187
<< Nr. 186 | Index | Nr. 188 >>
Notizen bei der Lektüre von Luthers Schrift "Da diese Wort Christi 'Das ist mein Leib' noch fest stehen"
April/Juni 1526
Huldreich Zwinglis sämtliche Werke, vol. 6.5 (Zürich: Theologischer Verlag, 1991) (Corpus Reformatorum 93.5)
Jump to page 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323
[Notizen bei der Lektüre von
Luthers Schrift <<Daß diese Wort Christi <Das ist mein Leib>
noch fest stehen>>]
A
[1.] A dęmone incipit. Quomodo arma pontemque Christianorum
eripuerit dęmon. Nihil opus est erga nos, qui ad unum
hunc pontem recurrimus. Attamen sibi ipsi respondet. Ventum
esse in concordiam, sed contra dei verbum. Nobis perpetuum
bellum esse contra dęmonem, Ephes. 6 [v. 12]. Hoc numero
vide 2.
Scripturam iactat; se postliminio reduxisse falsum dicit. 3. Sed
humanis traditionibus bellum indixisse nemo negat. Sed omnes
hoc cavimus.
A tergo neminem esse ipsum adortum, sed amice monuerunt omnes,
sed ipse noluit moneri.
4. <<Nunquam schentlichere kätzery vidit, quę tot habuerit capita>>.
Er überwortet seipsum. 4. Baptismum et Christum et peccatum
originale nemo dicit nihil esse. Sed peccatum originale
baptismo tolli non constat.
Multas sectas, rotten, esse orituras minime sed factis omnibus capita
pręscindi, <<μυστήριον ἀνομίας ἐνεργεῖται>> etc. [2. Thess
2, 7] operatum fuit et nunc cessabit.
5. <<Si mundus diutius stabit>>; huc recurrit, qum scripturam non
habeat; ante quadriennium idem cornicatus est.
Si praeceptionibus aut interdictis succurratur concordię, successurum
esse ut olim. Cur ergo monet gladio rem geri oportere,
cum neminem adhuc convicerit?
6. Ideo nos volumus continuum potius bellum cum dęmone ex arce
scripture gerere quam nos dedere.
Nunquam sic ignoravimus dęmonem esse principem mundi, quin
potiorem sciamus eum qui in nobis est. Amabo omnia diabolo
imputes. Cupiditas nostra multa facit quę nos diabolo imputamus
etc.
Nemo incircumspectius scripsit Lutero.
7. Ad Carolstadium librum adhuc stare, neminem quicquam respondisse.
Dudum esse responsum ac nomini eius parsum.
<<Agunt>>, nos scilicet, <<tam infirma trepidaque conscientia>>.
Obtulimus primo negocium hoc piorum omnium iudicio non
metu. Sed ne pręscriberemus ecclesię. Si fidem exigat iam
certa loqui, scimus hoc verum et sacrosanctum esse et contra
hypocrisi laborare qui contra sentire se simulant. Adfingit ductos
esse poenitentia.
B
1. Germanię obprobrat novitatis studium; si nemo obstat deserturos
esse sua sponte. Noli igitur obstare. [fol. 3311v]
2. <<Numquam esse auditum quod qui autor fuerit erroris alicuius
resipuit>>. Cur ergo ipso teste Carolst [adius] resipuit. Si
non resipuit cur mendacium pro testimonio dixit? Quod ex
Isaia [Jes 6, 9f] iis competit qui verum vident neque cedunt.
3. Ut <<Christus nullum ἀρχιερέα, hohenpriester, convertit>>. Sic
metus est nec Luterum esse cessurum. Cedunt inferiores plurimi.
Omnia quę isthic de vitro picto in eum torque. Nos enim
tales esse videri non possumus; per scripturam enim videmus,
non per adfectum glorię etc.
4. Manus vult abluere a noxa seductorum qui tot animas seducunt et
trucidant, ermürdend.
5. Scripturam nostram ais robur tuum esse. Lass sehen. Cor tuum est
plenum gaudio sicut eius quem uxor in fenestra culinę percusserat
qui caseum videbat.
6. Quis obprobrat tibi, spiritum abs te recessisse? Quis iactat se
quam sanctus sit? Quę isthic nobis adfingit ipse dudum editis
libris de se prędicavit.
7. Oecolampadius et Pirckeymer.
8. Nemo dicit eum esse plenum dęmonibus. Fingit ut de tam grato
autore loqui possit.
9. Scobs libenter vult esse. Figmentum est qui iam tocies seipsum
principem fecit[?].
10. Non tanti esse cur tantopere defendatur. Quę fratres Argentinenses
dixerunt Christiano consilio fecisse quo tibi parcerent.
Nobis non idem videtur.
11. Mentiri nos perhibet et impudentes esse qui pacem obtendamus
attamen bellum augeamus. Ibidem: mitschwermen. Ibidem:
<<Loquntur pacem cum proximo suo mala autem in cordibus
eorum>> [Ps 28, 3].
12. Luteranam plane monitionem adhibet. Non esse metu factum
sed pacis studio.
13. Ipse trucidat nobis mortem Christi. Cuius est redimere. Ipse
detrahit corpus Christi de coelo. Ecclesiam sua tyrannide
premit etc.
14. Nemo prędicat Christum non dixisse <<hoc est corpus meum>>
etc. Vide.
15. Fingit nos dicere aliubi nos credere nomen domini, non etiam isto
loco.
C
1. <<Qui animam suam amat plus quam me non est me dignus>> [vgl.
Mt 10, 37-39]. Pacem externam vult nobiscum habere, habeat.
2. Quę pacis oblatione cum eo acta sunt, fraudi vertit; hydρopi laborat;
omnem humorem vertit in [?] [ignem?].
3. Verba sola ac pura capit; eis visurum iactat. Astus est.
4. Nunc dicit nos adseverare, quomodo certi simus, qui prius dixit
nos vacillare et metuere.
Ibidem iurat, <<hęc verba tanquam stimulum, stefft, in corde nostro
pungere>>. [fol. 3312r]
5. Quęcumque ipse facit, nobis obprobrat.
6. Similia vanissima. Calumniae merae. Quis enim unquam citra
scripturę autoritatem tropum explicat et communem sensum
fidelium?
7. Quis διάλεκτος unquam dixit <<corpus>> pro <<figura corporis>> aut
<<est>> pro <<significat>>? Ibidem multa vanissima.
8. Dicit nos numquam probavisse quod <<corpus>> pro <<signo corporis>>
capiatur et <<Est>> pro <<significat>>.
9. Similiter struthio loquitur. Hęret simplicibus verbis. Omnia biblia
monet non posse ostendere <<hoc significat corpus meum>>
etc.
10. Concedit idem esse <<hoc significat corpus meum>> et <<hoc est figura
corporis mei>>. Non ergo sibi constat qui prius dixit non
idem esse.
D
1. Non satis esse ostendere quod <<est>> <<significat>> etc. et[?] <<corpus>>
<<corporis figura>> etiamsi ex Mose, sed simul certos
reddi oportere qui incerti sunt ut etiam isto loco sic capi sit necesse.
2. Pomerano non ostenderim <<est>> pro <<significat>> accipi. Sed
cecinerim carmen de passione mea, non etiam, quod sic <<est>>
in coena capi oporteat.
3. Calumnia: Non dixi solummodo <<petra significabat Christum>>,
sed <<petra erat Christus>> [1 Kor 10, 4]. Positum esse pro
<<petra significabat Christum>>; ęquę de paessare [?].
4. Ineptum simile Maria est virgo ergo Sara.
5. Idem dicit, me non posse significationem ex scriptura probare.
6. <<Christus est spiritualis petra>>, et: <<Ede carnem quia est dies
dominica>>.
7. Ipse erat spiritualis vitis [vgl. Joh 15, 1]; iam resolvit tropum etc.:
Ego sum similis viti. Infirmius esse nostrum <<significat>>
quam Carolstadii τοῦτο.
8. Dicit se scire quod corporea petra Christum significet.
9. Perpetuo dicemus nihil scripturarum adduci, quamdiu non improbatur
carnem nihil prodesse; Christum non esse in
mundo; <<est>> non poni pro <<significat>> (aut figura est, id est:
similitudo est etc.); unum locum scripturę mundum sibi angustum
reddere.
10. Quę de varietate huius sectę et figmento <<meum>> agit, est hader.
Sequitur E.
E
1. Iactat sua esse firmiora his quę Oecolampadius etc.
2. <<Wo da, mein schöns lieb>>. Ibid. Descendit ad articulum et
<<caro non prodest quicquam>> [Joh 6, 63]. Postea iterum mera
calumnia.
3. <<Quomodo reddimur autem certiores quod unum corpus non
possit esse in coelo et in coena?>> Scriptura: <<Relinquo mundum>>
etc. [Joh 16, 28]. Invertit nobis ordinem: primum de locis,
deinde de <<Est>>. [fol. 3312v]
4. Obiicit contraria rationi. De qua contrarietate non sumus locuti,
sed de contrarietate fidei et scripturę. Exegesis.
5. Oecolampadium pessime sentire. Qur ergo superius dixit et
vero dixit equipollere nostrum <<est>> et eius <<figuram corporis>>?
F
1. Etiam sunt calumnię adversus Oecolampadium. Ibidem: in
scripturis esse quod deus verbum suum non vitiat.
2. Quomodo tradiderim me numquam credidisse corpus esse etc.
R. Discrimen feci inter fidem et opinionem etc.
3. Coniecturas Oecolampadium taxans calumniis reiicit: <<Apostoli
non adorarunt>> etc. Futurum ut Christum et deum negemus.
4. Oecolamp[adius] sępe dicit: <<Videntur patres contra nos
esse>>. Hoc calumnio se torquet conscientia cogente dictum.
Ibidem: neminem dixisse, <<es ist schlecht brot>>. Neque
nos dicimus.
5. Puerilia adfingit nobis quomodo sentiamus de solio et dextera
dei. R. Prophet. <<Vidi dominum sedentem>>, Salomon,
3. Reg. 8 [1 Kön 8, 25; 22, 19]. <<Tu exaudies in coelo dominum>>
[1 Kön 8, 32.39 et al.]. <<In domo patris mei mansiones
multę sunt>> [Joh 14, 2]. Expectans donec ponantur inimici eius
etc. Paul[us] [vgl. 1 Kor 15, 25]. <<Sedere autem ad dexteram
et sinistram non est m[eum] d[are] v[obis]>> [Mt 20, 23]. <<Deportatus
est ab angelis in sinum Abrahę>> [Lk 16, 22].
6. Calumnia est; tanquam unius Augustini verbo adducti simus,
cum istum propter hostes modo et omnes alios adducamus.
7. De potentia dei recte sentit. Vidę, quomodo de angelis dicat,
deum non per angelos operari.
G
1. Potentia dei expensa, infert, num nequit deus modum invenire,
quo corpus suum simul in multis locis sit.
2. Fingit <<nos dicere: Credimus dei potestatem ubique esse, sed essentiam
minus aut dexteram>> etc. Ibidem: <<Eundem oportet
esse deum post creationem qui ante fuit>> etc.
3. Christi humanitatem extendit ad mensuram divinitatis. <<Phillippe,
qui videt me, videt et patrem>> [Joh 14, 9].
4. Sicut ergo est in virgine ita est ubique. Amphobologizat, er
zweyet, stultissime de divina et humana natura.
5. Impudenter quiritatur.
6. <<Arbitror>>, inquit, <<nos non loqui de rebus supervacaneis ut
isti>>.
7. Syllogismus: <<Dextera dei est ubique>>; <<Christus est ad dexteram
dei, ergo Christi corpus est ubique>>. Equivoce dextera
quatenus humanitas est ad dexteram, non est ubique sicut
neque ostensio vultus eius. Sequenti articulo errat de humanitate:
Dextera perinde erat apud percutientem atque percussorem,
sed alius vincebatur, alius vincebat. Isto exemplo docebimus
deum ubique esse pręsentem essentia, ex ęquo non autem
operatum similiter vultu. [fol. 3313r]
8. Agnoscimus, ait, <<Christum non esse in pane, auff die grobe
sichtbarliche weyse>>. Permittit tropos in pane: <<panis: ibi ubi
est panis>>, sed hac lege, ne aliter intelligas quam quod non sit
simplex panis.
9. Ponit rationes essendi <<in>> et dicit miracula esse etc.
10. <<Tam facile esse unum corpus in multis locis quam plura in uno
loco>>. En philosophum. Perpetuo non videt nos non de possibilitate
loqui, sed de absurditate scripturę.
H
1. <<Nemo ascendit in coelum nisi>> etc. [Joh 3, 13]. <<Certum est>>,
inquit, <<quod Christus secundum divinitatem neque descendit
neque ascendit>>.
2. Queritur impuros sermones. Ea causa fuit, cur nos tam anxie caveremus,
ne temere his occasionem daret.
3. <<Ubique est Christus, sed non contingis eum>>. Quorsum ergo
istud sentitur ne in coena? Si minus non est ergo aliter isthic
quam in aliis rebus. Facit deum loquentem: <<Hic me invenies>>.
4. <<Hic me adfigam verbo meo>>. Sic facit Christum loquentem.
5. Exclamat quam pauci docti viderint hoc de Christo. Probat
Christi corpus esse in coena primo articulo fidei. Spectat
iterum de posse ad esse.
6. Torquet: <<Stultam fecit deus sapientiam huius mundi>> [1 Kor
1, 27] ad miraculum coenę.
7. <<Hoc pignore certos nos reddit>> resurrectionis corporis. Obmisit
peccatorum remiss[ionem], fid[ei] confir[mationem].
8. Perhibet nos negare charitatem Christi qum negemus corpus
eius edi. R. Si charitatis opus est, utilitatem ostende postea in
I.2.3.
9. <<Apostoli non sunt admirati>>. Coniecturas ibi tractabimus. Videtur
ignorare quomodo Latini verbo admirandi utantur.
I
1. Prius idem dixit: <<Es sye schwer ze glouben>>. R. Etiam fideli intellectui
adiecimus semper: qur retices hoc?
4. De coniecturis loquitur tanquam eis pro fundamentis utantur.
5. Descendit ad <<caro non prodest>> [Joh 6, 63]. Ibi de <<possibili>>
ad <<necessarium>>.
6. <<Ein schweinin braten heissen posset caro si>> etc. Cur superius
contra impuros sermones sic invexit? H. 2. Ibidem obmittit
articulum <<ἡ σάρξ>>. <<Fleisch>>, ait, <<ist ghein nutz>> [Joh.
6, 63].
7. Calumniose adfingit nobis stulta quędam.
8. <<Caro mea non prodest quicquam>>.
K
1. <<Caro non prodest quicquam, ergo nihil prode[s]t nata>> etc.
Cruci adfixa. <<Simeonis manibus excepta>> etc. [fol. 3313v]
2. Fingit nos dicturos quod dudum diximus: <<Caro prodest cęsa,
non ambesa>>.
3. Cupit scire cur caro esa nihil prosit, et nata. Crucifixa in coena
adposita non itidem nihil prosit. R. Multę causę sunt. Nasciturum
praedixerunt prophetę; ad templum venturum, passurum,
at non devorandum esse etc. vide.
4. In coena volo Christi corpus edere cum spirituali manducatione.
<<Hui nu>>, inquit, <<antwortet doch mir>>.
5. <<Nonne sic docuimus duas res esse considerandas in hoc sacramento.>>
Verba ista: <<H[oc] e[st] c[orpus] m[eum].>> Et: <<Sacramentum
sive corporeum edere corporis Christi>>.
6. <<Caro nocet etiam, ideo adest maxime>>, loquitur ad <<reus erit
corporis et sanguinis>> [1 Kor 11, 27-29]. Ibidem: <<Minime
probatum esse <carnem nihil prodesse>, ad coenam pertinere>>.
Ibidem: <<Qum vero os cordis membrum est, ideo vivet
imperpetuum quoque, quod ęternum cibum edit>>.
7. <<Quis>>, ait, <<dęmon docuit vos os a corde separare>>.
8. <<In coena est spiritualis manducatio iuxta corporalem>>. Doce
quid per corporalem intelligas. Contra papistas falso loquitur
negare Christi manducationem corporalem. Ibidem: <<Tolle
verbum, ubi erit deus?>> <<In principio creavit d[eus] c[oelum] et
t[erram]>> [Gen 1, 1]. R. Verbum nemo tollit, sed verborum intellectus
adseritur.
9. <<Coelum et terra prosunt corpori>>. <<Cum autem accedit dei verbum,
iam utitur, genüsst, spiritualiter cor, quo utitur corpus>>.
R. Ergo spiritualis manducatio animum pascit, corporalis corpus?
10. Quid sit spir[itualis] manducatio. Ibidem: Quomodo spiritualiter
ediderit virgo et carnaliter concoeperit. R. Ergo nos itidem
Christum carnaliter concipiemus in corpore? Num pariemus
quoque carnaliter? An non satis est matrem fieri voluntatem
patris faciendo? Una et sola concepit corporaliter etc. Cum
nobis dicitur: cum ederitis panem hunc, Christi corpus edetis
etc. sicut virgini dictum est.
L
1. Pastores viderunt oculis, sed mente crediderunt salvatorem esse.
R. Sic neque, si corporaliter edemus, agnoscemus, sed fide.
Nisi docere velit nos quoque sensibiliter, ut istos, edere sicut
videre. [fol. 3314r]
2. Spiritualis tactus haemorroissę. Qur non docet nos quoque tactu
corporis sanari etc.? Frivolum est nostrum hoc.
3. Exemplum Abrahę [Gen 12, 7] pulcre quadrat contra hominem.
Ipse ergo ut spiritualiter solummodo adibat terrę promissę
hęreditatem nec tamen corporaliter, sic et nos Christum re
quem nunc fide possidebimus.
4. Quid, queso, agis? Num ut ostendas corpus nihil sapere aut sentire?
Si istud, concordes sumus, si hoc, dissimile est, quod
agis; minime enim sentimus hic. Ista omnia experiebatur
Abr [aham] sensu[aliter].
5. Sic, inquit, <<spirituale est, quod in spiritu fit>>. R. Sic spirituale
est, cum credimus hoc factum esse.
6. <<Deus distribuit animę verbum, corpori opus>>. R. Vis ergo cibum
hunc corpus pascere? Hic variat de verbo promiss[ionis],
iussionis etc.
7. <<Os comedit corpus Christi corporaliter>>. Huc tendit, ut
Christi corpus dicat edi, quo corpus nostrum ęternum vivat.
Ergo est cibus corp[oris].
8. <<Nos fidimus>>, inquit, <<nostro deo, qui neque spiritualiter neque
corporaliter voluit a Maria comedi>> etc. Ibidem: Nos tantum
habemus spiritualiter et corporaliter edendo quantum isti
pariendo lactando etc. R. Hoc nobis Christus dixit evenire,
si impleamus voluntatem patris.
9. Sic: <<Ut spiritus non possit nobiscum esse nisi in rebus corporalibus>>.
10. <<Ubicumque sibi mutuo componuntur, gegeneinander gehalten
werdend geist und fleisch, ibi caro significat>>. R. <<Verbum
car[o] f[actum] est>> [Joh 1, 14]. <<Tres sunt, qui testimonium
perhibent>> [1 Joh 5, 7]. Et si novimus Christum secundum
carnem at nunc non cognovimus [vgl. 2 Kor 5, 16].
11. Cum ergo hic canon verus sit. R. Falsissimum esse; non enim
constat eius veritas in omnibus particularibus.
M
1. <<Me facit groben zimmerman>>. Ergo <<dum edo panem, fio panis>>
[vgl. Joh 3, 6] etc. Γνώμη ἐστί.
2. Dicit nos huc tendere, quod qum quidem <<Christus ex carne
natus sit, caro sit>> etc.
3. Probat nobis ex spiritu carnem Christi speciem esse et tamen cavet,
ne nos in Marcionis dogma incidamus.
4. ęquivocat iterum inter spiritualem et corporalem manducationem.
Ibidem: Cum corpus hanc escam spiritualem corporaliter
edit etiam fit spirituale et ęternum. Adulterat verbum
Pauli 1 Cor. 15 [v. 44]. Vide isthic simile.
5. <<Mentiri opus habet multo sermone>> etc. [fol. 3314v]
6. Pollicetur <<se probe docturum in coena remitti peccata, animas
confirmari et fidem>>.
7. Contra Oecolampad [ium]: Quod mentes dixit occupari in
coena magis quomodo Christi corpus edatur etc. Verum dixit
Oecolampadius. De virgine nemo dubitat quia nusquam
dixit nihil proderit partus virginis.
8. <<Dum Oecolampadius quęrit num panis sit nobilior virgine
calumniatur>> et dicit ex nostra incertitudine fieri, quod in
hoc factum est ut aliqua saltem ratione absurditatis adduceretur
in cognitionem rei.
N
1. Ad autores veteres. <<Augustinus sacramentum adpellat invisibilis
gratię visibilem formam>>. Signum ergo est panis et vinum
praesentis corporis. R. Sic Augustinus dixisset: domicilium
est non signum; nemo enim, quo quid continetur, signum
adpellat, sed continens etc. Ibidem vide.
2. August[inus] ad Ianuarium corpus domini adpellavit panem
corporis dominici, significatio ab initio epistolae ponitur.
Isthic et oblatio pro memoria oblationis.
3. Vide in psal. 33.
4. Incertos dicit nos reddere sermones patrum. R. Id ab Oecolamp[adio]
factum ne pertinaciter videretur pręiudicare ecclesiis.
5. Tertullianum oportet probare quod <<figuram corporis>> acceperit
pro <<signo>>.
6. Adserit, Tertullianum figuram <<mathematice>> accipere.
Ib[idem]: <<Fecit panem corpus suum, id est, figuram corporis>>.
Quiritatur, cur non adverterit in hanc vocem <<corpus
suum>>, non videns posterius esse expositionem eius, quidnam
dixerit corpus.
7. Vide depravationem textus Tertullianici etc. infra. Postremo
dicit: <<Hoc est sententia Tertulliani, das weiss ich fürwar>>.
Idem in initio O.
O
1. Suermeri <<zwackend alicunde ex textu aliquo verbum obscurum
aut varium, wanckel>> etc. Vide: Ergo ipse est tan[quam].
2. Taxat Oecolampadium hallucinationis.
3. <<Christus dicit se esse panem [vgl. Joh. 6,35], sed non dicit
quod panis sit corpus suum>>. Hallucinatio.
4. Tertulliani contra Marc[ionem] lib[er]3. Et postea in libro
de resurrectione.
5. Irenęi verba tractat. [fol. 3315r]
6. Quis unquam audivit, quod nostra gratiarum actio coelestis res
sit? R. Tu paulo ante id dixisti: Id spirituale esse, quod etiam
carnale sit in speciem, dummodo a domino vel spiritu fiat. Ibidem
de verbo vocat.
P
1. Excute abs te tractationem doctorum. Ita eum, ut ad Augustini
et Tertulliani depravationem non nihil dicas. Omnia enim
per metonymiam dicunt aut per corpus et sanguinem edere
intelligunt passionem domini, commendare coenę participatione.
Ad finem huius quaternionis obiicit his verbis nihil opus esse: <<Hoc
est corpus meum, quod pro vobis traditur>> [1 Kor 11,24].
Q
1. Pius homo mox ut audit verbum dei compescit quęstiones. R.
Ergo tu numquam debuisti quęrere, quomodo Petrus non esset
petra.
2. Admonet magistratum, quales doctores habeant teufellisch larven
etc.
4. Non videt Oecolampadium ideo quęrere, quid usui sit caro
quia nos probavimus nulli; esse usui ex Christi verbis, sed
tantum verborum consumit, ne cogatur hos usus ostendere,
quos dixit: fidem firmat, peccata remittit etc. Quę iactat se
aliquod dicturum.
5. Libenter ostenderet usum aliquem et pręstigio fingit, hoc est
schwermt, si corpus in frusta divideretur, adhuc tamen prodesset,
quia quisquam buccella sua caperet ęternum bonum etc.
6. Summam Z[uinglio] et Oecolamp[adio] blasphemiam imputat
quod dicamus Christi carnem nihil prodesse. R. Nos
non diximus hoc, sed Christus ipse [vgl. Joh 6, 63]. Ibidem:
Futurum ut Christum negemus deum et hominem.
7. Usus primus: Ut superbi spiritenseri cęcentur et confundantur et
humiles resurgant.
8. Secundus: [Ut] <<corpus nostrum pascitur corpore Christi, ut fides
et spes nostra firma sit, bestee>>.
9. Tertius: Verbum dei habemus quod plurimum utilitatis adfert. R.
Quis negat? Nos idem habemus. Quęrimus de carnis manducatione.
10. Si solum corpus istic est, at in isto corpore deus est. Caro sancta.
Tetigit infirmos etc. R. Cur non sancti facti Iudęi qui tetigerunt
etc. Nemo sentit. Respondet se bene sentire. Gratię. Sic
dicunt catabaptistę. [fol. 3315v]
R
1. <<Ideo oportet corpus Christi utile esse per verbum. Etiamsi corpus
Christi esset caro bovilla>>. Quid, quęso, intelligis <<per
verbum: Abraham iustificatus est quia credidit Isaac filium
habiturum>> [vgl. Röm 4, 3.9.22]? R. Et nos credimus Iesum
Christum Marię naturaliter filium nostrum quoque esse.
2. Dęmon, inferi etc. omnia fiunt utilia <<wenn es in Gottes Wort gefasset
uns fürgetragen und von uns gegleubt wirt>>. Sic tu
quoque per verbum promissionis Christi carnem nobis adpone,
ut dixerit, qum hęc verba [Mt 16,25] dicetis etc., sicut
dixit: <<Qui persecutionem patiuntur propter iust[itiam] beati>>
etc. [Mt 5, 10]. Ibidem: <<Und muoss also der tod durchs wort
min seel triben>> etc. Invertit ordinem. Multa stulta isthic. Ibidem:
Finaliter vide quomodo arguat a particulari ad universale:
<<Vos dicitis caro est ad edendum nihil utilis, ergo est
prorsus ad nihilum utilis>>.
3. Superbia, inquit, efficit ut solummodo spectent corpoream manducationem
non verbum dei. R. Dudum auditum est [nos]
non a sensu nostro sed a scripturę veritate permensos esse
verba coenę. Alius canon. Ibidem: Sic in coena datur nobis
verbum, in quo Christi crucifixum corpus includitur ad remissionem
peccatorum commanducatum. Sicut Isaac venire
oportuit etc. R. Hoc est ei simile, quod virgo ipsum peperit
secundum promissionem. Nunc autem, cum in pane non sit
promissus, non magis est in pane pręsens quam Isaac sit
praesens corpore, qum eum credimus Abrahę natum.
4. Tamen nos oportere in anima edere carnem et ossa. Quid, quęso,
ait, discriminis est ore edere et mente?
5. <<Externa res absque verbo dei nulli est usui>>. <<Aber>>, inquit,
<<weyl sy ins wort gfasset sind, oportuit Abraham fidem
suam adfigere in venturum Isaac>>. R. Ego arbitrabor fidem
fuisse verbo dei adfixam etc. Ibidem: Ingens calumnia de magistratu
in verbum esse conditum etc.
6. Quęrit unde sciamus sine verbo externo deum esse? Minime. R.
Ubi manet ergo cognitio ex invisibilibus etc. Memineris hic
dialogi. Ibi dicit, <<nos [non] credere Christum esse pręsentem
in verbo suo et rebus externis>> etc.
7. <<Quid opus est Christi corpus esse in pane?>>, facit nos dicere.
Respondet miris calumniis tamen prius etiam auditis.
8. Quid ni interrogemus, quid sit utilis ad edendum caro, cum Christus
nihil tale promiserit, vos qui dicitis quicquid in buccam.
[fol. 3316r] Ibidem taxat me, quod dixerim: <<Quam clara
lux ergo est Christus, si non debemus ignorare, quomodo
corpus ipsius in pane edatur?>>
9. Necessitates adnumerat, <<cur corpus Christi sit in pane>>.
<<Prima necessitas>>: <<ut deus inveniatur verax>>. <<Secunda
est propter nostram fidem>>. Ibidem: <<Etiam si isthic esset
sine verbo, tamen necessario esset, qum vita et salus in eo
sint>>.
10. Calumnia, signum sive symbolum sicut mendici et Iudęi. Ibi:
<<Isthic nihil permittamus quam edere et bibere ut in tabernis>>.
11. Cum interrogantur, inquit, quomodo probent <<panegyrem>> esse
respondent: <<Sufficit, quod nos dicimus>>.
S
1. Non dicitur aut est <<Christianorum coena>>, sed <<gratiarum
actio>>: <<coena domini>>.
2. Fingit papistas nobis accedere mendacissime.
3. Pontificios in auxilium vocat.
4. Also lernns in gotznamen metonymice, <<glych als wol corpus et
sanguinem dici ut oblationem>>. Cur hoc pręteris apud Augustinum?
5. Arte petit ad duos modo articulos responderi, quo reliquę calumnię,
stulticie, mendacia, errores nihil attingantur.
6. Idem agit. Nos docemus eam fidem de Christo, quę soli fidit.
Solo spiritu consolationem adcipit, non corporis esu. Ibi: Monet,
ut saltem maximam partem agamus de summa rei. Dii
boni, quantum ipse verborum absumpsit? Adime calumnias
mendacia etc. Quid reliquum. Ibi: Certat minime facturos.
7. Quis quęso seipsum laudavit?
8. Hic proditur impotentia. Bucerus laudavit nos apud illum.
Gnad herr Johann. Lege Butzeri satisfactionem.
9. Iactat, fidem nostram servari non posse nisi Wittembergenses
sustineant eam. R. Vides nunc quibus fulcris nixa sit fides
nostra. Cum ergo sic dicis, putas nec Christi verbum esse firmum
sine vestro consensu.
10. <<Alti spiritus me non iacto>> etc. Admonet ibidem Argent
[inenses] et Basilienses. Ibi: <<Qui spiritus Christi
carnem solvit, ex deo non est>> [vgl. 1 Joh 4, 3]. Depravatio
est. [fol. 3316v]
Ad canones suos. Quando tandem vis videre, quid sit docentes doctrinas
et pręcepta hominum? Carneum accipitur in bonam partem
duobus tantummodo locis Ezech. 11 [v. 19] et 36 [v. 26].
Ad hoc, quod dicit <<corpore Christi corpus nostrum ad resurrectionem
pasci>>: Ro. 8 [Röm 8, 11]: <<Si autem spiritus eius, qui suscitavit
Iesum a mortuis habitat in vobis, qui Christum excitavit,
vivificabit et mortalia corpora>> etc. Ro. 6 [Röm 6, 5]: <<Si
conplantati facti sumus similitudini mortis eius: ęque et resurrectionis
erimus>>. 1. Cor. 5 [v. 7]: <<Pasca nostrum immolatus est
Christus>> etc.; item: <<Spiritus est deus, et eos, qui adorant
eum, in spiritu et veritate oportet adorare>>, Io. 4 [Joh 4, 24].
Item: Non passe ipsum nobis esse familiariorem quam per inhabitantem
spiritum [vgl. Röm 8, 11]; vide Io. 17 [Joh 17, 11], item
Philipp. 3 ad finem [Phil 3, 20f]; Ro. 10 [Röm 10, 8]: <<Hoc est
verbum fidei>>.
Ad obmissionem <<quod pro nobis traditur>>. <<Hic est, cui intinctum
panem porrexero>> [Joh 13,26]. <<Noli timere accipere Mariam
coniugem tuam accipere, quod enim in ea natum es de spiritu
sancto>> [Mt 1, 20]. Et <<nemo ascendit in coelum>> [Joh 3, 13].
Io. 4 [Joh 4, 29]: <<Venite et videte hominem, qui dixit mihi omnia
quęcunque feci>>. Io. 6 [Joh 6, 46]: <<Non quia patrem vidit
quisquam: nisi is qui est a deo, hic vidit patrem>>.
Ad extensionem corporis Christi secundum infinitatem divinę
naturę: Quomodo ergo editur humano ore? Item 3. Reg. 22
[1 Kön 22], quomodo angeli finguntur adstare et in medium consultare.
Item: Assumptus est in coelum: quomodo potuit adsumi
qui omnia implet? <<Coelum et terram ego impleo>> [Jer 23, 24].
Si est ubique, ergo apud foeminam sedens ad puteum [vgl. Joh
4, 5-26] ubique absidebat. Cum tunc sitiret, etiam [?] in coelo sitiebat,
cum moreretur, pateretur, in coelo patiebatur ac moriebatur,
etc.? Lancea militis eum quoque perforavit [vgl. Joh 19, 34],
qui iam in coelo erat? Cum ad allęosim ventum erit materia, quod
eę sint memorię: <<Propter quod deus exaltavit eum et dedit>>
etc., Philipp. 2 [v. 9]. [fol. 3317r]
Contra: <<In pane est corpus Christi>>. R. Tam non est in pane naturale
Christi corpus quam non fuit in vento, igne, συσεισμ^%ßῳ, 3.
Reg. 19 [vgl. 1 Kön 19, 11f].
Initium de alloeosibus: Filium ęternę sapientię de in carnem induendo
filio [vgl. Joh 1, 14], qumquidem id miraculum erat futurum.
Et est mirabile in oculis nostris. Ita servavit utrobique
utriusque naturę proprietatem ut utramque in omnibus tum dictis,
tum factis deprehendas etc.
Ad dedicatoriam verbis pugnas non re, qua nihil poenitus potes.
Vide τοὺ ᾿Εράσμου supra scripta[?].
Item: Si Lut [herus] putat ecclesiam delectari aut capi posse tam
mordacibus scriptis, conscius sibi videtur, qualem habeat discipulum,
cum sese iactet ei evangelium propinavisse, si minus, annon
est veritus optimam causam infensam esse facturam amarulentia?
Sequitur ex desperatione scripsisse atque devotione. Iam en spiritum
expandito. Quare non deploratam causam deseruit? Sed maluit
impotentium foeminarum ritu maledicendo perire quam silendo
vivere. Cato maluit sua manu carnifice mori quam sub
Cęsare vivere, at sese non vindicabat iurgiis. Hic iurgiis omnium
patientiam tentat. Si fert[ur][?], vicit; si minus, iam perditus
homo videri vult propter bonam causam occubuisse.
Pristinum corpus fuisse ostendit, quod se palpandum prębuit; nisi
enim idem corpus prębuisset, quomodo credidissent eum resurrexisse,
cum alterius corporis noticiam nullam haberent. ęqualis
patri secundum divinitatem, minor patre secundum humanitatem.
Non possum a me ipso facere quicquam. [fol. 3317v]
Ad perorationem. Orare, ne tumultuentur ii, qui rem nondum intelligunt,
sero enim pęnituros. Sinant cum tranquillitate negocium
expandi. Si ex deo est, nolite θεομαχεῖν [vgl. Apg 5, 39] etc. Lutero
cavendum, ne λούτριον fiat.
Mendaciam sive errores ad perorationem. Christus ostendit se nobis
ubi se invenire debeamus in isto sacramento.
Si delentur peccata, ergo est sacrificium.
Christi carnem esse spiritualem totam, etiam ut ex virgine est nata,
M.3.
Edere corpus nos ad resurrectionem, L. 7.