22
<< Nr. 21 | Index | Nr. 23 >>
Quo pacto ingenui adolescentes formandi sint
1. August 1523
Huldreich Zwinglis sämtliche Werke, vol. 2 (Leipzig: Heinsius, 1908) (Corpus Reformatorum 89)
Jump to page 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551
Quo pacto ingenui adolescentes formandi sint,
Praeceptiones pauculae, Huldricho Zuinglio autore.
῏Ω κύριε εὐόδησον [!] δή. [Ps. 118. 25].
Jacobus Ceporinus candidis iuvenibus salutem.
Magni facient, spero, quamvis pusillum hoc sibi vice muneris oblatum
opusculum adolescentes Christiani, quod Zuinglium magnum
in Christo virum referat autorem. Is sane, ut totus in hoc est, quo
omnes, quod nomine sumus, re ipsa tandem fiamus, Christiani sic
praecipue innocuam nec dum pravis mundi studiis infectam iuventutem
nititur pertrahere ad Christum. Proinde munusculum hoc qualecunque
piis animis candidi adolescentes excipite, hanc gratiam uni Christo
autori relaturi, ut, quae in hoc libello christiane oculis legitis, eadem
vita moribusque exprimatis Christo dignis.
Valete!
Geroldo Meier adolescenti optimo Huldrichus Zuinglius
gratiam et pacem a deo et domino nostro Iesu Christo.
Quum te nuper a thermis redeuntem laeti omnes excipiunt, aliique
aliis te muneribus honorare certant, visus sum ipse mihi prorsus
incivilis futurus, si te non qualicunque dono adficerem, Gerolde
adolescens suavissime, praesertim cum mos iste lavantes honorandi sit
vulgo inter amicos receptus, inter quos te duplici nomine censemus,
et quod literis operam feliciter navas, et quod sub Glareani nostri
signis meres. Cumque diutius apud me quaererem, quidnam tibi possit
esse gratissimum, invenio tandem, aut sanctum, aut doctum, aut
utrunque esse oportere, quod tibi placere cupiat.
Nam ut natura videris ad pietatem virtutemque natus esse, ita
urbanitatis ac elegantiae fructus, praecoces quidem illos, sed eo gratiores,
sponte iam nunc praebes. Docta autem, perlustrata quamvis
diligenter omni supellectile, cum praestare nulla via possemus; reliquum
erat, ut piis quibusdam ac ad salutem, tum animi tum corporis,
virtutemque conducibilibus te demereremur. Olim itaque cum consilium,
quemadmodum ingenuos instituere adolescentes oporteat, condendi
libellum coepimus, propositumque, ut est praesentium rerum status,
varii tumultus morati sint, subveniebat tamen anxie munus deligenti
in animum capti olim consilii mentio. Et quamvis plerosque videam
sollicitos esse, ut absolutum laborem digno alicui patrono nuncupent,
nobis tamen contra evenit; nam cui nuncupari oportet, praesto est,
sed deest otium, novemque illi anni, quibus premi oportet opus.
Quapropter inter ista duo incommoda, quod ad te aliquid omnino
missitandum est, et quod occupationes istuc, ut digne fiat, haud permittunt,
inveni, quo in praesentia utrique nostrum satisfieret. Furatus
sum ipse mihi tantum tempusculi, ut tumultuarie praeceptiones pauculas
congesserim; et certe in universum paucas esse oportet, sed probe
expensas, ne copia fastidium pariat. Ita enim fere comparatum est,
ut quae parcius propinentur, avidius hauriantur. Quas tu non ab
ornatu aestimabis, sed a sensu, et ab animo, a quo profectae sunt.
Pia enim sancte polliceri possumus, si sumus ipsi non impii. Docta
promittere, etiam si sis ipse doctissimus, pudor est.
Habent primae praeceptiones, quemadmodum sit tener ingenui
hominis animus, in his, quae ad deum attinent, imbuendus.
Secundae, quemadmodum in his, quae ad se,
tertiae, quemadmodum in his, quae ad alios spectant.
Neque hic propositum est a cunis ordiri, sed neque a rudimentis:
verum ab ea aetate, quae iam sapere ac sine cortice natare incipit,
in qua etiamnum ipse degis.
Has tu diligenter, ut spero, leges teque in ipsas transfigurabis,
ut aliis quoque vivum specimen exhibeas. Id faxit Christus optimus
maximus. Amen.
Tiguri kalendas augusti MDXXIII.
Primarum praeceptionum aphorismi.
Ante omnia, cum non sit humanarum virium cuiusquam pectus
ad fidem unius dei pertrahere, etiamsi quis Periclem suadendo
superet, sed coelestis tantummodo patris, qui nos ad se trahit [cf.
Joh. 6. 44], adhuc tamen iuxta verbum apostoli "fides ex auditione est"
[Röm. 10. 17] modo auditio sit verbum Christi: non hercle, quod ipsa
verbi praedicatio tantum polleat, ni spiritus intus canens moneat. Ideo
verbis purissimis instillanda est, oreque dei usitatissimis, fides. Iungendae
simul preces ad eum, qui solus fideles facit, ut quem nos docemus
verbo, ipse adflatu suo inluminet.
Nec fortasse alienum fuerit ab instituto Christi, si in agnitionem
dei etiam per visibilia adducamus. Puta, si universam mundi molem
ante oculos advocemus, singula digito monstrantes, esse mutationi
obnoxia, sed immutatum immotumque esse oportere eum, qui omnia,
cum tam varia sint, tam firma mirabilique concordia conciliavit.
Rursus eum, qui tanta solertia cuncta disposuit, ne suspicandum
quidem esse, negligentem operis sui futurum, cum inter mortales vitio
vertatur, si quis rei domesticae parum diligens fuerit.
Hinc discet ille noster, dei providentiam res omneis curantem,
omnia disponentem, omnia servantem. Nam duorum passerum, qui
asse parati sunt, alter ne in terram modo nobis decidit citra eius consilium,
quae pilos quoque capitis nostri numeravit, nihil prorsus hac
cura vilescens [Matth. 10. 29f.].
Quo manifestum fit, eam non modo quibus anima, sed ea quoque
quibus corpus eget, destinare: cum corvos videamus tam liberaliter ab
ea excipi, lilia vero tam splendide vestiri [cf. Luc. 12. 24, 27].
Hactenus de divina providentia recte imbuta mens, fieri non potest,
ut unquam anxia fiat, aut sordide cupida. Quem adfectum, si in ipsa
herba reciderimus, iam nocentissima peste mentem liberavimus.
Sciet enim deum non solummodo dominum, sed et patrem esse
omnium in se credentium, hoc est fidentium: cupereque, ut ad se pro
imploranda ope haud segnius adcurramus quam ad parentem, qui
genuit, propriisque verbis opem pollicitum, quod orari nimirum amet
[cf. Matth. 7. 7, Joh. 16. 24].
Proinde si aegritudo vel animi vel corporis adfligit, medelam ab
illo impetrandam; si urget hostis, si degravat invidia, ad eum confugiendum;
si sapientiam, si eruditionem adfectamus, apud hunc ambiendas:
imo coniugem quoque et liberos hinc petendos esse.
Res et honores si paulo uberius adfluant, ab eo petendum, ne
animum his emolliri patiatur, inque transversum abduci.
Quid multa? In universum omnia sciet hinc esse petenda, nefasque
putabit quicquam ab illo petere, quod ei praestare indecorum esset;
pudebitque tandem quicquam vel cupere vel habere, quod per deum non
licet, et eas res unice comparabit ac reponet, quae vere beatos reddunt.
Euangelii mysterium hac via capiet, statum primi hominis ante omnia
resciet, nempe, ut is sit morte mortuus, posteaquam praeceptum dei praevaricatus
esset, ut suo facinore posteritatem omnem vitiarit. Mortui
enim vivos generare nequeunt, nec Aethiopem vidimus unquam apud
Britannos natum, unde hic noster suum quoque morbum agnoscet.
Agnoscit hinc quoque, si sciat, ut omnia ex adfectibus ἐκ τῶν
παθῶν geramus nos [cf. Jac. 1. 14], deus autem, ut sit ab eis alienissimus.
Ex quo indubie sequitur, nos quoque alienissimos esse oportere,
si cum deo habitare cupiemus [cf. Ps. 15. 1ff.]. Ut enim innocentissimus
quisque nihil commercii cum flagitiosissimis habet, atque e diverso
iustum ferre nequit iniquissimus (Nerones enim ut Senecas duci
iubent, ita e diverso Ennios cum Scipionibus idem tumulus tegit)
sic cum deo quoque non alius habitabit, quam qui incedit sine macula
[cf. Ps. 15. 1f.], et sanctus est quemadmodum ipse sanctus est [3. Mos.
19. 2], cordisque mundicia praeditus: Beati enim mundo corde, quoniam
ipsi deum videbunt [Matth. 5. 8].
Tantam autem innocentiam qua ratione parabimus, qui adfectibus
impurissimis undique septi sumus? Hic inter malleum et incudem
positi, cum deus tantam innocentiam exigat, nos aliud vitiati praestare
non possimus quam vitium, velimus, nolimus, deo manus dare
cogimur, et eius gratiae permittere. Hic euangelii lux oritur.
His angustiis inclusos Christus eximit, qui nos longe melius
quam ullus Iuppiter servator liberavit, conscientiam desperationi
proximam ante omnia erigens, ac mox certissima spe sibi iunctam felicem
reddens. Ipse enim ab omni labe quorumcunque vitiosorum
adfectuum cum sit alienissimus, de spiritu enim sancto conceptus, exque
virgine illibata genitus est: primum, ut liberaret, hanc innocentiam
suam pro nobis exposuit; nam labores et dolores nostros ipse vere
tulit [Jes. 53. 4]; post, eos qui hoc inconcusse credunt, beatos efficit
[cf. Matth. 10. 22].
Qui enim hanc liberalem condonationem crediderit, a deo per
Christum misero mortalium generi praestitam, salvus erit, et cohaeres
Christi factus [cf. Röm. 8. 17], apud patrem in aeternum laetabitur.
Vult enim ille, ut ubi ipse sit, illic sit et minister suus [cf. Joh. 12. 26].
Christi innocentia pro reis, imo damnatis exposita nos absolvit,
ac deo dignos hac potissimum causa reddit, quod ipse modum et
mensuram divinae iustitiae adimplere potuit. Alienissimus enim erat
a corruptis adfectibus: cumque talis, tantusque sit, nempe deus, noster
tamen factus est [cf. Phil. 2. 6f.]. Ex quo sequitur, qua una caremus,
iustitiam quoque suam, nostram esse factam. Ipse enim factus est
nobis a deo, sapientia, iustitia, sanctificatio et redemptio [1. Cor. 1. 30].
Iam per ipsum accessum habemus ad deum [cf. Röm. 5. 2, Eph.
2. 18], noster enim est, pignus gratiae dei est [cf. Eph. 1. 14], advocatus
[1. Joh. 2. 1], vas, praes [cf. Hebr. 7. 22], intercessor, mediator [cf.
1. Tim. 2. 7], prora et puppis est, α et ω [cf. Apoc. 1. 8, 21. 6, 22. 13].
Qui hactenus euangelii mysterium tenent, eoque fidunt, ex deo
nati sunt; nam humanae imbecillitatis captus, tam profundum gratiae
dei consilium non adsequitur.
Hinc fluit, ut qui per euangelium renati sunt, non peccent. Omnis
enim, qui natus est ex deo, non peccat [1. Joh. 5. 18], at qui credit
euangelio, ex deo natus est. Non ergo peccant, qui per euangelium
renati sunt, id est: peccata eis ad damnationem ac mortem non imputantur,
quod ea Christus precio mortis suae redemit [cf. Gal. 3. 10].
Nam et si ipsi, dum in hoc corpore peregrinamur a domino, sine
adfectibus esse non possumus, et hinc etiam non sine peccato, Christus
tamen, quoniam noster est, omnem hanc impotentiam sarcit. Aeternus
enim deus ac spiritus cum sit, preciosior est ad omnium hominum
flagitia redimenda, quam ipsa commereri possint.
Quae quidem fiducia non segnes reddit, sed accingit et urget ad
recte gerendum rem: non enim ab homine nata est: qui enim fieri
posset, ut humana mens, quae a sensibus fere pendet, tota in id incumberet,
quod sensu nullo pacto percipitur? sed a deo. Nunc, ubi
deus operatur, cave anxius sis, quo modo res recte gerantur.
Deus enim, ut est endelechia, quae immota, cuncta versta et
movet, eum etiam, cuius pectus ad se traxerit, desidere non patietur.
Quae quidem sententia probationibus non constat, sed usu: soli enim
fideles experiuntur, quam nihil ocii det suis Christus quamque hilariter
in negotio eius iucundeque versentur.
Quisquis igitur euangelii mysterium capit, recte vivere conatur.
Quamobrem tradi oportet, quoad fieri potest, mundissime ac diligentissime.
Iam hoc quoque tempestive tradendum est, quibus nam officiis
deum maxime demereamur, eis nimirum, quibus ipse nunquam non
erga nos utitur, iusticia, fide, misericordia. Deus enim cum sit spiritus,
non alia quam spiritali deditae mentis hostia coli recte potest [cf.
Joh. 4. 24]. Huc igitur aciem dirigat adolescens, ut mature bonum
virum meditetur, qui sit innocentissimus, ac deo quam simillimus.
Is prodest omnibus, nocet nemini, ni quis sibi ipsi prius nocuerit:
sic, qui omnibus prodesse, omnibus omnia fieri studet, ac ab omni
prorsus iniuria manum abstinet, deo simillimus est. Ardua sunt haec si
vires nostras spectes, sed credenti omnia sunt possibilia [cf. Marc. 9. 23].
Secundarum praeceptionum aphorismi.
Posteaquam animus solidae virtuti destinandus per fidem recte
formatus fuerit, proximum est, ut se totum intus belle adornet et
componat; nam si apud se recte comparata sunt omnia, facile aliis
recte consulet.
Rectius autem animum componere non poterit, quam si verbum dei
nocturna manu diurnaque verset [Ps. 1. 2]. Id autem commode faciet,
si linguas, Hebraicam et Graecam probe calleat, quod sine altera
vetus instrumentum, sine altera novum pure capi difficulter possit.
Quoniam vero istos docere suscepimus, qui iam prima rudimenta
exantlarunt, Latinaque passim apud omnes obtinuit, deserendam
omnino non censemus; nam et si ad sacrarum literarum intellectionem
minus faciat, quam vel Graeca vel Hebraica, ad reliquum tamen
vitae usum haud mediocriter proderit. Usu venit etiam aliquando, ut
apud Latinos quoque Christi negotium agere cogamur. At linguis
ad quaestum abuti, id vero a Christiano homine debet alienissimum
esse: Sunt enim linguae divini spiritus donum [cf. 1. Cor. 12. 10].
Proxima ab ista, cui operam demus, erit Graeca, propter novum
instrumentum, ut dictum est; nam, ut pace omnium dicam quod sentio,
doctrinam Christi iam inde ab exordio video minus digne tractatam
a Latinis hominibus, quam a Graecis. Ad fontes igitur hic noster
mittendus est.
Quanquam in utraque istud observandum est, ut fide innocentiaque
pectus praemunitum habeat. Sunt enim haud parum multa, quae perniciose
discerentur, petulantia, imperandi belligerandique libido, vafricies,
inanis philosophia [cf. Col. 2. 8] et similia, quae tamen omnia praemonita
mens instar Ulyssis intacta praeterire poterit, cum scilicet ad primam
vocem sic se admonuerit. Haec audis, ut caveas, non ut capias.
Hebraicae ultimum hac potissimum causa damus, quod, ut paulo
ante dictum est, Latina apud omnes inolevit, et eam opportunissime
Graeca sequitur, alioqui Hebraicae merito primas tribuissemus, quod
sine huius schematis, apud Graecos etiam, multis in locis sudet, quisquis
germanum scripturae sensum eruere velit.
De linguarum utilitate ad saturitatem dicere, non est huius propositi.
His armis ad sapientiam istam coelestem, cui humana nulla comparari,
nedum aequiparari iure debet, irrumpere poterit, quisquis humili
sitibundaque mente accedit.
Quo cum irruperit, omnigenas recte vivendi formas inveniet, nempe
Christum absolutissimum omnis virtutis exemplar: quem ubi ex dictis
factisque plane cognoverit, ita amplectetur, ut in omni vel actione vel
consilio, partem aliquam virtutum ipsius exprimere, quoad humanae
tenuitati fas est, conetur.
Tempestive ab eo et loqui et tacere discet: pudebit immature de
his loqui, quae maturrimos requirunt, quod Christum videat anno
vix tandem tricesimo reposuisse [cf. Luc. 3. 23], quamvis duodecimo
quoque anno periculum sui legis peritis dederit [cf. Luc. 2. 41-52]. Quo
nos exemplo non tam docemur cito prodire, quam a teneris res magnas,
sed deo dignas, moliri.
Nam ut foeminae summum per omnem vitam ornamentum est
silentium, ita adolescentem nihil commendabiliorem facit, quam ad
certum tempus silentii studium, donec et mens et lingua, tam seorsim
quam inter se probe constent. Neque hic Pythagoricum silentium
exigimus, sed loquendi cupiditatem praemimus: ac nisi tempestive
loquuturus sit adolescens, loqui omnino vetamus.
Eloquentiam dum apud praeceptores meditatur, non deformabit ad
horum exemplum, si quid vitii habeat. Neque id praecepti levis momenti
quis putet, nam veterum quoque memoria proditum est, auditores
quosdam non modo linguae praeceptorum vitia, sed corporis quoque
imitatos esse.
Vitia linguae cuique obvium est cognoscere, orationis autem habitus
tum praeter artificium, de quo hic dicendi locus non est, vitiosus
est, si nimis celeriter aut tarde nimis incedat oratio, si accentus sit
nimis humilis et languens, aut vehemens nimis, si in quavis causa et
genere quolibet idem sit oris habitus, eademque hypocrisis, ut vocant,
vel gesticulatio insolens.
Elephantos observatum est anxie solos, pro quibus vapulassent,
meditatos esse. Sic adolescens crebro secum meditabitur, ut sit os
compositurus, ut manus prolaturus, ut eis verecunde, quod oportet,
indicaturus, non remigaturus.
Atque haec omnia ita moderabitur, ut veritati serviant, non ut
aliis lenocinentur. Nam meretricei quorundam mores, ut ferri a
Christiano pectore possent? Unde isto exercitio, quod hic requirimus,
non aliud intendimus, quam ut quisque apud se exterioribus vitiis
imperare discat, quae vitiosae mentis haud incertissima signa sunt.
Hanc igitur primum integram esse oportet, quae ubi fuerit, facile
tempestatem exteriorum membrorum moderabitur, ne aut immodice
frontem contrahamus, aut os transformemus, aut caput concutiamus,
aut manus dissipemus, sed inadfectata, rustica et simplici quadam
modestia, haec omnia temperemus.
Haec de oratione et silentio.
Vini saturitatem, aeque ac cicutam fugiet; nam secundum hoc,
quod iuvenile corpus, quod suapte sponte ad vehementiam proclivum
est, ad insaniam adigit, senectam etiam adhuc dubie nos expectantem,
in herba vitiat, quo fit, ut cum fors ad eam ventum sit, morbum, non
requiem reperiamus. Fieri enim non potest, ut qui se impensius vino
proluere consueverint, ut non in aliquem sonticum morbum tandem
incidant, ut est epilepticus, paralyticus, hydropicus, elephanticus et
consimiles. Quapropter, mature fias senex, si vis diu esse senex.
Reliquus victus parabilis esto; nam quid adolescenti, cuius stomachus
natura expeditus est ad perfectionem, cum perdicibus, turdis,
ficedulis, capis, capreis, ac id genus lauticiis? quin eos dentibus tandem
obtusis, palato detrito, gulae diuturno usu callosae, stomacho iam
segni, corpori semimortuo utendos reponit. Nam fovendi senii quae
spes erit, si, quorum cupidum est, lasciva iuventus per intemperantiam
fastidiosa fecerit?
Fames interim vincenda modo est, non profliganda; nam Galenum
perhibent annos centum viginti vixisse, quod a tabula nunquam satur
abierit. Neque hic exigo, ut fame te ipsum conficias, sed ne supra
quam usus vitae postulat, implacabili voracitati servias; non enim
ignoro, facile peccari posse in utramque partem, si vel in lupos voracitate
abeamus, vel fame inutiles nos reddiderimus.
Nihil esse stolidius autumo, quam vestium precio claritatem
ambire, cum hoc pacto pontificiae quoque mulae clarae fieri possent
ac celebres: ut enim robustae sunt, plus auri, argenti gemmarumque
ferre possent, quam ullus Milo. Quem vero ambitiosi vestitus non
pudeat, qui filium dei ac virginis audiat in praesepi vagitus suos edere,
tot solummodo fasciis involutum, quot virguncula ad partum imparata
secum gestabat [Luc. 2. 7]?
Peregrinas aut novas vestium figuras, qui quotidie producunt, inconstantissimae,
vel si id nimis est, effoeminatae mentis aut tenerae
certissimum signum dant. Christi non sunt; nam egenos interea
frigore perire sinunt et fame. Unde a vestium luxu, tam est temperandum,
quam a quavis mali specie.
Amare dum incipit adolescens, animi sui tyrocinium exhibere debet.
Ac dum alii viribus et armis per tumultum lacertos suos explorant,
hic noster omne robur huc vertet, ut se ab amoris insania tueatur,
cunque amandum prorsus esse viderit, caveat, ne depereat, sed talem
eligat ad amorem, cuius se ferre mores in perpetuo matrimonio posse
confidat, eique congressum suum usque ad connubium tam illibate
custodiat, ut praeter hanc ex omni mulierum virginumque corona
nullam noverit.
Pecuniae gloriaeque cupiditatem quid hic vetare adtinet, cum apud
Gentiles quoque malum istud male audiat? et hic noster non sit
Christianus futurus, si ei serviat, quae non unum et alterum pessundedit,
sed florentissima regna evertit, urbes potentissimas excidit,
rem quamcunque publicam invasit, funditus perdidit. Haec ubi arcem
mentis occupaverit, nihil recte geri permittit: nocentissima pestis est,
sed heu potens: quam per solum Christum iugulabimus, si assidui
aemulatores eius fuerimus. Is enim quid aliud hic egit, quam huic
malo mederi?
Mathematicas disciplinas, quibus musicen quoque connumerant,
non leviter, tametsi perfunctorie, attingendas esse putamus, ut enim
cognitae magno sunt usui, neglectae vero impedimento haud mediocri,
ita, si quis in eis consenescat, nihil aliud emolumenti reportabit, quam
ii, qui ne otio pereant, deambulando subinde locum mutant.
Palaestram non usque adeo damnamus, aliter tamen pronunciaturi,
si non videremus quosdam praedivites constanter abhorrere ab eo
labore, qui communem vitam iuvat. Christiani tamen hominis fuerit
ab armis prorsus abstinere, quoad per reipublicae statum et tranquillitatem
licet. Nam deus, qui David armorum rudem contra Goliath
funda proficiscentem victorem reduxit [cf. 1. Sam. 17. 31-51], et inermes
Israëlitas ab imminente hoste servavit, nos etiam indubie servabit,
aut si aliter ei visum erit, dexteras armabit. Ipse enim docet manus
nostras ad praelium. At si omnino statutum est palaestram quoque
experiri, hic unicus sit scopus, ut patriam velimus, ac eos, quos deus
iubet, tueri.
Velim itaque cunctos, praecipue tamen eos, qui officio verbi dei
destinandi sunt, non aliter putare, quam quod una solaque priscorum
Massiliensium civitate potiri queant, qui neminem in civium numerum
censebant, qui nihil artificii noscet, quo victum pararet. Hoc
enim pacto fieret, ut otium omnis lasciviae seminarium exularet, et
corpora nostra longe salubriora, diuturniora, robustioraque evaderent.
Praeceptionum ultimarum aphorismi.
Principio ita secum reputabit ingenua mens: Christus sese pro
nobis exposuit [Tit. 2. 14], nosterque factus est, ita et te oportet omnibus
expositum esse non te tuum putare, sed aliorum: non enim, ut
nobis vivamus nati sumus, sed ut omnibus omnia fiamus [1. Cor. 9. 22].
Solas igitur, iustitiam, fidem, constantiam a teneris meditabitur,
quibus reipublicae Christianae, quibus patriae, quibus sigillatim
omnibus sit profuturus. Languidae mentes sunt, quae hoc solummodo
spectant, ut sibi tranquilla vita contingat, nec deo tam similes, atque
eae, quae omnibus suo etiam cum periculo prodesse student.
Hic tamen provide custodiendum erit, ne quod ad gloriam dei,
patriae, omniumque utilitatem suscipitur propositum, a diabolo aut
philautia vitietur, ut quod aliorum gratia suscepisse videri volumus, ad
nos tandem trahamus. Multos enim videre licet, qui ab initio recta
feliciter incedunt, post pauca vero a vana gloria omnium bonorum
consiliorum peste in transversum aguntur.
In secundis et adversis aliorum, non aliter se geret, quam si sibi
ipsi accidissent. Si alii secunda evenerint, sibi evenisse putabit, aeque
si adversa. Rem etenim publicam unam, veluti domum ac familiam,
existimabit, imo unum corpus, in quo membra ita simul gaudent, moerent,
ac se mutuo iuvant, ut quicquid uni acciderit, omnibus acciderit
[cf. 1. Cor. 12. 26].
Ad hunc modum gaudebit cum gaudentibus, flebit cum flentibus
[cf. Röm. 12. 15]; omnium enim eventus suos putabit. Adde quod,
iuxta Senecae verbum, cuivis potest contingere quod cuiquam.
Neque hos adfectus, gaudium et moerorem, ita praestandos esse
docemus, ut vulgo mos est; non enim volumus, ut secundis rebus exultemus,
et adversis desperemus, sed posteaquam sine his aliisque adfectibus
nunquam sumus, ita, si sapiamus, temperemus, ut a decoro
nusquam recedamus. Gaudebimus ergo de aliorum felicitate aeque ac
de nostra, nec aliter contristabimur, hoc est: moderate omnia feremus.
Ab his coetibus quo vel promiscue vel publice convenitur, quales
sunt propinquorum nuptiae, et annui tum ludi tum feriae, non sollicite
arceo, quod Christum videam nuptiarum aliquando partem non ingratissimam
fuisse [cf. Joh. 2. 1-10]. Magis enim nobis probatur, si, quod
omnino fieri oportet, in publico fiat, quam si in angulis aut ganeis;
testium enim multitudo quosdam vehementius terret quam propria
mens, et omnino deploratus erit, quem publice indecore se gerere non
puduerit.
Ex publicis congressibus semper aliquid boni auferre contendet,
ne, quemadmodum Socrates quaerebatur, semper deterior domum
redeat. Observabit, si quis in publico verecunde se gerat, et imitabitur:
si contra impudenter, despuet.
Hoc autem cum aegre qui maturrimi sunt praestare possint, suadeo
quam rarissime fieri potest in publicos coetus coire, et si omnino
insaniam sociare oportet, mox nos ipsos repetamus; desertioni facile
praetexitur causa, cui adquiescant ii, qui nos bonis studiis semper
intentos esse norunt.
In rebus asperis laxis frenis adcurrere decet. Hic primum postremumque
esse praeclarum est, hic tendi nervi debent, considerari malum,
tractari, amoveri, consilium dari.
Parentes secundum immortalem deum summo in precio habendos
esse apud infideles quoque receptum est. His igitur ubique cedendum
est. Et si quando se non ex sententia Christi, quae et nostra est,
gerunt, non est importune illis obluctandum, sed quod dictum factumve
oportet cum mansuetudine summa proponendum. Quod si recipere
nolunt, potius deserendi sunt, quam contumelia adficiendi.
Iram ex calida causa nasci perhibent physici. Quumque haec aetas
sit calidissima, diligenter ab illa cavendum est, ne quicquam ex eius
impulsu vel dicamus vel agamus. Suspectum esse debet quicquid in
mentem venit, hoc adfectu fervente.
Calumniam, si devorare prae amaritudine prorsus non possumus,
ad iudicem aut magistratum referri oportet; nam convitium pro convitio
reddere, et contumeliam regerere in eum, qui dedit, aliud non
est, quam talem fieri, qualis is est, quem damnas [Röm. 2. 1].
Lusus cum aequalibus suo tempore permittimus, sed doctos tantum
et ad corporis exercitium utiles. Docti sunt, certare numeris, quod
arithmetice docet, aut locationibus, quod laterunculorum excursiones et
cunctamina, stationes quoque et insidiae. Is enim ludus prae omnibus
docet, ne quid temere suscipiatur; modus tamen interim in eo
servandus est: fuerunt enim, qui posthabitis seriis huic uni haererent.
Subcisivis tantum horis haec obiter tractanda permittimus. Talorum
tabularumque, quas cartas vocant, ludos, εἰς κόρακας relegamus.
Corpus exercebunt, cursus, saltus, discus, palaestra, lucta (qua
vero parcius utendum est; nam saepe in serium abiit), lusus apud
omnes fere gentes usitati, sed apud maiores nostros, Helvetios dico,
usitatissimi, et in varios eventus utilissimi. Natationes paucis video
esse proficuas, tametsi nonnunquam iuvet membra in flumen suspendere,
piscemque fieri; utiles tamen ad quosdam aliquando casus fuere. Natavit
ex Capitolio, qui Camillo nunciaret miserabilem avarae Romae
statum. Chloelia membrorum remigio ad suos remeavit.
Conversatio universa simul et oratio talis sit, ut eos, quibus cum
vivimus, iuvent.
Alium si obiurgare oportet, tam cordate, tam salse, tamque festiviter
id fiat et consulte, ut vitium propellamus, hominem autem lucrifaciamus
arctiusque nobis iungamus.
Veritatis studium tam constans et unicum esse oportet, ut semper
tum nostrum tum aliorum sermonem ita expendamus, ne quid doli vel
commenti admixtum habeat. Debetque bona mens non alia sibi causa
magis displicere, quam si vel invitae solummodo quiddam mendacii
excidisse deprehenderit; taceo quanto illam deceat pudore confundi,
si se tam levem ac vanam invenerit, ut vel ipsa cudat, vel ab aliis cusa
reddat. Veritatem enim quisque cum proximo loqui iubetur. Christus
veritas est [Joh. 14. 6], Christianum igitur oportet veritatis esse tenacissimum.
Vir duplici animo inconstans est in omnibus viis suis
[Jac. 1. 8]. Nihil tuto ei committi potest, qui lingua variat. Oratio
cordis est nuncius [Jes. Sir. 27. 7]; proinde si haec fuerit vana, mendax,
inconstans, certissimum signum est, pectus longe peius habere. Adde
quod mendacium aliquamdiu, sed perpetuo latere non potest. Unde
stultum fuerit malitiam domesticam latendi spe, vel alere vel solari.
Quod de veritatis studio diximus, in actionibus cunctis observandum
est, ne scilicet ficte quicquam agamus, ne frons, ne oculi, alios
se esse mentiantur, quam cor ipsum, actionum omnium fons, est.
Incessus quoque ascitus argumenti satis praebet, qualis vir sit, qui
aliter incedit atque ingenium flagitat, nempe vanus et mente prostibulari.
Quid multa? Huc omne studium accelerandum est, ut Christum
adolescens quam purissime hauriat, quo hausto, ipse sibi regula erit.
Recte faciendo nunquam concidet, nunquam extolletur. Augescet quotidie,
sed sibi decrescere semper videbitur. Promovebit, at postremum
se esse ducet omnium. Bonum erga omnes operabitur, sed non imputabit
quicquam: sic enim Christus fecit. Absolutus igitur erit, qui
Christum unice statuerit aemulari.
Haec sunt, elegantissime Gerolde, quae ad educandos ingenuos
adolescentes profutura duximus, quamvis ita sint confuse tradita, ut ne
indicari quidem opus fuerit, oculis enim omnium facile patet. Tu vero
ista tecum saepe voluta, et quod hic calamo rudi delineatum vides, moribus
exprime. Ita enim fiet, ut quae hic ordine ferme nullo effusa sunt,
tute factis in ordinem pulcherrimum cogas, et huius formulae spirans
ac vivum exemplar fias. Quin constantius dicam, fieri nequit, ut non
aliquando absolutior evadas, quam nos verbis adsequi potuimus, si modo
nervos omneis instanter intendas: id quod supra modum proderit ad
propellendum otium, quo quidam ex recepta sed pessima consuetudine
usque adeo impudenter in ipso vitae limine torpent, ut videantur non
aliud fieri cupere, quam fuci et vitiorum omnium lernae. Tibi autem
Utendum est (ut ille inquit) aetate, cito pede labitur aetas:
Nec bona tam sequitur, quam bona prima fuit.
Christiani hominis est non de dogmatis magnifice loqui, sed cum
deo ardua semper ac magna facere. Perge igitur, optime adolescens,
genus, formam, patrimonium, quae tibi omnia magnifica contigerunt,
hisce veris ornamentis clariora reddere: minus dixi, sola ista ornamenta
putare, illa vero fortunae esse cognoscere, deo optimo maximo
duce, qui te incolumem servet. Amen.