto bibetis, mortem domini prędicabitis, laudabitis
et gratias agetis, usque dum veniat>> [1 Kor 11, 23-26].
[Austeilung]
Post hęc circumferunt ministri azymum panem et accipit quisque sua manu particulam
de exhibito pane et postea reliquam partem prębet proximo suo. Et si
quis non vult panem sua manu contrectare, iam circumferens minister porrigit
ei. Deinde sequuntur ministri cum crateribus [fol. 24v] et prębet alius alii poculum
dominicum.
Ne abhorreat tua maiestas ab isto accipiendi prębendique more; nam deprehensum
est sępenumero, quod quidam, qui temere consederant, qui tamen simultates
ac odia prius inter se exercuissent, ex hac participatione sive panis sive potus
animi impotentiam deposuerunt.
Interim legit de suggesto alius minister ex evangelio Ioannis aliquo usque,
dum editur ac bibitur sacramentum corporis et sanguinis domini, incipit autem
a tredecimo capite. Cumque crateres omnes sunt reportati, tunc sic infit pastor:
Procumbite in genua. [Danksagung]
Nam sedentes et tacite auscultantes verbo domini edimus et bibimus coenę sacramentum.
Cumque omnes procumbunt, infit, inquam, pastor:
<<Laudate, pueri, dominum! Laudate nomen domini>>!
Diaconus:
<<Sit nomen domini benedictum ex h[oc] n[unc] e[t] u[sque] in
sęc[ulum]>>.
Hypodiaconus:
<<A solis ortu usque ad occasum>>, etc. [Ps 113#,1#,-#,9].
Et sic iterum alternis finiunt ministri hunc psalmum [Ps 113], quem Hebręi
perhibent a maioribus suis dici solitum a mensa. Post ista adhortatur pastor
ecclesiam his verbis:
Memores sitis, fratres charissimi, quidnam iuxta Christi iussum
iam simul gesserimus. Testati sumus enim ista gratiarum actione,
quam ex fide peregimus, nos miseros quidem esse peccatores, sed
mundatos corpore et sanguine Christi, quę pro nobis tradidit et effudit,
sed et redemptos a morte sempiterna. Testati sumus nos fratres
esse. Id ergo pręstemus charitate, fide et officio mutuo. Oremus ergo
dominum, ut amaram eius mortem sic alto pectore teneamus, ut quotidie
peccatis quidem moriamur, omnibus autem virtutibus sic fulciamur
ac crescamus gratia et munere spiritus eius, ut nomen domini in
nobis sanctificetur, proximus autem ametur et iuvetur. Dominus misereatur
nostri et benedicat nobis! Illuminet vultum suum super nos
et misereatur nostri! Amen!
Oratio. Pastor iterum orat: [Dankgebet]
Gratias agimus tibi, domine, pro universis donis et beneficiis tuis,
qui vivis ac regnas, deus, per omnia sęcula sęculorum. Amen!
Pastor: [Entlassung]
Ite in pace. Amen!
Deinde digreditur ecclesia.
Hic vides, cordatissime rex, quantum ad substantiam pertinet, nihil
deesse, quod ad eucharistię iustum apostolicumque usum requiritur;
abesse autem, quęcumque suspecta sunt, quod ab avaricia sint importata.
Quodsi quis queratur non licere nobis nova formula uti, etiamsi
[fol. 25r] erratum sit nonnihil in missa - cum enim hoc audeamus,
haud secus esse, quam si quis in regno aut urbe neglectis legibus publicis
privatas sibi leges sanciat, quibus vivere dum pergit, reliquos in
tumultum ac perduellionem coniicit; unde nos iure hęreticos vocari;
posse enim errores aliquamdiu etiam apostolorum exemplo tolerari,
donec publicus ecclesię senatus aliud statuat -, is, quęso, consyderet
longe distare hanc regnorum aut urbium legumque similitudinem a
divinis legibus, a veritatis et fidei libertate et ab ecclesię iure. Quicquid
enim humanę leges iubent, ad rerum externarum compositionem
ac ordinem facit; sed quod divina lex pręcipit, sic stringit conscientiam,
ut, protinus atque divinam voluntatem intellexit, seipsam suo
iudicio damnet, ni adsentiatur et obtemperet. Per legem enim cognitio
peccati [Röm 3, 20]. Et quanto magis deprehenditur in spiritum
sanctum peccari, tanto minus potest conscientia adquiescere ac tolerare
creatoris sui contumeliam. Cum ergo spiritu sancto magistro didicerimus
unicam esse et a solo dei filio factam oblationem, et illud
primis ecclesię nominibus subindicaverimus, quo, quicquid erretur,
corrigatur, et illi magis ac magis contra veritatem non iam pugnent,
sed etiam sęviant, non debuit vi occupata pontificis potentia obstare,
quominus quisque veritatem tueretur atque filii dei ignominiam eliminaret.
Nam quę ista esset, malum, ratio talem morari pontificem
ecclesię, qui, quo fit et constat ecclesia, non revereretur? Constat autem
ecclesia fide in deum iuxta illius verbum. Cum ergo ille verbo
dei non credat, quomodo potest ecclesiam moderari? Deinde anne
potest fides ad hominum rationem incrementum aut moram capere?
Anne cum dominus dixit: <<Quęcunque vultis, ut vobis faciant homines,
facite eis eadem>> [Mt 7, 12], cunctari licet, quo minus recipias
legem istam, donec primates recipiendam censeant? Et hęc certe lex
ad humana tantum pertinet, cum filium dei offerre in deum ipsum
contumelia sit. Postremo ius ecclesię est pro spiritus divini instinctu
credere et vivere iuxta Pauli verbum: <<Spiritum nolite extinguere>>
[1 Thess 5, 19]. Quis enim non extemplo indulgentiarum nugas explosit,
[fol. 25v] ut ementitum commentum esse intellexit? Non expectat
fides alterius iudicium, sed suo consistit. Ea ergo cum videt graves
istas in dei filium blasphemias, sentit eas non esse tolerandes, sed ita
aut abolendas esse aut fugiendas, ut, quam primum id fieri possit, arripiat.
Sic ergo apud nos est abolita papistica missa desertione et defectione.
Cum enim populus ab ea cognito errore profugeret, sacrificuli
pars abhorrerent, pars vererentur impetum vulgi, sic deserta
est missa primum, ut necesse habuerimus prospicere de simplici
Christianaque formula. Ea cum perfecta esset, indixit senatus urbis
nostrę collationem et nobis et episcopis Romanensibus.
Eorum docti cum venissent, negabant licere sibi conferre de re tam
ardua extra concilium (cum tamen post triennium collationem Thermopoli
ipsi summa cum corruptione indixerint); senatus ergo noster
auditis, quę ultro citroque adferebantur ex divinis scripturis atque
scriptoribus, censuit neminem esse cogendum neque ad agendum
neque ad audiendum missam. Cum deinde pecunię corruptela res
tentaretur a Romanensibus, coeptum est violentius contendi, qua
re coactus illustrissimus senatus decrevit: missam imperpetuum in
urbe nostra papistico more nullus celebrato, nisi scripturis sacris illam
adseruerit dignam esse, quę servetur. Sic, inquam, abolita est
papistica missa et instituta coena dominica. Secuti sunt exemplum
nostrum multi per Germaniam principes, nobiles, populi, urbes et
per orbem privati innumeri sacerdotes, monachi, magistratus et privati
homines. Nihil ergo pręter rationem apud nos factum est, nihil
pręter oraculorum divinorum autoritatem, quibus freti intrepide stamus
adversus omnes insultus, certi, quod, qui a nobis stat, fortior est
contraria virtute quacunque. Sed missam missam facimus, ne tuam
maiestatem pertedeat, et ad alia pergimus.
[Ecclesia]
[fol. 11v] Credimus et unam sanctam esse catholicam, hoc est universalem
versalem ecclesiam. Eam autem esse aut visibilem aut invisibilem.
Invisibilis est iuxta Pauli verbum, quę coelo descendit [vgl. Apk
21, 2], hoc est, quę spiritu sancto illustrante deum cognoscit et amplectitur.
De ista ecclesia sunt, quotquot per universum orbem credunt.
Vocatur autem invisibilis, non quasi, qui credunt, sint invisibiles,
sed quod humanis oculis non patet, quinam credant;
sunt enim fideles soli deo et sibi perspecti. Visibilis autem ecclesia
est non pontifex Romanus cum reliquis cidarim gestantibus, sed
quotquot per universum orbem Christo nomen dederunt. Ex his
sunt, qui adpellantur Christiani, etiamsi falso, cum intus fidem
non habeant. Sunt ergo in ecclesia visibili, qui electę illius ac invisibilis
membra non sunt. Quidam enim iudicium sibi manducant et bibunt
in coena [vgl. 1 Kor 11, 29], qui tamen fratres omnes latent. Ea
igitur ecclesia, quę visibilis est, cum habeat contumaces ac perduelles
multos, qui, ut fidem non habent, ita nullius faciunt, si centies extra
ecclesiam eiiciantur, opus habet magistratu, sive is sit princeps aut
optimates, qui impudenter peccantes coërceat. Nec enim frustra gladium
gestat [Röm 13, 4]. Cum ergo in ecclesia sint pastores, qui, ut
est apud Ieremiam [Jer 23, 1ff] [fol. 12r] videre, pro principibus quoque
capiuntur, constat ecclesiam sine magistratu mancam esse ac
mutilam. Tantum abest, Christianissime rex, ut magistratum declinemus
aut tollendum esse censeamus, sicut quidam nobis imputant,
ut etiam doceamus necessarium esse ad perfectionem ecclesiastici
corporis. Verum, ut de illo doceamus, brevibus accipe!
[Magistratus]
Agnoscunt Gręci homines hęc tria magistratus genera cum tribus
degeneribus vitiis: monarchiam, quam Latini regnum vocant, ubi
unus ac solus pręest rerum summę duce pietate et ęquitate. Huic contrarium
ac degener genus est tyrannis, quam Latini improprio vocabulo
vim aut violentiam vocant, immo cum proprium ipsi non habeant,
fere tyrannide a Gręcis mutuo accepta voce utuntur. Ea vero
est, cum contempta pietate, ęquitate vero conculcata vi geruntur omnia
et, qui pręest, licere sibi permittit, quicquid libet. Aristocratiam
deinde agnoscunt, quam Latini optimatum potentiam vocant, ubi
optimi quique ęquitatis et pietatis observantes in populo rebus pręsunt.
Quę tamen, ubi degenerat, in oligarchiam transit, quam Latini
recte paucorum potentiam vocant, ubi inter optimos surgunt et crescunt
pauci non publicę, sed privatę rei amantes, qui rem publicam
opprimunt ac suam faciunt. Agnoscunt postremo democratiam,
quam Latini rem publicam vertunt quidem, sed latiore vocabulo,
quam sit democratia, ubi scilicet res, hoc est, imperium penes populum
publicum sive universum est, ut cum omnes magistratus, honores
ac functiones in totius populi sunt potestate. Ea cum degenerat, vocant
Greci σύστρεμμα ἢ σύστασιν, hoc est seditionem, conspirationem
ac tumultum, ubi se nemo patitur in ordinem cogi, sed pro publica
potestate, quam sibi quisque de integro vendicat, eo quod totius
populi pars sit ac membrum, audaciam cupiditatemque suam quisque
sequitur. Unde liberę conspirationes et factiones, ex quibus cędes,
direptiones, iniurię cęteraque perduellionis ac seditionum mala.
Ista Gręcorum de magistratu discrimina sic et agnoscimus et corrigimus.
Rex si imperat aut princeps, observandum esse colendumque
docemus iuxta Christi verbum: <<Date cęsari sua et sua deo!>>
[Mt 22, 21]. Per cęsarem enim intelligimus quemque magistratum,
cui imperium est vel hereditario vel electionis iure consuetudineque
vel permissum vel traditum. [fol. 12v] Quodsi rex aut princeps tyrannus
fit, iam audaciam corrigimus et obiurgamus opportune et importune
[vgl. 2 Tim 4, 2]. Sic enim ait dominus ad Ieremiam [Jer
1, 10]: <<Ecce ego constitui te super gentes et regna>> etc. Si monitorem
rem audit, lucrifecimus toti regno patrięque patrem; sin contumacius
vim facit, docemus eo usque impio quoque parendum esse, donec illum
dominus aut magistratu imperioque amoveat aut consilium suppeditet,
quo ipsum functione exuere et in ordinem compellere possint,
quibus ea provincia incumbit. Eodem modo intenti sumus et vigilamus,
si aut aristocratia in oligarchiam aut democratia in σύστρεμμα
degenerare incipiat. Habemus autem exempla scripturę,
quibus discimus, quę sic docemus et urgemus. Saulum tulit Samuel,
donec regno cum vita exueret dominus [vgl. 1 Sam 15, 10ff].
David ad correptionem Nathan resipuit et in regno multa cum tentatione
mansit [vgl. 2 Sam 12, 13]. Ahab cum uxore vita privatus est,
quod ab impietate recedere nollet Helia castigante [vgl. 1 Kön
21, 17ff; 22, 34ff; 2 Kön 9, 30ff].
Ioannes intrepide obiurgavit Herodem, cum incestus eum nihil
puderet [vgl. Mk 6, 18]. Sed longum esset omnia scripturę exempla
producere. Docti et pii cognoscunt, quid quibus ex fontibus dicamus.
Summa: In ecclesia Christi ęque necessarius est magistratus atque
prophetia, utcumque illa sit prior. Nam sicut homo non potest
constare nisi ex anima et corpore, quantumvis corpus sit humilior
pars atque abiectior, sic et ecclesia sine magistratu constare non potest,
utcunque magistratus res crassiores et a spiritu alieniores curet
ac disponat. Pro magistratu ergo orare ad dominum cum duo pręcipua
religionis nostrę lumina Ieremias [vgl. Jer 29, 7; 42, 2ff] et
Paulus [vgl. 1 Tim 2, 1f] iubeant, ut vitam deo dignam liceat ducere,
quanto magis debent omnes, qui in quocunque regno aut populo
sunt, omnia et ferre et facere, ut Christiana tranquillitas custodiatur!
Hinc tributa docemus vectigales, redditus, decimas, deposita,
credita promissaque omnia cuiuscunque generis solvi debere et in
hisce rebus omnino legibus publicis parendum esse.
[Remissio peccatorum]
Peccatorum remissionem sic credimus, quod ea per fidem homini
certe contingat, quoties ad deum per Christum interpellat. Nam
cum Christus Petro dixerit: <<Septuagies septies>> [Mt 18, 22], hoc
est infinities ignoscendum esse, iam fieri nequit, quin et ipse semper
condonet admissa. Per fidem autem diximus remitti peccata, quo nihil
aliud volumus quam dicere solam fidem certum reddere hominem
de remissis sceleribus. Ut enim sexcenties pontifex etiam Romanus
dicat: <<Condonata [fol. 13r] sunt tibi delicta>>, nunquam tamen
quieta fit mens ac certa de reconciliatione numinis, nisi cum ipsa
apud se videt ac credit citra omnem dubitationem, immo sentit se absolutam
ac redemptam esse. Sicut enim fidem nemo potest nisi spiritus
sanctus dare, sic neque remissionem peccatorum.
Confirmatio, satisfactio et expiatio criminum per solum Christum
pro nobis passum impetrata est apud deum. Ipse enim <<est
propiciatio pro peccatis nostris et non pro nostris tantum, sed pro totius
mundi>> [1 Joh 2, 2], ut inquit cognatus illi apostolus et evangelista.
Cum ergo ille pro peccato satisfecerit, quinam fiunt, quęso, participes
illius satisfactionis et redemptionis? Ipsum audiamus: <<Qui in
me credit>>, hoc est, qui me fidit, qui me nititur, <<habet vitam ęternam>>
[Joh 3, 36]. At vitam ęternam nemo indipiscitur, nisi cui peccata
adempta sunt. Qui ergo Christo fidit, ei remittuntur peccata.
Ut igitur nemo novit de quoquam, an credat, sic nemo novit, an alicui
sint remissa peccata, nisi solus iste, qui per fidei lucem et firmitatem
certus est de venia, eo quod scit deum sibi ignovisse per Christum
et de ista remissione tam certus est, ut ne ambigat quidem de peccatorum
gratia, quia scit, quod deus nequit fallere aut mentiri. Cum
ergo de sublimi dixerit: <<Hic est filius meus dilectus, in quo placor>>
[Mt 3, 17; 17, 5], vel: per quem in gratiam redeo iam nequit fieri,
quin, quotquot deo fidant per Christum eius filium, nostrum autem
dominum ac fratrem, sciant sibi gratiam scelerum esse factam. Frivola
igitur hęc omnia videntur: <<Ego te absolvo>> et <<ego te certum
facio, quod peccata tibi dimissa sunt>>. Nam utcunque predicant apostoli
peccatorum remissionem, adhuc remissio nullis contingit nisi
credentibus atque electis. Cum ergo et electio et fides aliorum hominum
nos lateat, quantumvis de nostra fide et electione spiritus domini
reddat, iam et hoc latet, an alii sint remissa peccata. Quomodo
igitur potest homo hominem certum facere, quod ei remissa sint peccata?
Artes sunt et nugę merę, quicquid in hac re Romani invenerunt
pontifices.
[Fides et opera]
Sed cum in materiam fidei incidimus, volumus tuę maiestati brevem
rationem reddere, quomodo nos de fide et operibus doceamus.
Sunt enim, qui nos iniquius traducunt, quasi vetemus bona opera.
[fol. 13v] Cum tamen hac in re perinde atque in omnibus aliis nihil
aliud doceamus, quam quod divina monent oracula quodque intellectus
omnis suadet. Quis enim rerum tam imperitus est, ut non dicat
opus ex consilio proficisci debere aut opus sine consilio non esse
opus sed casum? Sic fides in mente humana est perinde atque consilium
in rebus gerendis. Consilium nisi pręcedat factum, temerarium
est ac frivolum quicquid exit. Fides nisi arcem tenuerit ac omni
operi imperaverit, iam, quicquid moliamur, et irreligiosum et irritum
est. Nam et nos homines in quovis opere fidem magis spectamus
quam opus. Fides si desit, operis pretium labitur. Si maiestati tuę, o
rex, quispiam opus magnum faciat, at non ex fide, an non protinus
dicis te gratiam illi, qui fecit, non debere, quod ex animo non fecerit?
Quin potius quicquid tibi faciat aliquis absque fide, protinus sentis
aliquam perfidiam latere, ut is, qui opus facit absque fide, semper deprehendatur
in aliqua esse perfidia, ut sui, non tui commodi causa fecisse
videas. Sic et in operibus nostris hic est ordo et regula. Fidem
oportet esse fontem operis. Si fides adsit, iam opus ipsum gratum est
deo; si desit, perfidiosum est, quicquid fit, et subinde non tantum ingratum,
sed etiam abominabile deo. Hinc est, ut divus Paulus dixerit
Rom. 14 [v. 23]: <<Quicquid non est ex fide, peccatum est>>, et ex
nostris quidam παραδόξως adseruerint omne opus nostrum esse abominationem.
Qua sententia nihil aliud voluerunt, quam quod iam diximus:
si opus nostrum sit et non fidei, iam sit perfidia, quam deus
abominatur. Fides autem, ut supra monuimus, a solo dei spiritu est.
Qui ergo fidem habent, in omni opere ad dei voluntatem velut ad archetypum
spectant. Ex operibus ergo reiiciuntur non tantum, quę
contra legem dei fiunt, sed etiam ista, quę sine lege dei fiunt. Lex
enim est perpetua voluntas dei. Quę igitur sine lege, hoc est sine
verbo et voluntate dei fiunt, non sunt ex fide. Quę <<non sunt ex fide,
peccatum>> sunt; si sunt peccatum, iam aversatur illa deus. Unde adparet,
quod, etsi opus, quod deus pręcepit, puta eleemosynam, quis
faciat absque fide, opus illud deo non sit gratum. Cum enim inquirimus,
quisnam fons sit huius eleemosynę, quę non ex fide orta est, inveniemus
ex vana gloria vel cupiditate plus recipiendi vel aliquo alio
adfectu malo scaturivisse. Et eiusmodi opus quis non credat [fol. 14r]
displicere deo?
Patet igitur, quod ea opera, quę sine voluntate dei facta sunt, etiam
sine fide sint facta, et cum absque fide facta sunt, peccatum sint iuxta
Pauli verbum [vgl. Röm 14, 23]; et peccatum cum sint, abominatur
ea deus. Quicquid ergo a Romanensibus istis citra verbi divini
autoritatem ac testimonium conflatum est, quasi pium, sanctum ac
deo gratum sit, qualia sunt fictę indulgentię, purgatorii restinctio,
coacta castitas, varietas ordinum ac superstitionum, quas tędium esset
narrare, peccatum est et abominatio apud deum.
Porro de iis operibus, quę secundum legem dei fiunt, puta, cum
famelicum saturamus, nudum vestimus, captivum solamur [vgl. Mt
25, 31ff], ardua quęstio est, an illa mereantur. Quod mereantur, scripturam
adducunt adversarii: <<Si quis cui calycem aquę frigidę in nomine
meo dederit, non frustrabitur mercede sua>> [Mt 10, 42]. At
quod non mereantur, verbum domini perinde testatur: <<Cum hęc
omnia feceritis, dicite: Servi inutiles sumus>> [Lk 17, 10]. Nam si mererentur
opera nostra beatitudinem, iam non fuisset Christi morte
opus ad placandum divinam iusticiam, iam non esset gratia, cum
condonantur admissa; mereri enim quisque posset. De qua re Paulus
irrefragabiliter in Romanis et Galatis disserit [vgl. Röm 3, 21ff;
Gal 3, 11ff]. Oportet enim verum esse, quod ad patrem nemo venit
nisi per Christum [Joh 14, 6]. Ergo sola gratia et liberalitate dei,
quam in nos per Christum abunde effudit, contingit ęterna foelicitas.
Quid ergo dicemus ad superiorem scripturę locum de mercede promissa
pro haustu aquę frigidę [vgl. Mt 10, 42] et ad similes? Hoc scilicet:
electionem dei liberalem esse ac gratuitam; elegit enim nos ante
mundi constitutionem, antequam nasceremur. Ergo non eligit nos
deus propter opera, sed elegit ante mundi creationem. Non merentur
igitur opera. Cum autem operibus mercedem promittit, humano
more loquitur. <<Quid enim remuneras, bone deus>>, inquit Augustinus,
<<nisi tuum opus? Cum enim <tu efficis in nobis et velle et
perficere> [vgl. Phil 2, 13], quid relinquitur, quod nobis vendicemus?>>
Sed cum homines partim incitentur promissis ad opus bonum, partim
tam benigni ac liberales sint, ut eis, quos beneficio adfecerunt, dicant:
<<Ego istud tibi debui, tu bene meritus es>> aut aliquid huiusmodi,
ne se abiiciat in mendicantium numerum, qui [fol. 14v] beneficium
accepit (vult enim, qui alium amat, cavere, ne is deiecto sit
animo), iam deus quoque, quos amat multo magis erigit sua liberalitate,
non ad contemptum suum, sed ad cultum ac observantiam. Et
quę ipse per nos facit, nobis tribuit ac velut nostra remunerat,
cum illius sit, non tantum quicquid operemur, sed etiam
quicquid sumus ac vivimus. Deinde solet deus cum hominibus loqui
hominum verbis atque more. Cum ergo homines iis dent, qui bene
sunt meriti et, quę dantur, merita adpellentur, iam deus sua quoque
dona mercedem aut premium adpellat. Constat ergo meriti aut premii
nomen quidem haberi in divinis literis, sed loco liberalis doni.
Quid enim mereatur, qui per gratiam est quique per gratiam accipit,
quicquid habet?
Sed simul hoc adnotandum est: A piis hominibus opera idcirco
non intermitti, quod proprie loquendo non mereamur operibus; sed
quanto maior est fides, tanto plura maioraque facimus opera, sicut
Christus ipse testatur, Io. 14 [Joh 14, 12]: <<Amen, amen dico vobis,
quod, qui in me credit, opera, quę ego facio, ille quoque faciet, immo
maiora faciet>>, et: <<Si fidem habeatis instar grani sinapis, iam si
monti isti dicetis: migra hinc et in mari sedem pone,iam parebit>> [Mt
17, 20; Mk 11, 23]. Unde parum ęqui nobis sunt, qui dum fidem anxie
praedicamus, dicunt nos docere nihil boni operandum esse et veritatem
ludibrio exponentes sic calumniantur: <<Hęc pro nobis doctrina
est, amici, sola fide beamur, non ieiunabimus, non orabimus,
non opem feremus egeno>>. Qua calumnia nihil nisi incredulitatem
suam produnt. Nam si scirent, fides quale donum dei est, quam efficax
virtus quamque indefessa actio, non contemnerent, quod non habent.
Fiducia enim in deum, qua homo cunctis animi viribus numine
nititur, nihil nisi divinum cogitat et molitur, immo deo placita non
moliri nequit. Fides enim cum spiritus divini sit adflatus, quomodo
potest quiescere aut ocio desidere, cum spiritus ille iugis sit actio et
operatio? Ubicunque ergo vera fides est, ibi et opus est, non minus
quam ubi ignis isthic et calor est. Ubi vero fides non est, iam opus
non est opus, sed inanis simulatio operis. Ex quibus colligitur, quod,
qui operibus nostris mercedem adeo importune postulant quique ab
operando opus dei idcirco cessaturos se dicunt, quod opus nulla merces
maneat, servili animo pręditi sint; servi enim pro precio tantum
operantur, segnes etiam. Qui vero fidem habent, assidui sunt in
opere dei perinde ac filius familias. [fol. 15r] Hic non meritus est operibus,
ut sit hęres patrimonii, neque in hoc operatur et laborat, ut hęres
fiat, sed, cum nasceretur, hęres erat patris bonorum nativitate, non
merito. Et cum adsiduus est in opere, non postulat mercedem; scit
enim omnia sua esse. Sic filii dei, qui scilicet fidem habent, sciunt se
divina, hoc est spiritus nativitate et gratuita electione filios dei esse,
non servos. Cum ergo filii familię sint, non quęrunt, quę se merces
maneat; omnia enim nostra sunt, hęredes enim dei sumus et cohęredes
Christi [Röm 8, 17]. Libere igitur, hilariter ac citra omne tedium
operantur. Immo nullum tam ingens opus est, quod non credant
perfici, sed eius, quo fidimus, non nostra virtute.
Cum vero in ecclesia sint morbi isti: incredulitas et fidei imbecillitas
(sunt enim quidam, qui prorsus non credunt, ii scilicet, qui in
coena iudicium sibi manducant et bibunt [vgl. 1 Kor 11, 29], quales
Iudas [vgl. Mt 26, 23-25] et Simon Magus [vgl. Apg 8, 9-24] fuerunt;
sunt et, qui languidam fidem habent, ii scilicet, qui temere fluctuant
quovis metu imminente, quorum fides spinis, hoc est curis ac
studio rerum mundanarum oppressa iacet neque fructum sive opus
sanctum germinat [vgl. Mt 13, 22]), iam istos urgemus perinde ac
Christus, Paulus et Iacobus, ut, si fideles sint, opere sese nobis
probent esse fideles, fidem sine operibus mortuam esse [vgl. Jak
2, 17], arborem bonam bonos quoque fructus prębere [vgl. Mt 7, 17],
filios Abrahę opera Abrahę facere [vgl. Joh 8, 39], in Christo nihil
valere nisi fidem, quę per charitatem operetur [vgl. Gal 5, 6], ut sic
legem non minus prędicemus quam gratiam. In lege enim electi ac
fideles voluntatem dei discunt, impii terrentur, ut aut metu aliquid
faciant in usum proximi aut desperationem perfidiamque suam prodant.
Sed simul nihili pendant, admonemus, ea opera, quę nos humana
arte effinximus, ut eis deo serviamus, quę certum est illi non
magis placere, quam si quis tibi, o rex, cupiat servire aliqua ratione,
quam tu non ames. Tibi ergo si serviendum est pro tua voluntate,
quanto magis in conspectum dei non adferemus opera, quę ille non
pręcępit nec amat? Fontem ergo effodimus, ex quo bona opera profluant,
cum fidem docemus. Contra cum opera urgemus, velut debitum
exigimus, quod sine coactore non redderetur.
[Vita aeterna]
Postremo credimus post hanc vitam, quę captivitas et mors potius
est quam vita, foelicem ac iucundam sanctis sive credentibus, miseram
autem ac tristem impiis sive perfidis usu venturam et utramque
perpetuam. Qua in re et istud adversus [fol. 15v] catabaptistas, qui
animas cum corporibus dormire usque ad universale iudicium contendunt,
adserimus animum sive angeli sive hominis non posse quidem
dormire aut ociari; tam abest, ut isti quicquam rationi consonum
dicant. Animus enim substantia est adeo vivax, ut non modo ipse vivat,
sed ubicunque habitet, iam domicilium quoque suum vivificet.
Angelus cum corpus adsumit sive aëreum sive recens creatum, mox
istud sic vita donat, ut moveatur, operetur, agatur et agat. Animus humanus
ut primum corpus incessit, protinus vivit, crescit, movetur ac
cetera vitę munera exercet. Qui ergo fieret, ut animus corpore solutus
torperet aut dormiret? Adpellant animum philosophi actum sive actionem
a vivaci vigilantique, hoc est perpetua operatione ac virtute.
Quam vim Gręci significantiore vocabulo exprimunt, cum eam
ἐντελέχειαν vocant, hoc est iugem virtutem, operationem, actuationem
ac ductum. Constituta sunt visibilia in mundo a divina providentia
eo ordine, ut ab illis ad invisibilium cognitionem ascendere humana
mens possit. Habent ignis et aer inter elementa eum locum, quem
animi inter corpora. Ut aer per universum mundi corpus nusquam
deest, sic pervadit omne humanum corpus anima. Ut ignis nusquam
est sine pręsenti operatione, sic animus nusquam non operatur. Id
quod in somno quoque deprehenditur; somniamus enim et meminimus
somnorium. Somnus igitur corporis munus est, non animi. Nam
anima interim vegetat, corpus reficit et, quod detritum erat, restituit,
ut numquam cesset operari, agere et movere, quamdiu est in corpore.
Ut ergo ignis sine luce non est, sic animus nunquam consenescit,
ut torpeat, tenebrescat, occidat aut dormiat; semper enim vivit,
vigilat ac viget.
Sed hactenus philosophatum sit de animo. Nunc ad scripturę testimonia
veniendum est, quibus probetur animum nunquam interdormire.
<<Qui credit, non venit in iudicium, sed transiit a morte in vitam>>
[Joh 5, 24]. Qui ergo in hac vita credit, iam sentit, quam suavis
est dominus, et coelestis vitę initium ac gustum quendam capit. Si
ergo is animus, qui hic in deo vivit, mox ut corpore excessit, dormit,
iam pręstantior est vita Christiani hominis in hoc mundo, quam
cum e mundo migrat; isthic enim dormit, dum hic vigilans ac sentiens
deo fruitur.
<<Qui credit in me, habet vitam ęternam>> [Joh 3, 36]. At vita non
est perpetua (hic enim ęternum pro perpetuo accipitur), [fol. 16r] si ea
animi vita, qua hic utitur, postmodum somno intercipitur.
<<Volo pater, ut, ubi ego sum, isthic sit et minister meus>> [vgl. Joh
17, 24]. Si ergo cum deo sunt diva virgo, Abraham et Paulus,
quę vitę ratio est in coelis aut quod ingenium numinis, si isthic dormitur?
Anne et numen dormit? Si dormit, non est numen; quicquid
enim dormit, vicarium est et ideo dormit, ut fessum respiret. Si numen
fatigatur, iam non est numen. Illud enim insuperabile est omni
operi ac labori. Si numen non dormit, iam animos quoque sic est necessarium
non dormire, sicut necessarium est aerem esse perspicuum
ac dilucidum, cum sol supra terram est. Stultum igitur ac frivolum
est catabaptistarum commentum, quibus non est satis homines
dementavisse, nisi et viventis dei certa et infallibilia oracula foedaverint.
Haberemus adhuc multa testimonia: <<Hęc est vita ęterna, ut cognoscant
te>> etc. [Joh 17, 3], et: <<Accipiam vos ad me ipsum, ut, ubi
ego sum, et vos sitis>> [Joh 14, 3], aliaque huiusce sententię, sed brevitatem
servabimus.
Credimus ergo animos fidelium, protinus ut ex corporibus evaserint,
subvolare coelo, numini coniungi ęternoque gaudere. Hic tibi
sperandum est, o piissime rex, si modo instar Davidis, Ezekię et
Iosię rerum summam a deo tibi creditam moderatus fueris, visurum
esse primum numen ipsum in sua substantia, in sua specie cumque
universis dotibus opibusque illius fruiturumque his omnibus non
parce, sed ad satietatem, non ad fastidium, quod ferme comitatur saturitatem,
sed ad iucundam impletionem, quę perinde non adficitur
tędio, atque flumina dum perpetuo in mare defluunt et per terrę abyssum
refluunt, nullum adferunt rebus humanis tedium, sed commodum
potius ac gaudium semper rigando, lętificando ac nova germina
fovendo. Bonum, quo fruemur, infinitum est, infinitum hauriri nequit;
ergo fastidium eius neminem potest capere; semper enim et novum
et idem est. Deinde sperandum est tibi visurum esse sanctorum,
prudentium, fidelium, constantium, fortium, virtuosorum omnium,
quicunque a condito mundo fuerunt, sodalitatem, coetum et contubernium.
Hic duos Adam, redemptum ac redemptorem; hic Abelum,
Enochum, Noam, Abrahamum, Isaacum, Iacobum,
Iudam, Mosen, Iosuam, Gedeonem, Samuelem, Pinhen,
Heliam, Heliseum, Isaiam ac deiparam virginem, de qua ille
pręcinuit, Davidem, Ezekiam, Iosiam, Baptistam, Petrum,
Paulum; hic Herculem, Theseum, Socratem, Aristidem,
Antigonum, Numam, Camillum, Catones, Scipiones;
hic Ludovicum pium antecessoresque tuos Ludovicos, Philippos ,
[fol. 16v] Pipinos et, quotquot in fide hinc migrarunt, maiores
tuos videbis. Et summatim: non fuit vir bonus, non erit mens
sancta, non est fidelis anima ab ipso mundi exordio usque ad eius
consummationem, quem non sis isthic cum deo visurus. Quo spectaculo
quid lętius, quid amoenius, quid denique honorificentius vel cogitari
poterit? Aut quo iustius omnes animi vires intendimus quam
ad huiuscemodi vitę lucrum? Cum interim somniantes catabaptistę
merito somnum dormiant apud inferos, e quo numquam expergefiant.
Venit autem hinc eorum error, quod nesciunt apud Hebręos
dormiendi verbum poni pro verbo moriendi, quomodo sępius apud
Paulum, quam huc sit opus ponere, habetur [vgl. 1 Thess 4, 13ff].
[De catabaptistis]
Quoniam vero in catabaptistarum mentionem incidimus, volumus
tibi, o rex, paucis eius sectę rationem perstringere. Genus est fere
hominum perditorum et prę angustia rerum extorrium, quorum quęstus
est anus magnifico de rebus divinis sermone demereri, quo aut
alimentum aut non minutam stipem depromant. Et omnino eandem
sanctimoniam, quam Ireneus tuus - fuit enim Lugduni tuę episcopus
- de Valentinianis et Nazanzenus de Eunomianis scribunt,
simulant. Qua deinde freti docent Christianum non posse
magistratum esse, non licere Christiano, etiam lege, etiam sontem,
occidere, non bellandum esse, etiamsi tyranni, impii, violenti, immo
latrones quotidie diriperent, occiderent et excinderent, non pręstandum
esse ius iurandum, non debere Christianum tributa aut
vectigales exigere, communia debere esse omnia, dormire animas
cum corporibus, uxores plures virum habere in spiritu, cum quibus
tamen rem carnaliter habeat, posse, decimas ac redditus pendi non
debere, et sexcenta alia, immo quotidie novos aliquos errores velut
lolium interserunt iusto dei semini [vgl. Mt 13, 25]. Qui tametsi a nobis
abierint, quia ex nostris non erant [vgl. 1 Joh 2, 19], sunt tamen,
qui nobis omnes illorum errores imputent, cum acrius contra eos
pugnemus quam quisquam diversumque quam ipsi in omnibus ante
dictis doceamus. Quapropter, optime rex, si alicunde tuae maiestati
deferremur, quasi magistratum tollamus, ius iurandum non esse pręstandum
perhibeamus et cętera, quę catabaptistica lues mundo oggannit,
doceamus, iam per veritatem, cuius te amantissimum prędicant,
oro ac rogo, ne huius quicquam de nobis, hoc est de iis, qui in
Christianę civitatis urbibus evangelium adnunciamus, credas.
[fol. 17r] Non enim tumultuamur, non infirmamus magistratum vel
autoritatem vel leges, non sumus in hoc, ut quisquam fidem debitumque
non pręstet; quantumvis istorum nos quidam insimulent non
iam occultis delationibus, sed publicis scriptis, quos hac potissimum
causa non confutamus, quod iam furiosorum librorum mundus plenus
est, quodque res ipsa quotidie manifestum facit, quam mendaciter
scribant, qui hęc de nobis in vulgum spargunt non Christi glorię,
sed suę ac ventri consulentes [vgl. Röm 16, 18]. Obrepit autem illa
catabaptistarum lues isthic potissimum, ubi syncera Christi doctrina
oriri coeperit, quo facilius videas, o rex, a malo dęmone immitti,
ut in herba salutare semen extinguat [vgl. Mt 13, 24-30]. Vidimus
urbes ac oppida, quę recipere evangelium pulcre coeperant, hac
lue infecta et veluti remora impedita stetisse, ut prę confusione nec
divina nec humana curare potuerint. Quocirca et maiestatem tuam
moneo - verbo absit invidia; scio enim, quam stipatus sis optimis
consiliis; sed non prevenitur, quod non pręvidetur consilio. Si istud
malum tuis veniret in animum, scio, quod facile prospicerent; sed
cum periculum istud nimirum ignorent, iam credo, monitorem non
ęgre feres - moneo igitur, quoniam fieri nequit, quin et in regno tuo
scintille quędam renascentis evangelii micent, ut a papistis, quorum
potentia plus ęquo crevit, non patiaris bonum semen strangulari; nam
pro illo catabaptistarum lolium tibi nihil tale suspicanti cresceret, quo
tanta confusio rerum omnium per omne regnum tuum fieret, ut medelam
invenire labor esset.
Hęc est summa fidei prędicationisque nostrę, qua utimur per dei
gratiam parati cuivis rationem reddere; non enim vel iotam unam
docemus, quam non ex divinis oraculis didicerimus. Neque adserimus
sententiam ullam, cuius non primarios ecclesię doctores, prophetas,
apostolos, episcopos, evangelistas, interpretes, sed priscos illos,
qui purius ex fonte hauserunt, autores habeamus. Id fatebuntur, qui
scripta nostra viderunt et expenderunt.
Proinde, sanctissime rex - quid enim vetat sanctissimum vocari,
qui Christianissimus est? - accinge te, ut renascentem ac reducem
Christum honorifice accipias! Video enim numinis providentia
factum, ut Francici reges Christianissimi sint adpellati,
quoniam renovatio [fol. 17v] evangelii filii dei te rege futura erat,
quem amici simul ac inimici omnes prędicant natura benignum ac
suavem, iudicio ęquum et gnarum, mente vero sagacissimum atque fortissimum.
Eis, inquam, dotibus prędivitem te numen fecit, ut hoc sęculo
splenderes, quo ipse cognitionis suę lumen redaccenderet.
Macte igitur virtutibus istis heroicis prodi, clypeum et hastam corripe
atque in perfidiam ipsam incursionem impressionemque facito,
animoso isto ac intrepido animo tuo corporeque omni elegantia conspicuo.
Ut cum reliqui reges te primum videant Christianissimum
Christi gloriam vindicare, te sequantur et antichristum eliminent.
Da, ut salutaris doctrina pure in regno tuo prędicetur. Polles
prudentibus ac doctis viris, opibus populoque ad religionem propenso;
non feres igitur animos et dei et tui observantissimos superstitione
seduci. Nihil hic timendum, quod calumniatores ad obsistendum
veritati falso vociferantur. Bella sancta et iusta non modo tui
sed exterę quoque gentes socię bellabunt. Ius iurandum prestabunt
citra cunctationem, non iam vulgus, sed prophetę quoque ipsi, cum
hactenus papistę illud detrectaverint. Tributa pendent et prophetę
atque vectigales, tam abest, ut docturi sint non esse pendenda. Sua
cuique iura relinquent integra. At si quid delinquitur, arguent quidem,
sed propter nulla temporalia tumultuabuntur, ut qui hisce in rebus
iudicem ordinarium agnoscant, quantumvis et illum corripiant ac
taxent, cum peccat. Crede, crede, magnanime heros, nihil istorum
malorum usuveniet, quę papistę minantur! Dominus enim ecclesiam
suam protegit. Utinam liceat, ut oculis tuis videas principum quorundam,
qui in Germania evangelium receperunt, statum, urbium
autem innocentiam, iucunditatem ac constantiam. Iam ex fructu ipso
dices: <<Non dubito ex deo esse, quod natum est>>. Tu pro tua fide ac
prudentia cuncta expende et ignosce ausui nostro, quo tuam maiestatem
rustice interturbamus. Res enim sic postulavit. Tiguri.
Christianissimę maiestatis tuę deditissimus
Huldrychus Zuinglius.
[Praesentia corporis Christi in coena]
[fol. 6v] Alterum vero quod me hic expositurum recepi, hoc est,
quod in coena domini naturale ac substantiale istud corpus Christi,
quo et hic passus est et nunc in coelis ad dexteram patris sedet, non
naturaliter atque per essentiam editur, sed spiritualiter tantum,
quodque non modo frivolum et stultum, sed etiam impium et contumeliosum
est, quod papistę docuerunt: ea mensura, ea prorsus proprietate
ac modo, quibus natus, passus vitaque functus est, edi corpus
Christi a nobis.
Primum enim hoc constat Christum verum hominem, qui ex
corpore et animo constat, quales et nos sumus, excepta semper ad
peccandum propensione, adsumpsisse. Ex quo colligitur, quod omnes
dotes ac modi, qui ad corporis ingenium pertinent, eius corpori
verissime adsunt. Nam quod propter nos adsumpsit, de nostro est, ut
totus noster sit, ut antea diximus. Ex quo duo quędam sequuntur irrefragabilia:
unum quod hi modi, qui adsunt nostro corpori, Christi
quoque corpori adsint; alterum quod, quicquid in Christi corpore
est, quod ad corporis modum pertinet, nostrorum etiam sit corporum.
Nam si quicquam, quod ad corporis modum et proprietatem
attinet, in illius esset corpore, quod nostro deesset, iam videretur
istud non nostra causa adsumpsisse. Cuius ergo, cum corporeorum
nihil sit pręter hominem ęternę beatitudinis capax? Hinc est, quod
prius attigimus, quod Paulus et nostram resurrectionem ex Christi
et Christi ex nostra demonstrat. Cum enim dicit: <<Si mortui non
resurgunt, neque Christus resurrexit>> [1 Kor 15, 16], quomodo
firma potest esse argumentatio? Cum enim Christus deus sit et
homo, quis non protinus responsurus esset Paulo: <<παραλογίζεις,
o theologe!>>. Nam Christi corpus resurgere iure potest ac debet
(est enim divinitati coniunctum), at nostris utpote divinitatis expertibus
non eadem vis est. Sed Pauli argumentatio cum hic robur
habeat: Quicquid Christi corpus habet, quod ad modum, dotes et
proprietatem corporis pertinet, nobis habet tanquam noster archetypus
nostrumque est, iam sequitur: Christi corpus resurrexit,
ergo et nostra resurgent. [fol. 7r] Nos resurgimus, ergo et Christus
resurrexit. Ex his fontibus hausit theologorum columen Augustinus,
ut dixerit Christi corpus in aliquo coeli loco esse oportere propter
veri corporis modum; et iterum: <<Christi corpus, quod a mortuis
resurrexit, in uno loco esse oportet>>. Non est igitur Christi corpus
magis in pluribus locis quam nostra corpora, quę sententia non nostra
est, sed apostoli, sed Augustini, sed ipsius omnino religionis,
quę, etsi testibus destitueremur, suadet tamen Christum per omnia
nobis similem esse factum (nostra enim causa hanc imbecillitatem adsumpsit)
et habitu, hoc est dotibus, modis ac proprietatibus ut hominem
inventum [vgl. Phil 2, 7f]. Quibus, o regum decus, tibi expositum
obiter puto, quam iniquis modis nos proscindant velut hęreticos
propter eucharistię sacramentum, cum ne verbum quidem unquam
docuerimus, quod non ex divinis aut literis aut theologis hauserimus.
Sed ad propositum redeo. Cum ex ista argumentatione, quę
scriptura divina nititur, constet Christi corpus naturaliter, proprie et
vere in uno loco esse oportere, nisi et nostra multis in locis esse stulte
audeamus ac impie adseverare, iam extortum est adversariis, quod
Christi corpus sedet secundum essentiam seipso naturaliter ac vere
ad dexteram patris, et hoc modo sic non est in coena, ut, qui contrarium
docent, Christum coelo solioque avito detrahant. Nam docti
omnes pro explosa et impia damnarunt hanc sententiam, qua quidam
ausi fuerunt adseverare Christi corpus perinde esse ubique atque
divinitatem. Ubique enim esse nequit, nisi quod natura infinitum
est; quod infinitum est, simul est ęternum. Christi humanitas non
est ęterna, ergo neque infinita. Si non est infinita, ergo nequit non
esse finita. Si finita est, iam non est ubique. Sed missis istis, quę tamen
in hoc adduximus, ut philosophicę ratiocinationi non deessemus,
si quando in eam incideres, o rex, ad impenetrabilia scripturę testimonia
accedemus.
Satis manifestum fecimus antea, quod, quęcunque in libris sacris
de Christo habentur, sic sunt de integro ac solido Christo dicta,
ut, etiamsi facile deprehendatur, ad quam naturam referendum sit,
quod dicitur, non tamen scindatur Christus in duas personas, quantumvis
utrique naturę sua referantur; duas enim naturas habere non
secat personę unitatem, ut patet in homine. Et rursus, etiamsi ea, quę
divinitatis [fol. 7v] sunt, humanitati tribuantur, ac contra, quę humanitatis,
divinitati, non tamen confundi naturas, quasi divinitas degeneraverit
ac infirmata sit in humanitatem aut humanitas in divinitatem
mutata sit, id quod testimoniis dilucidius fiet.
<<Peperit filium suum primogenitum et reclinavit eum in pręsepium>>
[Lk 2, 7]. Quod Christus, qui deus et homo est, de virgine sit
natus, nemo negat propter personę unitatem. Unde et deiparam θεοτόκον
adpellari iusto vocabulo et iudicamus et probamus. Attamen
divinam eius naturam nemo quam pater genuit, sicut in homine quoque
corpus parit mater, animam solus deus at nihilominus dicitur
homo a parentibus generari. Porro, quod in pręsepium depositus est,
qui coelos ac inferos implet ac tent, eodem modo ad humanitatem
pertinet. Verumtamen cum ista toti Christo tribuuntur, nasci ac
poni, nihil incommodi oritur; id autem propter duarum naturarum in
unam personam coniunctionem et unionem.
<<Ascendit ad coelos>> [Lk 24, 51]. ęque ad humanitatem principaliter
refertur, cum tamen sine divinitate non sit lata humanitas, sed illa
ferebat, hęc ferebatur. Illa, ut iam est dictum, perpetuo circumscripta
manet; nam alias desineret esse vera humanitas; hec vero
perpetuo infinita et incircumscripta est, unde non transit a loco in locum,
sed eadem indidem perpetuo manet.
<<Ecce ego vobiscum sum usque ad finem sęculi>> [Mt 28, 20] principaliter
ad divinitatem refertur; humanitas enim coelo illata est.
<<Iterum relinquo mundum et vado ad patrem>> [Joh 16, 28] principaliter,
immo naturaliter de humanitate accipere cogit ipsa veritas.
Deus enim est, qui sic loquitur; verum igitur esse oportet, quod dicit.
Relinquit ergo mundum quę in eo natura? Non divina; ea enim loco
non movetur, quę loco non continetur. Ergo humana relinquit. Quę
cum mundum reliquerit, intellige, o rex, naturali, essentiali localique
pręsentia; non est ergo hic. Non editur itaque a nobis naturaliter aut
per essentiam corpus Christi, quanto magis non mensuraliter, sed
solum sacramentaliter et spiritualiter.
<<Ego posthac non ero in mundo>> [Joh 17, 11]. Tantopere enim valet:
καὶ οὐκέτι εἰμὶ ἐν τῷ κόσμῳ, omnem prorsus nebulam discutit,
quod secundum humanitatem naturaliter ac per essentialem corporeamque
presentiam in mundo expectandus non est, sed solum spiritualiter
et sacramentaliter.
<<O viri Galilęi, quid statis sursum in coelum spectantes?
[fol. 8r] Hic Iesus, qui adsumptus est a vobis in coelum, sic veniet,
quemadmodum vidistis eum ire in coelum>> [Apg 1, 11]. Hoc loco adperte
habemus eum a discipulis adsumptum in coelum; abiit ergo et
non est hic. At quomodo abiit? Corporaliter, naturaliter et quomodo
per humanitatis essentiam vere est. Cum ergo dicit: <<Sic veniet>> - nimirum
corporaliter, naturaliter ac per essentiam. Verum quando sic
veniet? Non cum ecclesia coenam celebrat, sed cum per illum sub
mundi finem iudicanda est. Irreligiosa est igitur ea sententia, quę
corporaliter, naturaliter, essentialiter ac etiam mensuraliter adserit
Christi corpus in coena edi, quia est a vero aliena; quicquid autem
est a vero alienum, impium est ac irreligiosum.
Hęc pauca et brevia satis tuę prudentię, quę omnia ex uno pro sua
promtitudine potest expendere, arbitror fore ad videndum, quod os
domini huc nos cogit, ut consideremus, quomodo Christi corpus sit
in coena. Pluribus alias de eadem re librisque ad diversos plurimis
egimus, immo diuturna bella gessimus Oecolampadius et ego, quę
omnia repetere fastidium sit. Sed veritas victoriam aufert ac perrumpit
quotidie magis ac magis. Nunc quid sit spiritualiter et sacramentaliter
edere, cum exposuerimus, hinc digrediemur.
Spiritualiter edere corpus Christi nihil est aliud quam spiritu
ac mente niti misericordia et bonitate dei per Christum, hoc est inconcussa
fide certum esse, quod deus nobis peccatorum veniam et
eternę beatitudinis gaudium donaturus sit propter filium suum, qui
noster totus factus et pro nobis oblatus divinam iusticiam nobis reconciliavit.
Quid enim negare poterit, qui unigenitum filium suum
dedit [vgl. Röm 8, 32]?
Sacramentaliter autem edere corpus Christi, cum proprie volumus
loqui, est adiuncto sacramento mente ac spiritu corpus Christi
edere. Volo autem tuę celsitudini omnia sub oculos ponere, o rex.
Spiritualiter edis corpus Christi, non tamen sacramentaliter, quoties
mentem tuam sic anxiam: Quomodo salvus fies? Quotidie peccas,
cum tamen quotidie ad mortem properes. Post hanc vitam alia est;
nam quomodo hic animus, quo hic pręditi sumus, qui de futuris solicitus
est, extingueretur? Quomodo tanta lux et scientia in tenebras et
oblivionem converteretur? ęterna igitur cum sit animę vita, qualisnam
meę animulę usu ventura est? Foelix an misera? Explorabo et inquiram
vitam meam, utrius digna sit, fęlicis an miserę! Hic te, cum
tantum exercitum eorum videbis, quę ex adfectibus et cupiditate homines
facere solemus, horror [fol. 8v] invadet, ut, quod ad tuam iusticiam
ac innocentiam pertinet, tuo te iudicio ęternę foelicitatis indignum
pronuncies et prorsus de illa desperes.
Cum, inquam, sic anxiam mentem tuam sic solaberis: Deus bonus
est; qui bonus est, iustum et misericordem aut ęquum esse oportet.
Nam iusticia sine ęquitate vel misericordia summa iniuria est; misericordia
sine iusticia negligentia, lascivia et omnis disciplinę solutio
est. Cum ergo iustus sit deus, necesse est, ut eius iusticię pro meis sceleribus
satisfiat. Cum sit misericors, necesse est, ut de venia non desperem.
Istorum utriusque pignus habeo infallibile unigenitum eius
filium dominum nostrum Iesum Christum, quem ex misericordia
nobis donavit, ut noster esset. Ille vero sese patri pro nobis obtulit,
quo ęternam eius iusticiam placaret, ut sic certi simus de misericordia
et de criminum expiatione illius iusticiae facta non per alium
quam filium eius proprium, quem ex amore nobis donavit. Cum hic
metu desperationis ęstuantem animum hac fiducia erigis: Cur męres,
anime mi? Deus qui solus beatitudine ditat, tuus est et tu illius es.
Nam cum eius esses opus et factura, attamen scelere periisses, filium
suum ad te misit tuique similem extra peccatum fecit, quo tanti fratris
ac socii iure ac privilegio fretus postulare etiam ęternam salutem
audeas tuo iam velut iure. Quis me dęmon terreat, ut eum metuam,
qum is mihi opitu lator adsit? Quis mihi adimet, quod deus ipse donavit,
et pignus fideiussoremque filium suum dedit? Sic, inquam, cum
Christo te solaris, iam spiritualiter corpus eius edis, hoc est, hominis
propter te adsumpti fiducia imperterritus in deo stas contra omnia
desperationis tela.
Verum cum ad coenam domini cum hac spirituali manducatione
venis et domino gratias agis pro tanto beneficio, pro animi tui liberatione,
qua liberatus es a desperationis pernicie, et pro pignore, quo
certus es de ęterna beatitudine, ac simul cum fratribus panem et vinum,
quę iam symbolicum Christi corpus sunt, participas, iam
proprie sacramentaliter edis, cum scilicet intus idem agis, quod foris
operaris, cum mens reficitur hac fide, quam symbolis testaris.
At sacramentaliter improprie dicuntur edere, qui visibile sacramentum
sive symbolum [fol. 9r] publice quidem comedunt, sed domi
fidem non habent. Hi ergo iudicium, hoc est vindictam dei comedendo
in se provocant, eo quod corpus Christi, hoc est totum incarnationis
passionisque mysterium atque adeo ecclesiam ipsam Christi
non habent in tanto precio, quo a piis iure habetur [vgl. 1 Kor
11, 29]. Cum enim probare se homo, priusquam conviva fiat, debeat
[vgl. 1 Kor 11, 28], hoc est seipsum explorare et interrogare, cum an
Christum pro dei filio suoque liberatore ac servatore sic et agnoscat
et receperit, ut eo nitatur tanquam infallibili autore ac datore
salutis, tum an gaudeat se illius esse ecclesię membrum, cuius caput
Christus est [vgl. Eph 1, 22; 5, 23], et iam perfidus sese, tanquam
huiusmodi fidem habeat, ecclesię in coena coniungit, an non ille
reus est corporis et sanguinis domini [1 Kor 11, 27], non quę naturaliter
aut corporaliter ederit, sed quę spiritualiter se edere falso testatus
sit ecclesię, cum spiritualiter nunquam gustaverit? Isti ergo sacramentaliter
tantum edere dicuntur, qui symbolis gratiarum actionis utuntur
quidem in coena, sed fidem non habent. Hoc gravius damnati quam
reliqui perfidorum, quod hi coenam Christi non agnoscunt, isti vero
agnoscere simulant. Bis enim peccat, qui perfidus coenam celebrat,
perfidia et audacia, cum perfidi sola perfidia velut stulti pereant.
Porro quid sacramenta sive symbola in coena faciant aut possint,
acriter certatum est aliquamdiu inter nos, istis contendentibus,
quod sacramenta fidem dare, corpus Christi naturale adferre et, ut
pręsens edatur, efficere soleant, nobis diversum quid non sine autore
sentientibus. Primum quod fidem, quę in deum fiducia est, nemo nisi
spiritus sanctus dat, nulla res externa. Quamvis fidem faciant sacramenta,
sed historicam. Omnes enim panegyres, trophęa, immo
monimenta et statuę fidem historicam faciunt, hoc est, monent olim
aut quiddam esse factum, cuius memoria refricetur, sicut est panegyris
pascatis apud Hebręos et σεισάχθεια apud Athenienses,
aut victoriam isthic loci partam esse, sicut est lapis adiutorii. Hoc
ergo modo coena dominica fidem facit, hoc est certo significat Christum
esse natum et passum. Sed quibus hoc significat? Fidelibus ac
perfidis ex ęquo. Universis enim significat, quod ad sacramenti virtutem
pertinet, Christum esse passum, sive recipiant sive minus. At
pro nobis esse passum, id vero piis ac fidelibus tantum significat.
Nemo enim pro nobis esse passum scit aut credit, nisi quem spiritus
intus docuerit agnoscere mysterium divinę bonitatis. Is enim solus
Christum recipit. Fiduciam ergo in deum [fol. 9v] nihil nisi spiritus
dat. Nemo enim pervenit ad Christum, nisi pater eum traxerit [Joh
6, 44]. Deinde Paulus quoque omne hoc dissidium uno verbo tollit,
cum dicit: <<Probet autem seipsum homo, ac demum de pane isto
edat et calyce bibat!>> [1 Kor 11, 28]. Cum ergo, antequam accedat, fidem
suam explorare debeat homo, iam nequit fieri, ut in coena fides
detur; adesse enim oportet, priusquam adeas.
Secundo restitimus adversariorum errori, cum dixerunt symbolis
istis, pane et vino, adferri naturale corpus Christi, quoniam verba
hęc: <<Hoc est corpus meum>> [1 Kor 11, 24] istud possint et efficiant.
Nam obstat, cum quod supra diximus de verbis Christi, quę corpus
eius negant posthac in mundo fore [vgl. Joh 16, 28], tum quod, si
verba istud possent, iam adferrent passibile corpus Christi. Cum
enim hęc verba diceret, mortale adhuc habebat corpus, unde et mortale
edissent apostoli; non enim duo habebat corpora, quorum unum
esset immortale et insensibile, alterum vero mortale. Si ergo mortale
edissent apostoli, nos quale nunc ederemus? Nimirum et ipsi mortale.
At nunc est immortale et incorruptibile, quod prius mortale fuerat.
Si ergo nos nunc mortale ederemus, iam iterum haberet mortale simul
ac immortale corpus; quod cum fieri nequeat (non enim potest esse
mortale et immortale simul), sequeretur, quod duo haberet corpora:
unum mortale, quod ederemus cum apostolis, alterum autem immortale,
quod ad dexteram sedet non transiturum inde. Nisi vellemus dicere
apostolos quidem mortale corpus edisse, nos autem immortale;
quod quam absurdum sit, nemo non videt.
Postremo restitimus adversariis, cum pręsens Christi naturale
substantialeque corpus edi adseruerunt, quod istud religio quoque
vetat. Petrus cum virtutem divinam in venatione piscium inusitata
Christo adesse sentiret, dicebat: <<Exi a me, domine, ego enim homo
peccator sum; stupor enim invaserat eum>> [Lk 5, 8f]. Et nos adpetitum
haberemus edendi ipsum naturaliter velut anthropophagi?
Quasi vero liberos suos quisquam sic amet, ut devorare aut mandere
cupiat? Aut quasi non sint inter omnes homines immanissimi iudicati,
qui humana carne vescuntur? Centurio: <<Non sum dignus>>, inquit,
<<ut intres in ędes meas>>, etc. [Mt 8, 8]. At de illo Christus
ipse testatus est, [fol. 10r] quod similem fidem non comperisset in universo
Israële [vgl. Mt 8, 10]. Quanto ergo fides est maior ac sanctior,
tanto magis contenta est spirituali manducatione; et quanto ista melius
saturat, tanto magis abhorret religiosa mens a corporali manducatione.
Officiosę mulieres colere lavando et ungendo Christi corpus
solebant, non edendo [vgl. Mk 14, 3; Lk 7, 38; Joh 11, 2]. Nobilis
senator Ioseph et pius simulator Nicodemus condimentis linteis
sepulcroque muniebant [Joh 19, 38-42], non edebant naturaliter.
[Quae sacramentorum virtus]
Hęc ergo incommoda, o rex, plane docent neque eucharistię neque
baptismo specie pietatis attribui debere, quibus religio et veritas
periclitantur. Quid autem? Anne sacramenta nullam habent virtutem?
Multam omnino habent.
Virtus prima: Res sanctę et venerandę sunt, utpote a summo sacerdote
Christo institute et susceptę. Ipse enim baptismum non tantum
instituit [vgl. Mt 28, 19], sed ipse quoque recepit [vgl. Mt 3, 13ff].
Ipse non tantum eucharistiam celebrare iussit [vgl. 1 Kor 11, 24f], sed
primus celebravit [vgl. Mt 26, 26ff].
Virtus secunda: Testimonium rei gestę prębent. Universę enim leges,
mores ac instituta autores suos initiaque prędicant. Baptismus
ergo cum Christi mortem ac resurrectionem significando prędicat,
eas vere gestas esse oportet.
Tercia virtus: Vice rerum sunt, quas significant, unde et nomina
earum sortiuntur. Transitus aut pręteritio, qua deus filiis Israel pepercit,
ante oculos poni non potest; sed agnus eius rei symbolum vice
illius proponitur [vgl. Ex 12, 3ff]. Sic et corpus Christi omniaque in
illo gesta cum oculis subiici nequeant, panis et vinum eius loco
edenda proponuntur.
Quarta: Res arduas significant. Ascendit autem cuiusque signi precium
cum ęstimatione rei, cuius est signum, ut, si res sit magna, preciosa
et amplifica, iam signum eius rei eo maius reputetur. Annulus
Leonorę augustę uxoris tuę, quo eam despondit tua maiestas, illi
non auri precio ęstimatur, sed precium omne superat, quantumvis, si
substantiam reputes, aurum sit. Quia symbolum est mariti regis,
unde et omnium annulorum ei rex etiam est, ut, si quando mundum
suum nominatim vocet ac censeat, indubie dicat: <<Hic est rex
meus>>, hoc est, hic est annulus mariti mei regis, quo me sibi despondit;
hoc est symbolum [fol. 10v] indisiunctę societatis ac fidei. Sic
panis et vinum illius amicicię, quo deus humano generi per filium
suum reconciliatus est, symbola sunt. Quę non ęstimamus pro materię
precio, sed iuxta significatę rei magnitudinem, ut iam non sit vulgaris
panis, sed sacer, non panis tantum nomen habeat, sed corporis
Christi quoque, immo sit corpus Christi, sed adpellatione et significatione,
quod recentiores vocant <<sacramentaliter>>.
Quinta virtus est analogia symbolorum et rei significatę. Habet autem
eucharistia duplicem analogiam: unam, quę ad Christum pertinet
Ut enim panis humanam vitam sustinet ac fulcit, ut vinum hominem
exhilarat, sic destitutam omni spe mentem solus Christus restituit,
sustinet et lętificat. Quis enim ultra desperatione contabescat,
qui dei filium videt suum esse factum? Cum animo illum tenet veluti
thesaurum, qui eripi non potest, quo vero impetrare omnia apud patrem
potest? Alteram habet analogiam, quę ad nos pertinet. Ut enim
panis ex granis multis fit, vinum vero ex multis acinis confluit, sic ecclesię
corpus ex infinitis membris in unum corpus, una in Christum
fiducia, quę ex uno spiritu provenit, coagmentatur et erigitur, ut sit
verum templum et corpus inhabitantis spiritus sancti [vgl. 1 Kor
12, 12-30; 3, 16].
Sexta: Auxilium opemque adferunt fidei. Et hoc prę omnibus facit
eucharistia. Scis, o rex, fidem nostram semper exerceri ac tentari;
cribrat enim cum apostolis nos satanas sicut triticum [vgl. Mt 13, 25].
At qua nos arte petit? Domestica proditione; per corpus enim velut
per veterem ac ruinosam muri partem admotis ad sensus nostros cupiditatum
scalis obruere satagit. Cum ergo sensus alio vocantur,
quam ut aurem illi prębeant, iam minus procedit eius consilium.
Nunc autem in sacramentis non modo negantur sensus satanę suadelis,
sed etiam fidei mancipantur, ut iam velut ancillę nihil aliud agant,
quam quod agit iubetque hera fides; adiuvant ergo fidem. Sed palam
loquar. In eucharistia quatuor potentissimi, immo universi sensus
a carnis cupiditatibus velut vindicantur ac redimuntur et in obsequium
fidei trahuntur. Auditus, cum iam non symphonias cordarum
diversarumque vocum harmoniam, sed coelestem vocem audit: <<Sic
deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum pro vita illius dederit>>
[Joh 3, 16]. Adsumus ergo fratres, ut pro ea in nos liberalitate gratias
agamus. [fol. 11r] Ipsius enim filii iussu merito istud facimus, qui
iamiam moriturus hanc gratiarum actionem instituit, ut perpetuum
amoris erga nos sui mnemosynum ac pignus relinqueret. Accepit autem
panem, gratias egit, fregit deditque discipulis hęc sacra simul effatus
de sacratissimo ore verba: <<Hoc est corpus meum>>. ęque et calycem
accepit, etc. [vgl. 1 Kor 11, 23ff]. Cum ista, inquam, auditus accipit,
an non totus consternatur et admirabundus in hoc unum, quod
prędicatur, intentus est, cum deum audit, cum amorem illius, cum filium
pro nobis neci traditum? At cum huc intentus est, an non idem
facit, quod fides? Fides enim est, quę deo per Christum nititur.
Auditus ergo cum ad idem spectat, iam fidei ancillatur, iam fidem
non molestat suis frivolis istis cogitationibus ac studiis. Visus cum panem
videt ac calycem, quę vice Christi, ut illius bonitatem ingeniumque
significent, an non et ille fidei obsequitur? Christum enim
velut ante oculos conspicit, quem mens eius inflammata pulcritudine
deperit. Tactus panem in manus sumit, qui iam non panis, sed Christus
est significatione. Gustus olfactusque et ipsi huc advocantur,
ut odorent, quam suavis sit dominus quamque beatus sit qui illo fidit
[vgl. Ps 34, 9]. Ut enim illi cibo gaudent et expergefiunt, sic mens hunc
coelestis spei suavem nacta gustum gestit et exultat. Adiuvant ergo fidei
contemplationem sacramenta, concordant cum mentis studiis,
quod alias citra sacramentorum usum non tantopere tantoque fit consensu.
In baptismo visus, auditus tactusque advocantur ad fidei
opus. Fides enim sive ecclesię sive eius, qui baptizatur, agnoscit
Christum pro ecclesia sua mortem tulisse, resurrexisse ac triumphasse.
Idem auditur in baptismo, videtur ac tangitur. Sunt ergo sacramenta
velut frena, quibus sensus ad cupita sua excursuri revocantur
ac retrahuntur, ut menti fideique obsecundent.
Septima sacramentorum vis est, quod vice iurisiurandi sunt. Nam
et sacramentum Latinis pro iure iurando usurpatur. Qui enim unis
eisdemque sacramentis utuntur, una eademque gens ac sancta quędam
coniuratio fiunt in unum corpus, inque populum unum coeunt,
quem qui prodit, periurus est. Populus ergo Christi, cum eius corpus
sacramentaliter edendo in unum corpus coniungitur, iam qui perfidus
est, attamen sese huic societati audet insinuare, corpus Christi
prodit tam in capite quam in membris, [fol. 11v] quia non diiudicat,
hoc est non tanti ęstimat corpus domini, cum quod pro nobis ille tradidit,
tum quod illius morte liberatum est [vgl. 1 Kor 11, 27ff]. Unum
enim corpus cum ipso sumus.
Cogimur ergo, velimus nolimus, agnoscere, quod hęc verba: <<Hoc
est corpus meum>> etc. [1 Kor 11, 24] non naturaliter ac pro verborum
proprio sensu esse intelligenda, sed symbolice, sacramentaliter, denominative
aut μετωνυμικῶς, hoc modo: <<Hoc est corpus meum>>, id
est: <<Hoc est sacramentum corporis mei>>, sive: <<Hoc est corpus
meum sacramentale sive mysticum>>, id est <<eius, quod vere adsumpsi
mortique obieci>>, symbolum sacramentale et vicarium. Sed iam tempus
est, ne brevitatis oblitus maiestatem tuam offendam, ad alia transire.
Quę vero, iam diximus, adeo firma sunt, o fortissime rex, ut
nemo hactenus, quantumvis multi refellere tentaverint, ne movere
quidem potuerit. Quapropter ne movearis, si, qui lingua promptiores
sunt quam solida scriptura, sententiam istam irreligiosam esse clamitent.
Verbis hoc audacibus quidem, sed inanibus gloriantur; ad rem
ubi ventum erit, leberide sunt nudiores.
Anhang
Beilage I
Bullingers Vorwort in der Ausgabe von 1536 (D)
Pio Lectori S.
Quanquam fidelissimus evangelii praeco et Christianae libertatis assertor constantissimus
H. Zuinglius omnia sua clare, circumspecte et dilucide dixerit, hoc tamen libello
sese veluti superans de vera fide nescio quid cygneum vicina morte cantavit. Exponit
perspicue et breviter quae sit vera fides, quaeve pia religio. Respondet item calumniatoribus
fidem et praedicationem evangelicam infamantibus, adeoque apologeticum
quendam absolutum pro fide et religione vera omnibus cum regibus tum principibus
Christianis offert. Noluimus te tanto fraudare thesauro; tu quod dextra mente offertur,
candido animo suscipe! Descripta sunt haec omnia ex ipsius authoris autographo.
Id quod ideo monemus quod libellus quinto demum a morte authoris anno vulgatur.
Bona fide descripta sunt omnia. Vale ex Tiguro Mense Februario. Anno 1536.
Beilage II
Leo Juds Vorwort in seiner deutschen Übersetzung (E)
An den frommen eerenvesten herren Wernher Steyner, synen lieben und bsunderen
guoten fründ und bruoder.
Vilerley sind und gar billiche ursachen, fürgeliebter fründ und bruoder, die mich bewegt
habend, dises büchlin dir zuo zeschryben und dinem nammen zededicieren. Under
denen aber die wichtigest, das ich dyner vilfaltigen guotthaaten, mit denen du mich
rychlich uberschüttest, etwas danckbarkeyt doch einfart erzeigte, dann das widergelten
ist mir unmüglich. Und diewyl es ye einfart syn muoßt und solt, das ich mich gegen dir
danckbar stelte, hab ich vermeint, dises büchlin (wiewol es kleyn) wärde doch dir in
vilwäg thür und wärd, unnd für andere vast angenem syn. Und dwyl es von unserem
lieben getrüwen vatter, hirten und leermeister Huldrychen Zwinglin das letst, als vil als
ein testament gemacht ist, dann wir wol wüssend, mit was liebe und trüw und sunderbaren
früntlichen heymligkeit du im im läben verwandt gewäsen und was liebe du zuo
im gehabt hast. Damit du nun in ouch nach dem tod läbendig und allwäg mit dir reden
habist, wirdt dir diß büchlin den abwäsenden lieblicher unnd krefftiger wyß gegenwürtig
machen. Darzuo ist diß b%:chlin der matery halb groß, dann darinn hat er die gantze
religion und aller syner leer grund und houptstuck gar in ein kurtze summ vergriffen
und zämengefasset, das ob es glych der substantz halb kleyn doch ein grosser schatz
von den liebhaberen der waarheyt geachtet werden soll. Ein bärlin ist ein kleyn ding
dem ansähen nach, so man aber die krafft, tugend und wärd schetzt, übertrifft es gar
inn vil wäg. So es dann von mir (doch mer flyssig dann kunstlich) vertütscht ist, verhoff
ich, du wärdest dise gaab, meinthalben kleyn, der matery unnd des autors halb groß,
nit verschmaahen. Dann ouch Christus einen bächer vol kaltem wasser den synen gegeben
etwas syn laßt und für angenem erkent, ouch der armen witwen örtlin und hällerlin
aller rychen gaaben fürstelt und mer schetzt. Die meynung und das hertz soll in allen
guotthaaten, nit die gaab für sich selbs, ermässen und angesähen werden. Man spricht,
der arm soll dem rychen nüt geben, so ich aber sich, das diß büchlin einem künig, von
dem, der es erstlich gemacht, zuogeschriben ist, wie kond ich dann einen schlächten ußläsen,
dem ichs vertütschte? Was heyßt aber rex? Warlich nüt anders dann einen regenten,
dann vom regieren hat er den nammen. Dwyl dann dich gott uß dem bapstthuom
und von dem rych der finsternuß in das rych synes geliebten suns gezogen hat, wie kan
ich dich nit für einen künig (so du des obersten künigs sun bist) erkennen, von des
liebe und glouben willen du din heymet und vatterland, dyne fründ, gönner, verwandten,
vil haab und guot mit dem glöubigen Abrahamen verlassen und dich inn haß aller
menschen mit verlust und gefard guots und lybs gestelt hast? Dann ich für ander wol bericht
bin, mit was trüwen du dem euangelio angehangen, was schaden du darob erlitten
habest, wie du ouch von denen, die unsers gloubens vermeinend syn, verhaßt und verdacht
bist. Diß red ich nit als der, der wölle liebkosen oder zänzen, sunder gib der
warheyt zügnuß mit der warheit. Dwyl dich dann gott einfart durch syn gnad in syn
schuol ufgenommen hat, bit ich in, das er dir verlyhe synen geist, der dir die überblibnen
anfächtungen im fleisch, die bösen schädlichen tyrannen (die das regiment understand
zeerobren, unnd aber dienen sollend) hälfe krefftlich regieren und paschgen, das er allein
in dir regiere und du ein rächter geistlicher künig sygist. Stercker ist der, der sich
selbs dann der einen huffen fyend überwindet. Dann den schädlichesten fyend tragend
wir by uns, und so wir alle ding verlassen mögend, ist uns das schwärest uns selbs zelassen.
Gott der herr erhalte dich lang syner kilchen, das durch dich vielen armen geholffen
unnd die eer gottes täglich gefürderet wärde. Und der dir für andere vil rychtagen
bescheert hat, der verlyhe dir, das dyn hertz niemermee an den rychtagen dieser
wält, sunder an den eewigen yemerwärenden unnd himmlischen güteren haffte. Wär in
gott rych ist, der ist recht rych. Gott gäb dir einen standhafften, küniglichen, herrlichen
geist, der dich über alle irdischen ding erhebe unnd dich der rychtagen knächt niemar
werden lasse. Amen.
Din getrüwer und gantz williger Leo Jud.
Bü