38
<< Nr. 37 | Index | Nr. 39 >>
Adversus Hieronymum Emserum antibolon
20. August 1524
Huldreich Zwinglis sämtliche Werke, vol. 3 (Leipzig: Heinsius, 1914) (Corpus Reformatorum 90)
Jump to page 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287
Adversus Hieronymum Emserum, canonis missae
adsertorem, Huldrychi Zuinglii antibolon.
Parum abfuit, o levissime Emsere - nam ęgocerotas plus quam
cervos leves esse oportet -, quin a clarissimo cęlestis verbi lumine
nos avelleres, ac Romani pontificis partibus adiungeres tuo isto
minaci libello, quem contra confutationem nostram, quam in missę
canonem protrusimus potius quam edidimus, evulgasti. Ita est altiloquus,
ut nemo prę sensuum arduitate capere possit, nisi in puteum
descendat; ita scripturis solidioribus, puta legendis sanctorum et aliis
plusquam anilibus neniis firmatus, ut expugnare nullus queat, nisi sit
cucurbitis, peponibus et macerata caule probe instructus. Adde,
quod insidię de improviso coortę supra quam pro magnitudine terrent,
quas tu prudenter intentasti; nam, quod Christianum in primis facere
oportebat, nullius admonuisti, feciales tabulas res repetentes non misisti,
sed nihil tale suspicantem repente non a fronte, sed a tergo
adortus es; neque cominus manum conseruisti, ut saltem armorum
fragor hostem adesse nunciaret, sed in remotissimis partibus tumultuaris.
Unde nec rumor irati ibicis, ac temere omnia vastantis,
ad nos pervolare potuisset, nisi fortuito factum esset, ut Georgius
Vadianus, vir insigni pietate humanitateque pręditus, propter certa
negocia istic iter faceret, ubi tu grassabaris. Ac dum novitate rei
primum haud leviter motus esset, nactus tamen unum e libellis tuis,
veluti captivum de exercitu tuo, celeriter ad nos transtulit, quem nos
paulo humanius tractavimus quam tu nostrum. Non enim subito in
eum irruimus, sed blande haud blande loquentem audivimus, captantes
interim num tu ipse aliquid? Verum quintus nunc mensis agitur,
quo nihil abs te accipimus: miserti itaque captivi, diutinam calamitatem
levare, ac tibi eum remittere statuimus, quamvis longe alia lege
quam acceperamus. Nos enim comitem dedimus, qui exponat, quam
belle tuus iste sit a nobis habitus, id autem amanter et benigne. Non
comminabitur flagra, non tyrannos, non cruces, quemadmodum tuus
crepat: nec enim eum fugit Christi discipulum ita instructum esse
oportere, ut ista experiri malit quam intentare; et hanc pugnam non
esse armorum aut lictorum, sed veritatis et pietatis, quę tam exosae
semper fuerunt huius mundi filiis, ut caput nunquam exeruerint sine
suo periculo. Periculum autem voco iuxta tuam mentem, qua putas
detrimentosum esse, si piis supplicia eveniant; nisi enim putares, non
tam superciliose comminareris. Quamvis damnum sibi ipsis tandem
dedisse sentiant, qui veritatem non modo non audierunt, sed cum
summa ignominia exterminare sategerunt. Neque rursus iste noster
ob quamvis levem causam vociferabitur, maledicet et convitiabitur;
neque enim poterit, cum tuus ita omnia maledicendi pigmenta et convitiandi
lenocinia consumpserit, ut velit nolit cogatur, dum nihil horum
reliqui fecisti, ab eis temperare, ne tantisper tuo similis fiat. Atque
hic unus ac solus est fructus, quem ex tuo carpsimus, nempe, ut cum
tam intempestive ac insulse tumultueris, nos, dum videmus, quam parum
hoc tibi decorum sit, alia ingrediamur via. Quid enim, queso,
fieret, si omnia convitia tua convitiis referirem? an non convitiorum
rhapsodię merito libellus adpellaretur? etiam qum ipse id vere possem,
tu vero haud vere facias. Quid enim refricem, quam spurca olim
crimina potius quam carmina in Helvetiorum nomen expueris? ubi
parum aberat - aderam enim et ipse tum, sed ferme puer -, quin
impudentissima verba tua, adde illepida, impura, nefanda, per iugulum
redire cogerentur. Quid scortationes et adulteria commemorem, quę
te non raro solum vertere coëgerunt? Quid vero ex tuo tibi libello
vana, frivola, crassa, impudenter, imprudenter, mendaciter dicta obprobrem?
quid pertinacia, stolida, indocta, malitiose dissimulata,
supina, furiosa, impia, pugnantia? adde sycophantias, depravationes et
id genus strophas? Qualia sunt, quod de Davidis persona induis,
et adversus incircumcisum proficisceris, podagricus etiam. Quod ęgoceros
cornua ventilas contra eum, qui domi harum belluarum tantum
vidit, ut earum aspectum nihil vereatur. Quod regulis cancellarię
alicubi quiddam probare niteris, et bellam de missali Ambrosii
Gregoriique fabellam narras. Quod Romanos pontifices Lesbiam
regulam adpellas, quamvis id tam vere facias quam inconsiderate.
Quod perhibes nos species panis et vini corporis ac sanguinis Christi
nomine dignari. Quod vafre dissimulas planum istum, sed tibi inextricabilem
nodum, quem sic colligimus: Dum constat Christum
hoc sacramentum eucharistię semel tantum, unoque solummodo ritu
instituisse, sequi necesse sit, ut cum vos oblationem esse contendatis,
quotquot ea utantur, offerant. Quod ἀσύνδετα producis, quę talem
formam prorsus non habent, qualem: "hęc sancta sacrificia illibata".
Quod perhibes nos abiicere librum Ambrosii "de sacramentis", qum
non aliter quam ad hunc modum loquamur: Ut ne in dubium vocemus,
sit ne liber iste Ambrosii nec ne etc. Quod me veluti gloriantem
facis, quod canonem primus confutaverim, qum nos de ordine
modo loquamur: quod primum, hoc est: ante omnia canonem simus
in lucem e specu producturi. Quod solis apostolis affirmas dictum
esse: "Bibite ex hoc omnes". Quod hęreticos vocas, qui vel unius
Christi verbis hęreant. Quod alicubi adseris verum Christi corpus
dentibus teri; et paulo post canonem vestrum defendens, sic ais:
"Canon spiritalem vocat cibum: qui si spiritalis cibus est, ut haud
dubie est, quomodo dentibus teritur?" Quid, inquam, ista tibi obprobrem,
ex quibus totus libellus consarcinatus est, ita, ut ea si
adimas, haud aliter nudus et implumis proditurus sit, quam graculum
olim abiisse ferunt apologi, qum suam quęque pennam avis repetivisset.
Iam hoc ut te deceat, expende, quod hominem tibi ignotissimum,
cui tamen ipse notissimus es, tot ignominiosis vocibus adlatras!
cui si ad eum modum responderemus, nihil hercle expectandum nobis
esset, quam ut pię aures sese continerent, et lapidibus, manuum complosione
ac sibilo, tanquam rabiosos canes ambos ex theatro deturbarent.
An tu hac ratione ad partes nos tuas pertrahi speras? Si tam
stupidus essem, ut putarem te aliquid dicere: terrerent tamen inusitata
maledicentia et furiosi clamores, quibus etiam non in loco prorumpis,
quo minus sententię tuę accederemus. Cum igitur videri velis
libellum tuum scripsisse, ut vulneri nostro medearis, ac interim nihil
quam mille alia infligas, manifestum facis te, aut linguę petulantia,
non medendi studio, aut muneris alicuius a pontificibus emungendi
spe, non veritatis tuendę causa (quam usque adeo non vides, ut iuxta
verbum dei [5. Mos. 28. 29] in meridie palpes) animum ad scribendum
induxisse. Ac dum nos frusto panis conduci posse prędicas, ut cui
libeat maledicamus, quem tamen neque pontificum, neque maximorum
principum vel munera vel honores a veritatis tramite unquam revocare
potuerunt: nihil aliud facis, quam ut prior istud occupes, ne in te
dicatur. Quis enim tam vitiato erit olfactu, ut cum tua legat, non
confestim videat in ipso limine te hoc agere, ut pugnę spectatores
habeas mitratos istos pontifices? et cum ad pugnandum prosilis, clamando
Stentora vincis, ut te omnium oculi unum spectent; ipse
vero, quod per podagram non liceat, ne digitum quidem latum promoves,
et ubi facienda erat impressio, illic cessas, cum a clamore nunquam
cesses; atque hęc est pugna tua.
Postremo veluti opima spolia illis de nobis posueris, spem recuperandi
regni facis adeo tum gloriose, tum vane, ut nihil magis in te
competere videatur, quam hoc parasiticum: Sic Pyrrhus quoque
factitavit. Unde palam fit te istorum hominum favorem aucupari, ut
aliquid reportes, quam profecto notam in nostro libello abesse, te
quoque iudice probabimus. Amicis igitur quibusdam dissuadentibus
quicquam adversus tantam vanitatem sumere, aliis autem suadentibus,
utrisque facere aliquid (nam satis quis omnibus potest?) hoc ordine
decrevimus. Quę ad rem minus faciunt, surda aure pręteribo: quid
enim denuo tecum digladier, ubi tandem aut quo tempore sit ortus
canon? cum te videam ignorare, quod alicubi apud autores canon
accipitur pro cuiusvis ritus ordine ac regula; et dum istuc legisti,
arbitratus es de isto vestro canone loqui. Aut cur excusem, quod
ridicule nimis et scurriliter, ut ipse putas, quędam dixerim? cum nemo
ignoret eum, qui confutat tum ioca tum seria sic admovere, ut ad
expugnandum valeant. Et quamvis tu illic vehementer labores (quid
enim faceres, qum, ubi opus erat, nihil posses?), nos tamen his levioribus
nihil movebimur, sed eos tractabimus locos, quos tu pręteris, ut
omnibus, qui paulummodo sacras literas degustarunt, manifestum fiat,
de industria te illos transilivisse, quod vel minus eos caperes, vel
retrudere desperares: quales sunt ecclesia, divorum intercessio, meritum,
eucharistia num sit oblatio, an sit purgatorium nec ne. In illis
si quid peccatum erat, hoc tibi prodendum ac probandum erat, neque
id tuis exclamationibus, sed e cęlestis verbi fontibus. Tractabimus
autem dictos locos brevioribus velut aphorismis, quo quęque possis
clarius perspicere. Quos ubi videris, non subito: O cęlum, o terra,
o rem indignam! exclames (quo nihil aliud nobis quam anilem impotentiam
probares); sed ubicumque tandem errare nos depraehenderis,
ad armarium sacrarum literarum recurre, et hinc prolata machęra expunge
quicquid pulcherrimum divinę veritatis ordinem vitiat, et in eius
locum id cuius opus est repone. Id si feceris, lucratus eris fratrem
[Matth. 18. 15], et nos perpetuam gratiam debebimus; sin minus, non
est, ut mille libros scribas; nam quantumcumque humanarum doctrinarum
adduxeris, nihil quam in cęlum spues; totum enim in te recidet. Frustra
enim colunt me (inquit is [Matth. 15. 9], qui supra cęlos et extra
hunc telorum iactum habitat), docentes doctrinas et pręcepta hominum.
Nos istis nihil movebimur, quemadmodum ne nunc quidem vel
tantillum respondissemus, nisi fuissent, ut dictum est, qui putarent pręcium
operę esse, si tam inutilem libellum silentio non preterivissemus.
Proinde intellectum tuum captivum trade in obsequium dei, non
hominum, non patrum, non carnis [cf. 2. Cor. 10. 5]. Nam quotquot
patrum tandem obieceris, vetustas quidem apud ignaros aliquid existimationis
inveniet. Porro sententię ipsorum eadem est quę nostrorum
temporum ratio. Quid enim refert, hodie an ante sesquimille
annos strenue quidem dixeris, sed absque verbi dei autoritate? Ad
sacras literas sic accede, ut illic invenias, quid sentiendum sit; non ut
quod ipse prius domi sentis id sacras literas, reclamantes etiam, sentire
compellere velis. Sic vitam institute, ut potius velis esse piissimus,
quam ad pugnandum acutissimus. Hoc si attigeris, concidet omnis
iste contendendi fastus, videbisque, quam curta sit supellex tam pontificum
quam propugnatorum suorum.
Det deus, ut ubicumque errem docear; et tibi det, ut cognoscas,
quid sit error, quid verum. Amen!
Vale ex Tiguro etc. MDXXIIII. XIII. Kalendas Septembris.
Adversus Hieronymum Emserum de ecclesia.
Ecclesię nomen Gręcis a convocando derivatum esse, nemo est
quem fugiat. Unde et Latinis receptum vocabulum, nunc pro "cętu",
nunc pro "concione", pro "certa multitudine", pro "populo" tum
secundum carnem, tum secundum spiritum, Israelitico in sacris
literis promiscue accipitur. Nam ubique videre est in veteri testamento,
quod ubi Hebraica veritas habet "kahal [קָהָל] vel edah [עֵדָה]",
ibi Septuaginta transtulerunt "συναγωγήν" aut "ἐκκλησίαν"; Latini
vero "cętum, congregationem, multitudinem, universum populum Israel",
aut ipsum ecclesię, nomen posuerunt, quę si fusius ostendere
velimus, a concepto brevitatis studio avocabimur. Unde satis erit
certos et paucos ostendisse locos, quibus id manifestum fiat.
Exodi 12. [2. Mos. 12. 3]: Loquere ad omnem multitudinem filiorum
Israel. Hic habent Hebręi pro multitudine: edah [עֵדָה], Gręci:
συναγωγήν. Levit. 8. [3. Mos. 8. 3]: Omnem cętum filiorum Israel.
Hic habent Hebrei: haedah hakahal [עֵדָה הַקָּהָל], hoc est: omnem cętum
ecclesię, quod et Gręci: συναγωγὴν ἐκκλησίας. Numeri 20. [4. Mos.
20. 4]: Ecclesiam domini. Hic habent Hebręi: kahal, Gręci: συναγωγήν.
Hęc autem omnia huc solum tendunt, quod ecclesię nomine
totum populi Israelitici cętum, congregationem, concionem, exercitum,
multitudinem intelligi videamus. Unde clarum est: ecclesiam sic
non modo pro piis, sanctis ac fidelibus, sed etiam pro impiis, sceleratis
ac perfidis, dummodo ex semine Abrahe secundum carnem cumque
piis mixti essent, accipi. Quoties enim factum est, ut prodita
perfidia sua quidam experimentum dederint? quod tametsi corpore ac
hominum opinione intra ecclesiam censerentur, re tamen vera nihil
minus quam intra ecclesiam essent, quę sine macula et sine ruga [Eph.
5. 27], de qua paulo post.
Ad hunc modum in novo quoque testamento videmus "ecclesiam"
pro omnibus accipi, qui Christo nomen dedenunt, quique intra coetum
Christianorum versantur et victitant, etiamsi re vera sint parum
fideles, ut cum Paulus dicit se persecutum esse ecclesiam dei,
1. Cor. 15. [1. Cor. 15. 9]. Nam persequebatur quotquot essent Christiani,
hoc est: qui se Christianos confiterentur. At inter Christianos
semper et mali sunt et infideles, tametsi nos eos non agnoscamus,
nisi dum se fructibus produnt.
Hanc ecclesiam Christus ipse clarissimis coloribus depinxit
Mat. 13. [Matth. 13. 24-30], ubi per parabolam bonum semen seminantis
in agro, et inimici, hoc est: diaboli, clam lolium miscentis, nihil aliud
vult, quam quod omnes quidem recipimus verbum, qui Christiani
adpellamur, aut recepisse saltem videri volumus, nihilo tamen secius
diaboli quoque semen admittimus. At sementem deus tolerat ex
tritico et lolio surgentem usque in diem messis; quin etiam iubet, ut
utrumque sinamus crescere: servata tamen gravium, quibus abiectio,
et levium, quibus venia tantisper debetur, ratione, (de qua nunc non
est dicendi locus); crescere, inquam, sinamus usque in diem messis.
Idem portendit parabola verriculi ad piscium venationem expansi
[cf. Matth. 13. 47-50], quo boni simul et mali colliguntur, simul victitant,
versantur, miscentur. Et tandem veniunt angeli, et separant
putidos ab integris et recentibus.
Idem pollet de virginibus decem parabola [cf. Matth. 25. 1-13].
Hic istud discimus, quod universa multitudo Christianorum,
quę se fidelem censet, simul unus fidelis populus, una ecclesia dicitur,
et aduc non est illa incontaminata; nam nevos multos habet, quorum
ad quosdam connivere alienum a Christo non est.
Habes nunc, tam in vetere quam novo testamento, ecclesiam tam
ex fidelibus quam infidelibus, sed fidem simulantibus, congestam; neque
aduc talem, cui neque ruga hęreat neque macula. Nam olim omnes
vitulum vel conflabant vel adorabant [cf. 2. Mos. 32. 2-6]; et cum
Christo Iudas fuit, cum apostolis Ananias et Saphira [cf. Act.
5. 1-11], et Alexander ęrarius [cf. 2. Tim. 4. 14], et falsi fratres, et
exploratores, qui libertatem Christianam prodere et circumcisionem
Christo iungere conabantur. Attamen ubicumque cum Christianis
habitarent, nomen ecclesię ad hunc modum acceptę non immutabant.
Est igitur alterum ecclesię genus, quod Paulus Ephes. 5. [Eph.
5. 25-27] describit sic inquiens: Viri, diligite uxores vestras, quemadmodum
Christus dilexit ecclesiam, et tradidit se ipsum pro ea, ut
ipsam sanctificaret; quam aquę lavacro per verbum mundavit, ut eam
sibi copularet, quo pręclara esset ecclesia non habens vel rugam vel
maculam. Hic nemo negat unam veluti columbam in canticis [Hohes
Lied 2. 14, 5. 2, 6. 8] esse ecclesiam, sed quam? Eam nimirum, pro
qua se Christus tradidit, in eum usum, ut sibi eam sanctificaret,
quęque dum verbo isti, quod Christus sese pro nobis tradidit, crederet,
aquę lavacro tincta, sic ab eo mundaretur, ut prorsus speciosa
et praeclara esset ecclesia, Christi sponsa, citra omnem rugam et
maculam. Sequitur ergo, quod qui credunt Christum ita nos dilexisse,
ut se ipsum pro nobis sanctificandis traderet, Christi ecclesia
sint, et ab omni ruga et macula alieni; nam Christus eos ad hunc
usum mundavit, ut sibi copularet. Porro quos filius liberaverit, vere
liberi sunt [Joh. 8. 36]; et quod deus mundavit, ne Petro quidem
permittitur, ut immundum dicat [cf. Act. 10. 14 f.]. Una igitur ista formosa
columba, ab omni labe libera, non aliquot pontifices sunt, etiam
sancti, pii, immaculati, sed quotquot se Christi sanguine redemptos
ac ei velut speciosam sponsam copulatos inconcusse credunt. Non
enim se in tam angustum contrahi patitur, ut intra pauca, et sibi solis
hunc honorem arrogantia, membra contineatur; sed per universum
orbem sese extendens ubique membra sumit, et quanto vastior ac
amplior, tanto et speciosior est.
At obiiciunt hic quidam: Talis ecclesia tam nusquam est quam
Platonis respublica, quod nemo sine crimine vivat, quod omnes peccaverint,
quod nos ipsos seducamus, si peccatum habere negemus
[1. Joh. 1. 8]. Qua ratione igitur fieri possit, ut alicubi sit ecclesia,
quę rugam non habeat aut maculam? Quibus ad hunc modum satisfacimus:
Quę sine ruga est et macula, non suopte ingenio talis est,
sed Christi beneficio; sic enim inquit Paulus: Dilexit ecclesiam
- Christus videlicet - et tradidit seipsum pro ea, ut ipsam sanctificaret
[Eph. 5. 25 f.]. En tibi, unde sancta sit, pura et ab omni ruga
levigata. Christus tradidit seipsum pro ea, ut ipsam sanctificaret.
Nos enim quid sumus quam vitiorum lerna? Unde qum mundi esse
cupimus, alio lustrante opus habemus; at is solus Christus esse
potest. Agnus enim est, qui tollit peccata mundi [cf. Joh. 1. 29]; in
eius nomine, quicquid petierimus, a patre accipiemus [cf. Joh. 16. 23].
At quomodo invocabimus, si non credamus? Invocant ergo ac petunt
a patre per Christum ii modo, qui Christo nituntur. At qui nituntur
Christo, quam qui sciunt eum pro nobis esse passum? Quomodo
vero hoc scitur? Fide. Constat igitur, quod qui in Christo
nituntur, sine ruga sunt et macula, eo quod Christus sine his ipsis
est, qui et noster est: nos enim sanctificavit, ut illi iungi per ipsum
possemus. Atque hoc est, quod divus Io. 1. cap. 2. [1. Joh. 2. 1f.]
docet: Sed et si peccaverit quis, advocatum habemus apud patrem,
Iesum Christum, iustum, et ipse est propiciatio pro peccatis nostris
etc. Et Paulus ad Hebręos. 10. [Hebr. 10. 19-23]: Cum igitur,
fratres, liberam ac certam fiduciam ad ingrediendum sancta habeamus
per sanguinem Iesu, quam ille viam nobis instauravit, novam quidem,
sed vivam, per velamen, hoc est: per carnem suam; cum etiam habeamus
sacerdotem magnum, eundem Christum constitutum super domum
dei, accedamus cum vero corde et fidei absoluta firmaque persuasione,
ut corda nostra sint aspersa, hoc est: lustrata a malorum
conscientia, et corpus ablutum aqua munda: teneamus confessionem
huius fidei nostrę indeclinabilem.
His testimoniis manifeste docemur, quod per Christum nobis
via perpetuo patet ad deum [cf. Eph. 2. 18], ut qui sit super domum,
hoc est: ecclesiam dei, perpetuus sacerdos constitutus et propiciator;
sed hac ratione, ut fidei confessio inconcussa maneat. Hi ergo sine
ruga sunt et macula, qui in Christo sunt; is enim solus eas abstergere
potest.
Fit hoc apertius, cum ipsius Christi verba protulerimus. Cum
discipulos Matth. 16. [Matth. 16. 15] interrogasset: Vos autem quem
me tandem esse dicitis? ac Petrus omnium nomine respondisset: Tu
es Christus, filius dei vivi, reddidit inter alia Christus: Et ego tibi
dico, quod tu es Petrus et super hanc petram ędificabo ecclesiam
meam [Matth. 16. 18]. Ne hic diutius super istorum verborum sensu
digladiemur (vicit enim olim sententia, quę Christum petram facit,
non Petrum; neque id solum, sed et fides eam dictat et Christi
verba alibi aperte ipsam germanam esse ostendunt, ubi se vitem facit,
nos palmites, qui fructum nullum dant, nisi in vite manserint, Io. 15.
[Joh. 15. 4f.]); ne, inquam, his immoremur, videmus hic luce clarius
ipsam Christi ecclesiam sponsam suam (dicit enim ipse: meam) hic
habere fundamentum et robur, quod sit eius, cum confitetur Christum
dei vivi esse filium. Hoc veritas ipsa loquitur. Pereant, qui
contra loquntur. Quod autem quibusdam hoc leve nimis videtur,
inde provenit, quod Christum filium dei esse vivi se potius credere
simulant, quam vere faciant. Qui enim filium dei esse credit, quem
videt pro se cruci adfigi, qui fieri potest, ut non simul peccati magnitudinem
ponderet, tantam nimirum, ut solus dei filius ipsam expiare
possit? et imbecillitatem, imo impotentiam nostram, ut quę tanta sit,
quod nostro Marte ad deum accedere nulla ratione datur. Cum
igitur dei filius nos a peccati morte liberavit, ac nos id firmiter credimus,
fieri non potest, ut non admirabili metamorphosi in alios homines
transfiguremur.
Id autem quum tam raro fieri videamus, hinc provenit, quod
iuxta prophetę verbum omnes sunt hypocritę [cf. Jes. 9. 17]. Unde et
apostoli tantopere ubique sudant, ut veterem hominem exuamus, et
novum induamus, nempe Christum [cf. Col. 3. 9f.].
Magnum opus est Christum cruci adfixum credere filium dei
esse. Hoc opus dei esse, ipse testatus est Io. 6. [Joh. 6. 29]: Hoc est
opus dei, ut credatis in eum, quem misit ille. Qui igitur, et quot-quot
Christo fidunt, supra petram, quę nullis ventorum procellis concuti,
nullis diluviorum inundationibus dilui potest [cf. Matth. 7. 25-27],
ędificati sunt. Et quotquot supra eam ędificati sunt, Christi ecclesia
sunt: "meam" enim ipse dixit. Sua autem esse non potest impura et
rugosa. Relinquitur ergo, quod qui Christo fidunt, sine ruga sunt et
sine macula: nam omne studium huc vocant, ne in peccatum, in quo
prius mortui erant, relabantur, Ro. 6. [Röm. 6. 2]. Quod qui non
faciunt, labiis magnifica detonant, factis Christum produnt: quo
deinde fit, ut nomen dei per eos male audiat [cf. Röm. 2. 23f.].
Hęc est illa ecclesia, quę errare non potest, quod sibi pontifices
tam falso quam impudenter arrogant. Nam hęc ecclesia Christi uno
verbo dei nititur, quod tam firmum et immobile est, ut cęlum et
terram citius ruere oporteat, quam ipsius unum apicem [cf. Matth.
5. 18]. Contra, pontificum ecclesia suo verbo nititur. Currunt quidem,
tanquam sint a domino missi, sed visiones, hoc est: placita cordis sui,
loquuntur [Jer. 23. 16]. Unde nihil quam tenebras miserorum oculis
offundunt. Lumen enim fidei, quo verbum et agnoscitur et fratribus
proponitur, cum non habeant, vide quantę sint tenebrę! Quod pulcherrime
Christus insinuavit Mat. 6. [Matth. 6. 23], inquiens: Si ergo
lumen, quod in te est, tenebrę sint, ipsae tenebrę quantę erunt? Quod
autem fidei lumen non habeant, hinc patet, quod verbum dei non
unice prędicant et tuentur. Nam fidelis mens ea est, quę unum deum
spectat; at quę hoc facit, nullius verbum audire potest, quam dei
sponsi sui. Tam abest, ut possit humana delyramenta aliis prędicando
inculcare. Hęc omnia planis Christi verbis plana fient Io. 10. [Joh. 10. 1],
ubi docet, quod qui aliunde quam per ostium in ovile ovium
introierit, fur sit et latro; ostium autem se esse paulo post aperit.
Quid ergo per Christum in caulas dominicas ingredi aliud est quam
Christum indutum esse [Röm. 13. 14]? Christi verbum unum ac
solum adferre, et esurientibus proponere? Sicut enim pater eum
miserat, sic et ipse discipulos suos misit [cf. Joh. 20. 21]. Christus
autem cum pontificum placitis et traditionibus accerrime depugnavit,
et dei verbum unice audire pręcepit. Ergo qui se per ipsum in ovile
suum ingredi iactant [cf. Joh. 10. 1ff.], adversus humanas traditiones
pugnabunt, et verbum dei unice proponere satagent: quod si minus fecerint,
iam dei verbo iudice fures sunt et latrones [cf. Joh. 10. 1]. Tales
autem cum sint, qui fieri potest, ut errare nequeant, qui propterea fures
facti sunt et latrones, quod a vero tramite declinaverunt?
Ecce tam abest, ut quorumdam pontificum conventiones ecclesia
sint ista Christi sponsa, quę errare non potest, ut si recte ad ęquilibrium
eos expendas, fures et latrones potius sis pronunciaturus, quam
quicquam aliud.
Aduc tamen esse oportet speciosam ecclesiam, quę rugam non
habeat neque maculam, adversus quam etiam inferorum munitiones ac
portę nihil possint [Matth. 16. 18]; et secundum ista, quę labi et errare
nesciat. Eam igitur Christus pulcherrima ovium et pastoris parabola
ostendit [cf. Joh. 10. 11-30], ibidem docens, quod oves vocem pastoris
audiant, si sit pastor, et quod eum sequantur; sed alienum non sequantur,
quia vocem eius non agnoscant. Ovium ergo est iudicare, pastor
an fur sit, qui ad se venit? et an vox pastoris an insidiatoris sit?
Unde autem ovibus tanta solertia, ut hic non hallucinentur? Hinc,
quod paulo post sequitur: Ego cognosco oves meas, et cognoscunt me
meę. Unde autem cognoscunt oves Christum tam sagaciter, ut nullius
vocem pro illius accipiant? Hinc, quod a deo cogniti sunt [Gal. 4. 9];
hinc, quod pater eos traxit (nam ad Christum nemo venit, quam is,
quem pater eius traxit [Joh. 6. 44]); hinc, quod omnes a deo docti sunt
[Joh. 6. 45]. Sequitur ergo, quod hę oves modo non errant, quę vocem
pastoris suit tam probe agnoscunt, ut aliam prorsus non recipiant. En
tibi ecclesiam, quę errare non potest! eam videlicet, quę solam pastoris
vocem audit, et pastoris non cuiuslibet, sed eius solummodo, qui per
ostium intrat, qui solum hoc adfert, quod Christus, qui solum in
nomine patris venit quomodo et Christus, et (ut breviter dicamus)
cum sit unus tantum pastor, tametsi abusive plures adpellentur pastores.
Hęc tandem sola est ecclesia labi errareque nescia, quę solam pastoris
dei vocem audit; nam hęc sola ex deo est. Qui enim ex deo est, verbum
dei audit. Et rursus: Vos non auditis, quia ex deo non estis
[Joh. 8. 47]. Ergo, qui audiunt, dei oves sunt, dei ecclesia sunt, errare
nequeunt: nam solum dei verbum sequntur, quod fallere nulla ratione
potest. Quod si aliud verbum sequntur, iam non sunt oves Christi,
non grex, non ecclesia; nam alienum secuti sunt. Hoc enim est ovium,
ut alienum ne audiant quidem. Sic enim prosequitur Christus:
Omnes quotquot venerunt (intellige: in nomine suo), fures sunt et
latrones, sed non audierunt eos oves. Ergo quotquot audierunt fures
et latrones, non sunt oves Christi; nam oves Christi non audiunt
istos. Vide in transcursu periculum etiam imminere ovibus, si eos
audiant, qui suum verbum adferunt.
Habes iam quęnam sit ecclesia, quę errare nequeat, ea nimirum
sola, quę solo verbo dei nititur; non eo, quod Emserus putat nos
solum spectare, quod literis aut vocibus constat, sed eo, quod in
mente splendet et omne verbum, a quocumque adferatur, agnoscit an
patris ac pastoris sui sit nec ne. Quę lux non aliunde hauritur,
quam a patre luminum [Jak. 1. 17], qui per spiritum suum ita suos
omnia docet, ut omnia iudicent, et ipsi a nemine iudicentur [1. Cor.
2. 15]; nam a nemine seduci possunt. Turgeat licet alius eloquentia,
alius iniquo dominatu cunctos premat: verumtamen hic noster immotę
rupi similis stat, moveri nescit; nam scit, quę vox dei, quę seductoris
sit. Atque hęc est unctio, quam Io. 1. cap. 2. [1. Joh. 2. 20] nos omnia
docere perhibet. Hęc, inquam, errare non potest; nam neque quisquam
pręter solum deum ipsam docere potest. Vides, quo frigidae istę pontificum
argutię cadant, dum contendunt verbi cęlestis sententiam ab hominum
iudicio pendere oportere? cum ex superioribus plane constet
verbo nusquam fidem haberi, quam ubi pater traxit [Joh. 6. 44], spiritus
monuit, unctio docuit: atque hęc unum sunt. Fateor hic tibi ignoscendum
esse, Emsere, dum verbi vim non sentis, quod etiam hanc de
ecclesia sententiam non capis. Nunquam enim scies, quę nam sit
ecclesia, quę labi non potest, nisi verbum agnoscas dei, quod ecclesiam
constituit; dum eo fidere facit et eam ab errore defendit, dum aliud
verbum audire non permittit. Hanc rem solę pię mentes norunt.
Neque enim ab hominum disceptatione pendet, sed in animis hominum
tenacissime sedet. Experientia est; nam pii omnes eam experti
sunt. Doctrina non est; nam doctissimos homines videmus rem saluberrimam
ignorare. Hinc est, quod Christus patri gratulatur, quod
hęc a sapientibus absconderit, et infantibus adperuerit [Matth. 11. 25].
Frustra igitur pro quibusdam adeo sumus anxii, quod verbum recipere
nolint; sed frustra non erit, ut anxie deum precemur, quo spiritus
sui gratiam largiri et in agnitionem verbi sui trahere dignetur.
Vides etiam hic, Emsere, quam probe sibi constent, quę de
ecclesia in "Confutation" nostra scripsimus, quę tu velut minime
cohęrentia satis inciviliter calumniaris.
Diximus hanc Christi sponsam ecclesiam per universum orbem,
ubicumque fideles sunt, dispersam, ne tam misere, instar alligatę
Hierosolymis asinę [cf. Matth. 21. 2], Christi oves aut Rhomae,
aut Alexandris, Iuliis, Leonibus, Hadrianis perpetuo adstringerentur.
Ne tu putes temere dictum esse, diximus hominum oculis
obscurum esse, quinam aut quot intra Christi ecclesiam sint, ad
hunc usum, ut adpareat non istic esse ecclesiam, ubi aliquot pontifices
congeminant, sed illic, ubi verbo dei hęretur, ubi Christo vivitur; quod
et ipsum soli deo nudum et apertum est. Tam potens malum est
hypocrisis! Fieri enim potest, ut non modo ii, qui verbo obstrepunt,
extra hanc ecclesiam Christi sponsam constituti sint, sed etiam hi,
qui se Christi esse prędicant, quique pia in proximum opera multa exercent.
Nam ista sępenumero ex mente impiissima proficiscuntur; sunt
enim, quos gloria vexat inanis. Deum autem nemo latere potest, huic
renes et corda patent [cf. Ps. 7. 10, Apoc. 2. 23]. Hinc diximus hanc
ecclesiam hominibus ignotam, et nunquam coituram esse usque ad ultimum
istum diem, quo dei filius ad se vocabit omnes gentes et iudicio
cum eis contendet [Matth. 25. 31 f.]. Illic videbitur, qua quisque fide fuerit.
Postremo loco diximus de peculiaribus ecclesiis. Ex hoc, quod
Christus morbidam ovem excludi a grege iussit, Mat. 18. [Matt.
18. 17], eis tribuimus, quod universa omnium membrorum ecclesia
nunquam hic coire potest, cui diceremus, quod frater nollet resipiscere.
Neque hoc sine exemplo diximus, sed Pauli tum verba tum exemplum
adduximus, qui ecclesię, quę tum Corinthi erat, iussit, ut eum, qui
parum pudice cum noverca versabatur, tantisper abiicerent, donec eum
facti pertesum esset [1. Cor. 5. 1 f.]. Sic in Actis 13. [Act. 13. 1] apud
ecclesiam, quę Antiochię erat, Paulus et Barnabas, Niger et reliqui
fuerunt. Sic passim in literis sacris de peculiaribus ecclesiis sermo
fit. Sed omnes istę ecclesię una ecclesia Christi sponsa sunt, quam
Gręci "catholicam", nos "universalem", adpellamus. Quę non est
omnium episcoporum collectio, sed sanctorum, hoc est: fidelium omnium
communio, ut patres in symbolo addiderunt. Nam apud veteres
videre licet hanc particulam, sanctorum communionem, defuisse, sed
succedente tempore, cum sibi nimirum hi, qui hodie quoque se pro
catholica ecclesia gerunt, hoc nomen arrogarent, explicandi nominis
gratia fuit addita.
Harum itaque est, ut iam patuit, impudenter delinquentem abiicere,
et resipiscentem et ad regulam Christi sese componentem rursum
in gratiam et communionem admittere. Harum est et de pastore
iudicare (ut supra dictum est) et de doctrina, ut 1. Cor. 14. [1. Cor.
14. 29-32]: Prophetę autem duo vel tres loquantur, et reliqui diiudicent!
nam si alii sedenti revelatum erit, primus taceat! potestis enim
singuli prophetare, ut omnes discant et consolationem adhortationemque
accipiant. Etenim spiritus prophetarum prophetis obtemperant.
Videmus hic plane, quod verbum dei olim longe alia ratione
tractatum fuit quam hodie. Nam non solis per ordinem prophetis,
sed vulgo etiam in subselliis sedentibus, in ecclesia de verbo loqui
licebat, quod spiritus revelasset. Qui mos si nunquam remisisset,
nunquam tot errores in Christi ecclesiam fuissent inducti; sunt enim
semper, qui per spiritum cęlestem depraehendunt adfectuum docentis
fraudem, qua deinde patefacta liberaretur verbum a violenta depravatione.
Sed hoc detrimenti istinc venit, quod spiritus prophetarum
noluerunt prophetis subiici [cf. 1. Cor. 14. 32]. Quo etiam manifestum
fit, quod horum prophetarum spiritus non ex deo fuerunt, qui fratribus
prophetantibus obtemperare et auscultare noluerunt; nam verorum
prophetarum spiritus prophetantibus obtemperant [1. Cor. 14. 32]. Paulatim
latim vero huc ventum est, ut quicquid perversissimus quisque nugator
pro suggestu, in loco scilicet prophetę, effutiret, pro oracula haberetur;
et quisquis non haberet, sed vel gry contra mutiret, crudelissime
vapularet.
Quod autem hic quispiam obiicere posset, hic verbi iudicem constitui
ecclesiam, etiam quamvis, et nos superius strenue negasse ullum
ei iudicem imponere licere. Dicimus: idem sentire quod prius; nam
perpetuo qui spiritalis est, omnia iudicat [1. Cor. 2. 15]. Verumtamen
quid aut quomodo iudicet, audire oportet. Qui in ecclesia scipturam
cęlestis verbi explicari audit, hoc quod audit iudicat: Attamen quod
auditur, non est ipsum verbum, quo credimus. Si enim eo verbo,
quod auditur et legitur, fideles redderemur, omnes plane essemus
fideles. Alicubi enim verbum fidei vel legimus vel audivimus, pręsertim
hac tempestate, qua omnia reboant euangelium, etiam silvę et
arva; sed contra videmus et audire et videre multos, nec tamen fidem
habere. Manifestum ergo fit, quod eo verbo, quod cęlestis pater in
cordibus nostris prędicat, quo simul illuminat, ut intelligamus, et trahit
[cf. Joh. 6. 44], ut sequamur, fideles reddimur, de quo satis paulo superius
dictum est. Qui illo verbo imbuti sunt, verbum, quod in concione
personat et aures percellit, iudicant; sed interim verbum fidei,
quod in mentibus fidelium sedet, a nemine iudicatur, sed ab ipso iudicatur
exterius verbum. Quod et ipsum deus in medium adferri ordinavit,
tametsi fides non sit ex verbo externo. Quod probe Christus
explicuit per parabolam seminis in callem, saxum, spinas et bonam
terram cadentis [cf. Luc. 8. 5-8]. Iudicat autem fidelis non ex sua,
sed divini spiritus sententia. Propterea dixit prophetarum spiritus
prophetis esse audientes [1. Cor. 14. 32]. Non enim est contentionis
et dissidii deus, sed unitatis et pacis [cf. 1. Cor. 14. 33]. Ubicumque
igitur fides vera est, ibi et spiritus cęlestis esse cognoscitur. Ubicumque
autem spiritus cęlestis est, ibi studium unitatis et pacis esse
nemo ambigit [cf. Gal. 5. 22]. Fit igitur, ut quicumque fidelis propheta
sit, sicubi ignorat et errat, corrigentem ac docentem ultro admittat,
etiam infimum quemque. Neque est periculum, ut in ecclesia confusio
fiat. Nam si per deum ecclesia congregata est, ibi ipse est in medio
eorum [cf. Matth. 18. 20]; et quotquot fideles sunt, ad unitatem et
pacem tendent. Ac si qui vel arrogantius vel odiosius contendere
perstiterint, statim olfacient quinam ex adfectibus, qui ex caritate et
dei spiritu loquantur, et garrulos compescent.
Hoc autem ut expeditius faciant, gnomona habent, quo spiritus
explorare docuit divus Ioannes, an ex deo sint 1. cap. 4. [1. Joh.
4. 2f.]: Omnis spiritus, qui confitetur Iesum Christum in carne venisse,
ex deo est; et omnis spiritus, qui non confitetur Iesum Christum
in carne venisse, ex deo non est; et hoc est Antichristi. Quid
autem est credere Christum Iesum in carne venisse? anne hoc tam
salutare est? Minime, nisi credamus nobis venisse, et nobis Christum
Iesum, hoc est unctum, salvatorem esse, eum, qui vere rex et
salvator est filius dei et hominis. At si ipse salus est, ut vere est,
quid prodest alibi salutem quęrere? an hoc citra iniuriam natura salvatoris
fieri potest? Is ergo spiritus ex deo est, qui illi soli gloriam
tribuit; contra ex deo non est, qui creaturae tribuit, quod dei est
[cf. Röm. 1. 25]. Quod si nunc dissidium de verbi sensu in ecclesia
oriatur, hi, qui spirituales sunt, confestim vident, qui sensus maxime
ad dei gloriam, deique voluntatem tendat, qui contra; fieri enim
nequit, ut, qui de terra est, non de terra loquatur [cf. Joh. 3. 31];
et qui de cęlo est, non omnes vincat apud eos, qui eodem spiritu
imbuti sunt. Exemplo fiet hęc res apertior: De clavibus multa sunt
etiam hac tempestate iactata; sed quam recte, piorum esto iudicium.
Nos hic eum sinum non excutiemus [cf. Neh. 5. 13]. Alii
pontifici Romano adiudicarunt, alii cuivis, ut vocant, sacerdoti; et
qum maxime pii videri voluerunt, peccata per solum deum remitti
tradiderunt, sic tamen ut sacerdos remissa pronunciet. Atque huc
detorserunt iudicium levitarum, quorum erat de lepra decernere [cf.
3. Mos. 14. 1-32]. Decem leprosos, quorum tamen qui Samarites
erat, ad salvatorem, non sacerdotem gratulatum redibat [cf. Luc.
17. 11-19]; et Lazarum e fasciis sepulcralibus extractum [cf. Joh.
11. 1-46]. His nunc verbi dei autoritatem opponemus; ac primum
pontificis sectatoribus hoc, adsentientibus suis scriptoribus, extorquebimus,
ut non negent Petro claves non illic esse pręstitas, ubi Christus
dixit: Et tibi dabo claves regni cęlorum [Matth. 16. 19], sed
solummodo promissas. Deinde ab omnibus quęremus, ubi tandem sint
traditę; nam traditas oportet, Christus dixit; fieri oportuit, quod
dixit. Respondent, partim illic, ubi dixit Io. 20. [Joh. 20. 22f.]: Accipite
spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata, remissa sunt etc.
partim, ubi dicitur: Pasce oves meas Io. 21. [Joh. 21. 15]. Nunc vide,
quam facile depraehendatur, ubinam a recto clavium sensu declinent, ubi
teneant. Proximi sic depraehenduntur: Si tunc Petro claves sunt traditę,
cum dictum est: Pasce oves meas, ergo "pascere" est clavium
officium. Cum ergo nemo tam stupidus sit, qui non per pascere "verbo
docere" intelligat, fit, ut, cum illi maxime contendunt soli Petro ac
primum claves esse creditas, nihil aliud efficiant, quam quod Petro ante
omnes sit verbi ministerium commissum. Nam si "claves habere"
pascere est (ut certe est): negare non possunt Petro illic aliud nihil
quam diligens ac fidele verbi ministerium imperatum. Quod autem
addunt primum Petro imperatum, hic hallucinantur, nam prius erat
verbi ministerium omnibus commissum, ipso resurrectionis vespere.
Alii vero, quorum viam dominus vult, sic aiunt: non imus inficias, illic
claves esse traditas, ubi Christus dixit: Accipite spiritum sanctum etc.
Io. 20. [Joh. 20. 22]. Sed quod claves sint aliquod sacerdotis verbum,
aut aliud quodcumque tandem quam euangelii verbum, id vero inficiamur
sedulo. Nam quod Ioannes his verbis explicuit: Accipite spiritum
sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum
tenueritis, tenta sunt, hoc Lucas aliis sic enarravit [Luc. 24. 45-48]:
Tunc adperuit illis mentem, ut intelligerent scripturas. Et dixit eis,
quod sic scriptum esset et sic oportuisset Christum pati, et resurgere
ex mortuis tercia die; et in nomine ipsius prędicari poenitentiam et
remissionem peccatorum in omnes gentes, initio facto a Hierosolymis;
"vos autem estis testes horum". Quod hic Lucas dixit "Tunc
aperuit illis mentem", hoc Ioannes dixit: Accipite spiritum sanctum
[Joh. 20. 22]. Is enim ad hoc datur, ut mentem adperiat. Marcus
ad hunc modum extulit [Marc. 16. 15f.]: Ite in orbem universum, et
predicate euangelium omni creaturę. Qui crediderit et baptisatus fuerit,
salvus erit; qui non crediderit, condemnabitur. Quod hic Marcus
dixit [Marc. 16. 15]: Ite in orbem universum, hoc Ioannes dixit [Joh.
20. 21]: Sicut misit me pater, sic et ego mitto vos. Lucas [Luc.
24. 47f.]: prędicari in omnes gentes etc. Vos estis testes horum. Quod
Marcus dixit [Marc. 16. 15f.]: Prędicate euangelium omni creaturę.
Qui crediderit (prędicato nimirum euangelio) et baptizatus fuerit, salvus
erit; hoc dixit Ioannes [Joh. 20. 23]: Quorum remiseritis peccata,
remittuntur eis. Nam hac sola ratione remittuntur peccata, si firmiter
crediderimus Christum pro nobis esse passum. Et quamvis remissio
peccatorum discipulis tribuatur, hoc tamen aliunde non est, quam
quod discipuli verbum ministrant; non enim est aliud nomen sub sole,
in quo nos oporteat salvos fieri, quam in nomine Iesu Christi
Act. 4. [Act. 4. 12]. Ideo Lucas eam sententiam sic protulit [Luc.
24. 47]: Sic oportet prędicari in nomine ipsius poenitentiam et remissionem
peccatorum in omnes gentes. Quod Marcus dixit [Marc.
16. 16]: Qui non crediderit, condemnabitur, hoc Ioannes sic tradidit
[Joh. 20. 23]: Quorum retinueritis, retenta sunt. Retinuerunt autem
apostoli peccata incredulorum, qum abeuntes ab eis pedum pulverem
excusserunt, iuxta pręceptum domini Luc. 10. [Luc. 10. 11]. Sicut in
Actis legimus fecisse Paulum cap. 18. [Act. 18. 6]. Claves ergo sunt
"pascere". Pascere vero est: euangelium adferre. Cui qui crediderit,
salvus est, solutus est: scit enim se per filium esse liberatum. Contra
qui non crediderit, condemnatus est, ligatus est, carni addictus est,
ut quę sint spiritus, non capiat.
Quod autem istorum apud euangelistas locorum hic sit sensus,
hinc manifestissime patet, quod singuli istic loci Christi adparitionem
ac sermonem, qui ipso resurrectionis die coram discipulis facti sunt,
describunt, quod omnibus facile patet, dum historię contextum recte
intuentur. Nos hic diutius non immorabimur; nam in "Conclusionibus
nostris" fusius eam rem attigimus. Nunc redibimus, unde digressi
fuimus. Si, inquam, in ecclesia de clavibus fiat dissensio, ut pontifices
sibi vendicent, sacerdotes item sibi, verbum autem ad hunc modum
expensum soli deo vendicet: quis erit in ecclesia fidelis, qui non
aperte videat hanc sententiam esse et verissimam et certissimam, si
claves solius verbi esse cognoscantur, et eius modo verbi, quod creditum
in mentibus fidelium sedet; et quod apostoli nihil aliud faciunt,
quam quod claves adferunt, hoc est verbum dispensant? Nam alię
duę sententię carnem resipiunt, quamvis altera magis altera. Pontificis
enim sectatorum ita carnem resipit, ut ea non modo mentem, sed et
pene rem omnium fidelium circumscripserit. Sic ergo iudicat quęvis
ecclesia de verbo, quod coram se proponitur. Sed quo iudicat?
Verbo fidei, quod intus per spiritum doctum est in animis fidelium.
Iudicium ergo hoc peculiaribus ecclesiis non ita tribuitur, ut solis
tribuatur: est enim ecclesię, Christi sponsę. Quoniam vero illa hic
nunquam coit, iudicat per partes et membra sua. Sic Antiochię
erant docti in ecclesia, sic Hierosolymis; et Moses per singula
sabbata legebatur etc. En tibi fusius, quid sacrę literę de ecclesia
Christi sponsa, quę errare non potest, habeant. Quę ut rectius ac
citius capere possis, iterum in brevia quędam placita redigam, superiorum
veluti summaria:
Ecclesia, quę eos quoque complectitur, qui se Christi nomine
falso venditant, non est sponsa Christi, neque de ista fit mentio in
symbolo.
Ecclesia, quę firma fide Christo dei filio innixa est, ecclesia
catholica est, sanctorum omnium communio, quam in symbolo confitemur,
rugam non habet neque maculam. Christi enim sanguine
abluta est, ut eidem speciosa sponsa esset.
Ecclesia ista in via gentium, iuxta Petri verbum [cf. 1. Petr. 4. 3],
reliquum vitę tempus non incedit; cavet enim a peccato, in quo prius
mortua iacuerat. Et quoniam hęc via polluta est, quamdiu in carne
versatur, habet quod poeniteat, et quod per Christum caput suum
expiet.
Ecclesia ista soli deo est cognita. Homo enim videt in facie,
solus deus in corde [1. Sam. 16. 7].
Ecclesia ista non potest errare, quia in solo dei verbo nititur.
Est enim ovile domini, in quo oves nullius vocem audiunt, quam
pastoris sui [cf. Joh. 10. 3-5].
Ecclesia pontificum, quę suum verbum adfert, est ecclesia inimici
hominis, hoc est: diaboli, qui silenti nocte superseminavit zizania
[cf. Matth. 13. 24-30]. Et oves, quę istam audiunt, oves Christi non
sunt; nam quę Christi sunt, non audiunt vocem alienorum [cf. Joh.
10. 5]. Vide infallibile iudicium verbi dei.
Ecclesia, quę est Christi sponsa, et pastorem et verbum eius
iudicat. Non ergo pontifices ecclesię domini sunt aut iudices, sed
ministri; quos ecclesię integrum est abiicere cum verbo eorum, dummodo
suum, non Christi adferunt.
Ecclesia Christi sponsa, quandoquidem hic numquam coire potest,
attamen verbo semper opus habet. Fit, ut per partes et membra
sua, hoc est: peculiares ecclesias, cum pastorem tum verbum exterius
iudicet; sed per verbum dei, quod in mentibus fidelium scriptum est.
Ecclesia peculiaris impudentem item reiicit, ac poenitentem rursus
in gratiam accipit; sed non alia vi, quam quod membrum ecclesię
Christi est.
Ecclesia, quam triumphantem vocant, istius nostrę ingenium et
conditionem non habet. Unde et in pręsentia de ea nihil dicendum
esse duximus.
Hęc tibi, o robustissime ibex (sic enim adpellari amas), expugnanda
erant, non transilienda. Scripturis rem agimus, non clamoribus.
Unde et te ostendere oportebat, ubi scripturam minus recte intellexissemus,
ubi vim adtulissemus; non causari "communicantes", qua
ratione miniato calamo primam literam haberet scriptam, et id genus
nugas; quas cum doctis dudum contuleramus, et nihil quam nugas
esse expenderamus. Sed et nunc ex superioribus placitis vel unum
erroris convince, et nonnihil feceris. Sed spero, quod, cum ecclesię
Christi firmitatem et fundamentum videris, ab errore pristino sis animum
revocaturus, et cum ea amiciciam fortunasque omnes iuncturus.
Sequitur de divorum intercessione.
Cum de divorum intercessione scribis, adeo ieiunus es, ne dicam
stolidus, ut certo mihi persuadeam, te nostra, quę angusta quidem
sunt, quod alibi eam rem essemus fusius prosecuti, sed augusta quoque,
quod pręter purum verbi dei sensum nihil resipiant, prorsus non
intellexisse. Quamobrem et ea tibi ad breve redigam, sed ita, ut quę
nunc breviter damus, prioribus quę nullo modo poterant in breviora
concidi, nonnihil lucis allatura sint.
I. Solus deus bonus est Lucae 18. [Luc. 18. 19].
II. Ab hoc ergo fonte uno et solo bonum derivare oportet, quicquid
eo indigum est. Omne datum enim optimum et omne donum
perfectum desursum est, descendens a patre luminum Iacobi 1. c.
[Jac. 1. 17].
III. Hac nota discernuntur fideles ab infidelibus, quod fideles ab
uno et solo isto bono pendent, ei unice hęrent, ad ipsum solum
recurrunt, ex solo hauriunt. Infideles autem contra a creatore se ad
creaturas convertunt, ab eis pendent opemque sperant. Deut. 32.
[5. Mos. 32. 39]. Videte, quod ego sim solus, et non sit alius deus
pręter me. "Deum autem esse" non est aliud quam: summum bonum
esse. Summum bonum esse, non est aliud quam dai [דַּי], hoc est: sufficientiam
omnis boni esse. Bonum ergo illud se esse, deus nobis proponit,
quod omnis boni, opis, auxilii nobis autor sit; et quod solus id
boni sit, et quod non sit alius deus, hoc est bonus, et cuiusquam opis
fons, pręter se. Alterius partis testimonium habes Hieremię 2.
[Jer. 2. 13]: Duo enim mala fecit populus meus: Me dereliquerunt
fontem aquę vivę, et foderunt sibi cisternas dissipatas, quę continere
non valent aquas.
IV. Fideles ergo soli sunt, qui se sic dei esse sciunt, ut alium
patrem ne nominent quidem, quam omnipotentem patrem; tantum abest,
ut in alium spem habeant. Quorsum enim adtinet patrem adpellare
deum, cuius tu filius non sis, neque in eum ut patrem speres? pręsertim
cum ipse vetet, ne patrem nobis vocemus in terris Mat. 23.
[Matth. 23. 9]. Ipse enim solus est, qui nos in spe, quam in se habemus,
securos reddit, Psal. 4. [Ps. 4. 9]: Quoniam tu, domine, solus in
spe habitare fecisti me. Beatus enim est vir, cuius spes est nomen
domini Psal. 39. [Ps. 40. 5], et contra: Maledictus, qui confidit in homine,
et ponit carnem brachium suum, Hiere. 17. [Jer. 17. 5]; et a
domino recedit cor eius. Porro a domino recedit, qui alibi quam
apud ipsum id boni quęrit, quo ęget. Nisi vero istuc non sit recedere,
qum filius, deserto vero patre, alium eligit, ad quem confugiat, cui
erumnas suas queratur, et ab eo auferat auxilium. At cęlestis pater
ita pater noster est, ut nos fecerit, creaverit, et in peculiarem populum
elegerit Deut. 32. [5. Mos. 32. 6]. Nunquid non ipse est pater
tuus, qui possedit te, et fecit, et creavit te? Filii ergo sunt dei, qui
eum patris loco habent. Patris autem loco habent, qui unum hunc
patrem agnoscunt, ab eo pendent, eum solum audiunt, ab eo solo
omnia sperant.
V. Porro, quod citra cunctationem ad eum confugere tuto liceat,
apertissimis ubique verbis ipse declaravit Genn. 15. [1. Mos. 15. 1]:
Abraham sic adfatur: Ego protector tuus sum, et merces magna
nimis. Idem verbi dictum puta omnibus, qui cum Abraham fideles
sunt Levit. 20. [3. Mos. 20. 8]: Ego dominus, qui sanctifico vos.
Num. 35. [4. Mos. 35. 34]: Ego enim sum dominus, qui habito inter
filios Israël. Psal. 34. [Ps. 35. 3]: Salus tua ego sum. Isa. 43.
[Jes. 43. 25]: Ego, ego sum, qui deleo iniquitates tuas propter me.
Ezech. 18. [Ez. 18. 31f.]: Quare moriemini domus Israël? quia nolo
mortem morientis, dicit dominus deus. Revertimini et vivite. Isa. 44.
[Jes. 44. 21f.]: Memento horum Iacob et Israël, quoniam servus meus
es tu etc. Delevi ut nubem iniquitates tuas, et quasi nebulam peccata
tua. Revertere ad me, quoniam redemi te. Item 55. [Jes. 55. 1]:
Omnes sitientes venite ad aquas etc. Per totum nihil aliud est quam
liberalis dei ad se invitatio. Et Levit. 26. [3. Mos. 26. 40-42] graciam
pollicetur eis etiam, qui tantopere offendissent, ut in captivitatem sint
abducti, si ad se clamaverint. Atque hec pauca de instrumento vetere
sufficiant. Nam quid aliud ubique agitur, quam, ne populus alio quam
ad deum verum recurrat, spes suas ab eo non alienet, nullibi salutem
se inventuram putet, quam apud cęlestem patrem, qui tot tantaque
patribus fecerit bona? Hoc enim cuique deus est, quod sibi sufficere
putat ad prebendam cupitam rem.
VI. Totum autem novum testamentum quid aliud est quam solida
certaque gracię dei confirmatio? Nam qui filio suo non pepercit, sed
pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo negare aliquid poterit?
aut quomodo nobis non omnia cum illo donavit [cf. Röm. 8. 32]? an
hęreditatem an gratiam negabit, qui filium dedit? ac talem filium, ut
ipse sit salus nostra [cf. Joh. 3. 16]. Iesus enim est, ut via sit, veritas
et vita [Joh. 14. 6]. Qui in diebus carnis sue cum publicanis et peccatoribus
catoribus hac gratia conversabatur, ut mundo palam faceret, quod
venisset ad inveniendam ovem perditam [cf. Luc. 15. 4-6], et ad
vocandum ad se peccatores, neque quemquam aversaretur [cf. Luc.
19. 10]. Sic enim sese nobis exhibens clamat: Venite ad me omnes,
qui laboratis et onerati estis, et ego requiem vobis pręstabo [Matth.
11. 28]. Hic filius dei pignus nostrę salutis est [cf. Eph. 1. 14]. Per
ipsum enim accessum habemus ad deum [Eph. 2. 18]. Nam ad patrem
nemo venit nisi per eum Io. 14. [Joh. 14. 6].
VII. Unde non est, ut sibi perfidia hoc prętexat. Equidem,
inquiens, non ignoro spem omnem mihi in deo esse repositam; attamen
patronis opus habeo, qui me summo isti deo commendent. Ex verbis
enim suis facile iudicatur, quęnam sit, quę sic loquitur, nempe perfidia.
Cum ais: Scio omnem spem mihi esse repositam in deo, cur igitur
ad eum in omnibus adversitatibus non configus? an pater non est? an
frater filii eius non es [ef. Röm. 8. 29]? an aversabitur pater, qui filium
pro te dedit [cf. Röm. 8. 32]? an filius, qui pro te passus est, quique
te fratrem adpellat? Io. 20. [Joh. 20. 17]. An aliquid apertius ab eo
desideras audire, quam: Nemo venit ad patrem nisi per me [Joh.
14. 6]? Adprehende omnium creaturarum cętum, et confiteri cogeris,
quod nihil eorum veniat ad patrem nisi per filium; nec est, ut responsando
etiam perpetuo mihi dicas: Intercessoribus apud filium mihi
opus est. Non enim videre vis, quod in eum usum ipse ad nos descendit,
ut patefaceret, quam minime esset inaccessus. An apertius
aliquid dici potest ad firmandam per illum in deum spem, quam:
Quicquid petieritis patrem in nomine meo, dabit vobis Io. 16. [Joh.
16. 23]? In nomine meo inquit, non in nomine Abraham etc. Unus
enim est mediator dei et hominum, homo Christus Iesus etc.
1. Tim. 2. [1. Tim. 2. 5]. Isto si tu nomine alium quemcunque tandem
dignaberis, nonne in filium dei contumeliosus eris? quis enim mediator
noster esse potest, quam solus is, qui dei filius et homo est? An hoc non
est filium dei conculcare? Nam si tot tamque variis (ut vulgo perniciose
creditum est) patronis aditus ad deum patefit, frustra igitur Christus
mortuus est [Gal. 2. 21]; non solus mediator est, non solus via, ad
patrem venire erit alia quam per filium, fraudulenter dixit: Venite ad
me omnes, qui laboratis etc. [Matth. 11. 28]. Quod quam blasphemum
sit, impium, ingratum et perniciosum, nemo satis digne queat exequi.
VIII. Iam quę vulgo in contrarium adducuntur, aut frivola
sunt, aut carnalis sapientię audacia huc torta. Frivola sunt, quę
Emserus quiritatur sic vociferans: "Testatur hoc etiam (divos videlicet
pro nobis intercedere) tam oriens quam occidens; nec natio sub cęlo
est, quę non magnam partem incolumitatis suę divorum precibus post
deum acceptam ferat". Cui ego: Nunquid et Auster et Boreas?
nunquid Troglodytę cum Galactophagis? Nos scriptura sacra
nitimur, iste vero nobis orientem et occidentem oggannit. Et paulo
post omnium ferme Germanię cathedralium ecclesiarum (ut vocant)
tutelares deos coacervat, et miserrime favorem aucupatur suo libello:
"Nunquam", inquiens, "tam ingratas esse futuras istas ecclesias, ut
credant divorum preces et suffragia nihil apud deum posse, quod tot
ac tanta beneficia ab eis acceperint". Hic primum ignorat dei esse
beneficia, quę ipse creaturę adscribit. Quod aperte Petrus et Ioannes
Act. 3. [Act. 3. 12] docent, indignantes, quod vulgus sibi restituti
claudi virtutem adscriberet, Iesu Christi esse testantes. Quod
et Christus ipse manifeste docet [Matth. 16. 17]: In nomine meo, inquiens,
dęmonia eiicient. Non dixit: in nomine suo, sed: in meo
nomine, hoc est: in mea virtute. Deinde non videt, quod, si ad hunc
modum ipsum argutantem audiamus: "Multi senserunt divi Nicolai
opem in fluctibus", ergo Nicolaus velut Iovis filius, ac tutelaris
deus invocandus est; non videt, inquam, sequi: Apollo et Aesculapius
multos restituerunt incolumitati; Castor et Pollux longe
plures quam ullus Nicolaus a naufragio liberarunt, si cultoribus
ipsorum credimus. Ergo pro Iovibus et auxiliatoribus diis invocandi
sunt. Quo modo Symmachus aliquando pro defensione deorum suorum
quiritatus est, longe tum fortius tum eruditius quam hic noster,
suadens, ut Quirites ab eis diis non deficerent, quorum opem domi
militięque nunquam non sensissent. Carnis sapientia ad hunc usum
torquere fuit ausa omnes scripturę locos, qui vel sanctorum vel intercessionum
et similium verba haberent. Quorum magnum modum et
in "Conclusionibus" et "Canonis confutatione" adseruimus in libertatem;
quapropter missis nunc eis Emsero nostro duos modo, quibus
ipse maxime niti videtur, e manibus eripiemus. Levavi oculos meos
in montes, inquit, unde veniet auxilium mihi [Ps. 121. 1]; ac mox
Cassiodoros et Bedas testes constituit, qui sentiant montes esse
divos etc. . At non spectat infoelix, quid continue sequatur: Auxilium
meum a domino, qui fecit celum et terram. Quid huius possunt sacrę
literę, quod Cassi et Duri ex montibus divos faciunt? cum lippis
pateat prophetam hic non aliud tam constanter agere, quam ut se deo
probet, quod auxilium non speret aliunde sibi venturum, quam ab eo,
qui fecit cęlum et terram. Alius est: "Memento Abraham, Isaac
et Iacob" etc., ubi primo non advertit nullo modo ęquipollere: O
deus, memento Abraham, Isaac et Iacob, quibus iurasti, et:
Abraham intercede pro nobis! cum prius hoc deo dicatur, ut in
patrum gratiam filiis Israël dignetur benefacere; posterius autem
Abrahę diceretur, quod tamen nusquam in sacris literis invenitur.
Sed cum semper habeat contentio, quod obiiciat, ac tacere non possit,
sic obstrepit: Cum videamus Israëliticum populum ad dominum
clamavisse in nomine patrum suorum, nimirum et nobis idem licebit.
Cui breviter hoc Petri Act. 4. [Act. 4. 12] respondebimus: Et non
est in aliquo alio salus (de Christo autem loquitur); nec enim aliud
nomen est sub cęlo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri.
Proinde, Emsere, hoc age, deum optimum maximum precare, ut sanam
mentem tibi det, qua discas, quod, sicut ab origine mundi inter perfidos
abiecti sunt, qui alibi opem quam apud unum solumque deum quęrerent
Rom. 1. [Röm. 1. 25] (noluit enim deus, ut poplite utroque
claudicaremus, quemadmodum per Heliam testatus est [cf. 1. Reg.
18. 21]): sic et hodie inter perfidos merito numerari [!], qui sibi alios
ad succurendum vocant, quam unum solumque deum. Qui et Gręcis
a θέειν dictus est, quod omnia moveri faciat, et ad omnia adcurrat.
Deus enim de propinquo est, non deus a longinquo [Jer. 23. 23]; qui
prius etiam quam voces dicit: Ecce adsum [Ps. 145. 18]. Et cum
istud didiceris, iam tantus autor fias simplici populo dei, ut in deum
omnem cogitationem et spem iaciant, quo veri dei cultores fiant,
quantus fuisti preco, ut a deo ad creaturas avocares, quo verus apostata
fuisti, aut quod vero similius est, incredulus. Quod ubi factum
erit, iam tandem gratulabimur te in fidelium numerum a domino
accensum. Nam quam diu in creaturis hęres, nondum adpraehendisti
unicum istum animę sponsum, quem in canticis sibi gratulatur adpraehendisse:
Tenui, inquiens, eum, nec dimittam [cf. 1. Cor. 11. 1].
Sanctos et divos hactenus imitaberis, quatenus et ipsi Christi sunt,
iuxta Pauli verbum, imitatores [Hohes Lied 3. 4]. Et firmiter interim
crede, quod ubi duo vel tres unanimiter aliquid super terram a domino
postulaverint, ablaturi sint [cf. Matth. 18. 19]. Ac dum de precibus
sanctorum loqueris, aut de ipsorum caritate, cave de indigetibus,
hoc est: cęli iam civibus idem sentias, quod de peregrinis aduc et
exulibus; qua in re multos hodie videmus errare. Cętera ex "Conclusionibus"
nostris pete, aut ex "Canonis confutatione", et patere, ut
de hac re nunc vela colligamus, ut compendio ad finem venire liceat.
Meritum.
Qum ad locum de merito venisti, ipse ne digito quidem attrectas,
sed ad Roffensem quendam remittis, quem an homo sit, an fortasse
deus aliquis, ignoramus. Nam si de merito aliter sentit atque sacrę
literę, supra id, quod numen est et habetur esse oportet; nam spiritu
dei imbuti, locuti sunt sancti dei homines [cf. 2. Petr. 1. 21]. Quod
si Roffensis iste tuus vel meliora vel firmiora dedit, eum qui priora
dedit, quę nos secuti sumus, indubie superat. Hoc autem cum fieri
nequeat, operam dare debuisti, ut quibus nos fidimus, subruerentur;
et ubi sinistre verbum dei intelligimus, ad veros fontes manuducere.
Nam ut optimus quisque bene de Roffensi sentiat, nunquam tamen
ad illum eramus relegandi, sed ad sacras literas, quas Christus ipse
scrutari iubet [cf. Joh. 5. 39].
Et diviti cum Tantalo sitienti sub Abraham persona dicit:
Habent Mosen et prophetas; legant illos [Luc. 16. 29]. Sic, inquam,
tibi agendum erat, atque adeo, qum brevibus id potuisses, quomodo
nos hic facturi sumus. En tibi!
Nemo venit ad patrem nisi per me, inquit veritas Io. 14. [Joh.
14. 6]. Nam eadem veritas est et via et vita. Ergo nostris meritis
non venitur ad deum, sed solo Christo.
Io. 15. [Joh. 15. 4f.]: Sicut palmes non potest ferre fructum a
semetipso, nisi manserit in vite, sic nec vos, nisi in me manseritis.
Ego sum vitis, vos palmites. Ergo nostris viribus nihil possumus, sed
solis viribus vitis. Quid igitur meremur?
Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi! Io. 1. [Joh. 1. 29].
Ergo merita nostra non tollunt peccata; nam si tollerent, Christus
frustra e cęlo esset missus. Quem hedus inter vepres hęrens et ab
Abraham pro filio mactatus significabat [cf. 1. Mos. 22. 13].
Mat. 19. [Matth. 19. 26]: Apud homines hoc, videlicet: salvum
fieri, impossibile est; apud deum autem omnia sunt possibilia. Ergo
frustra merita nostra adornamus, si humanarum virium non est, ut
salvus fias.
Luc. 17. [Luc. 17. 10]: Sic et vos, cum feceritis omnia, quę
pręcepta sunt vobis, dicite: Servi inutiles sumus. Si sumus inutiles
servi, qui fieri potest, ut meritorum nostrorum sit aliquis usus? cum
meriti merces tunc detur, cum utiles fuimus.
Io. 15. [Joh. 15. 5]: Sine me nihil potestis facere. Ergo cum
nihil possumus, nihil meremur.
Non vos me elegistis, sed ego elegi vos, ibidem [Joh. 15. 16].
Ergo non iungimur deo nostris meritis, sed illius liberalitate.
Io. 9. [Joh. 9. 1-3]: Interrogatus Iesus, cuiusnam peccato factum
esset, ut cęcus, quem paulo post videntem reddidit, sic nasceretur,
respondit: Neque hic peccavit, neque parentes eius, sed ut manifestentur
opera dei in illo. Ergo libera voluntate dei sic vel sic nascimur,
vivimus, degimus. Manifestat autem gloriam suam deus secundum
eandem voluntatem, nec quisquam dicet: Cur fecisti me sic [cf. Jes.
45. 9, Rom. 9. 20]? Sed quandoquidem se hic adyta providentię divinę,
quam aliter praedestinationem vocant, adperiunt, et nos ad alia festinamus:
a Christi ad Pauli verba transiliemus.
Ro. 11. [Röm. 11. 6]: Si autem ex operibus (fit scilicet electio);
non amplius est gratia vel donum. Ergo qui meritis nituntur, gratiam
repudiant. Lege totam ad Romanos epistolam, et ad Galatas totam,
et videbis, quid meritum, quid gratia. Sed et si patribus (ut videris)
magis deditus es, quam uni cęlesti, Augustini librum lege "De libero
arbitrio et gratia".
Ro. 3. [Röm. 3. 20], Galat. 3. [Gal. 3. 10]: Ex operibus legis non
iustificabitur omnis caro coram illo. Cur igitur de merito tam multa?
Ibidem [Röm. 3. 23f.]: Omnes peccaverunt et egent gloria dei,
iustificati gratis per graciam ipsius. Ergo si omnes ita peccavimus,
ut gloria dei opus habeamus, et ille gloriam suam gratis iustificando
nos manifestavit, meritum nihil quam detrimentosum commentum est.
1. Cor. 15. [1. Cor. 15. 22]: Sicut in Adam omnes moriuntur etc.
Ergo in Adam omnes sumus mortui. Qua via igitur aliquid vivum
aut vita dignum operabimur? Sed in solo Christo omnes vivificabuntur.
Ibidem: Ergo non in nostris meritis.
Galat. 2. [Gal. 2. 16]: Scientes autem, quod non iustificatur homo
ex operibus legis, nisi per fidem Iesu Christi. Si igitur facta nos
beatos non reddunt, cur meritum comminiscimur?
Ibidem [Gal. 2. 21]: si enim per legem iusticia, ergo gratis Christus
mortuus est. Ergo si nostris meritis penetratur cęlum, frustra
Christus missus est, ut adperiret.
Galat. 5. [Gal. 5. 4]: Evacuati estis a Christo, qui in lege
iustificamini; a gratia excidistis. Ergo, qui operibus nituntur, a
Christo sunt alieni. Nam te puto satis intelligere, quod in lege
iustificari non sit legem nosse aut legere, sed legem exprimere conari,
ut iustus fias. Stultum enim esset, si quis tenore aut sensu legis
Paulum existimaret quemquam putare salvum fieri.
Philipp. 2. [Phil. 2. 13]: Deus enim est, qui operatur in vobis
et velle et perficere.
Deficient me omnia prius carta, calamus, tempus, quam testimonia,
quibus luce clarius videmus nos sola gratia dei, non nostris
meritis fęlicitate donari. Ea vero per Iesum Christum uberrime et
effusa et firmata est, ut de plenitudine eius nos omnes accipiamus
[cf. Joh. 1. 16].
Quod autem in contrarium multi loci, quibus meritum adseri
videatur, adduci possint, non inficiamur; sed ad eam semper confugiendum
est regulam, quod, sicubi eadem res et deo et nobis accepta
feratur, eam semper sententiam sequamur, quę ad gloriam dei
spectat, et nomen eius sanctificans [cf. Matth. 6. 9] illi omnia refert;
non contra, istam quę nobis aliquid tribuit: tametsi deus per benignitatem,
qua nos nunquam destituit, nonnunquam nobis tribuat, ut ministris
et filiis suis, quę eius solius sunt. Nam et nos ipsius modo
dono filii eius sumus, ut cum dicit [Matth. 10. 40]: Qui vos recipit,
me recipit; et [Matth. 10. 8]: Ite, infirmos curate, leprosos mundate
etc.; et [Joh. 20. 23]: Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis.
Aliis innumeris etiam locis nobis tribuit, quę nullius ne esse quidem
possunt quam eius. Quomodo et hic in meriti causa videmus nostris
operibus tribui, etiam ore dei, quod illius est gratię: non Hercle alia
ratione, quam quę vel nunc est dicta, videlicet illius benignitate; vel
quod inter membra Christi semper sunt, quibus aduc lacte opus est
[cf. 1. Cor. 3. 2], qui non confestim huc veniunt, ut abnegatis se ipsis
toti in deum rapiantur, ut iam non ipsi, sed Christus in eis vivat
[cf. Gal. 2. 20], ut cognoscant se ne vivere quidem, nisi quod deus
vita, motus, actio rerum omnium est. Sed et hoc paulo uberius in
"Conclusionibus" et "Confutatione canonis" tractavimus.
Missa.
Miseras paulo ante ad Roffensem; nunc qum de missa agis,
partim ad "Adsertionem tuam contra Luterum" scriptam mittis
partim hic quiddam miserum disperdis. Quod si "Adsertionem" ex
his, quę hic cornicaris, velut ex ungue leonem metiri patiaris, tam
nihil facit "Adsertio" apud Luterum, quam apud nos cassa ista
garrulitas. "Adsertio", quid contineat, me clam est; nam libri tui
nunquam ad nos veniunt. Proinde paucula quędam de missa hic
dabimus, sed tam inexpugnabilia, ut, etiamsi non modo tu, sed et Romanus
pontifex cum omnibus sectatoribus suis omnes omnium machinas
tum scientię, tum eloquentię admoveatis, infecta tamen re abire
cogamini. Atque istud solidum robur et immobile non ex nobis est,
ut nec omnia, quę contra te proferimus, sed ex sacrarum literarum
apothecis depromptum. Sic igitur accipe:
Novum testamentum ęternum est, probatur Esa. 9. [Jes. 9. 2] et
Hieremie 31. [Jer. 31. 31]. Ergo et sanguinem, quo novum testamentum
respergitur, ęternum esse oportet: est enim sanguis ęterni
filii dei, 1. Petri 1. [1. Petr. 1. 19], Hebr. 9. [Hebr. 9. 14].
I. Sanguis Christi solus tollit peccata nostra: Ipse enim solus
est, qui tollit peccata mundi, et qui per sanguinem suum omnia reconciliavit
Coloss. 1. [Col. 1. 20]. Nam si alia ratione peccata expiari
potuissent, Christus frustra mortuus esset; et qui eum ederent,
aduc esurirent; et qui biberent, nihilominus sitirent [Joh. 4. 14]: quod
longissime absit a mentibus fidelium. Ipse enim exaltatus a terra
omnia traxit ad seipsum [cf. Joh. 12. 32]. Sed et peccatum non aufertur
sine sanguine Hebr. 9. [Hebr. 9. 22].
II. At sanguis Christi semel tantum oblatus est; ęternus enim
ęterni filii dei sanguis est. Hebr. 9. [Hebr. 9. 12]: Per proprium
sanguinem introivit semel in sancta.
III. Ergo sanguis Christi, semel oblatus, in ęternum durat ad
exhauriendum omnia omnium peccata.
Secundo sic accipe:
I. Christus illic tantum offertur, ubi patitur, sanguinem fundit,
moritur; hęc enim ęquipollent. Probatur. Nam Paulus Hebr. 9.
[Hebr. 9. 26] sic inquit: Neque ut sępe offerat semetipsum etc. Alioquin
oportebat eum frequenter pati ab origine mundi. Ergo "offerre
Christum" est: pati Christum; nam Paulus Christi oblationem
hinc probat unicam esse oportere, quod semel tantum sit mactatus.
Ergo illic solum offertur, ubi moritur; nam oblatio mortem sequitur.
Tunc enim perficitur oblatio, qum id, quod offertur, occisum est.
II. Christus non potest ultra mori, pati, sanguinem fundere.
Ro. 6. [Röm. 6. 9 f.]: Christus, qui resurrexit a mortuis, ultra non
moritur, mors illi ultra non dominatur. Nam quod mortuus est,
peccato mortuus est, et hoc semel; quod autem vivit, vivit deo.
III. Ergo Christus ultra offerri non potest; mori enim non
potest. Nunc te huius admoneo, ne mihi ullam istarum propositionum
inexcussam transilias. Id si feceris, nunquam ex sacramento eucharistię
oblationem facies; etiam si patrum testimonia terra marique
advehas. Nam quotquot attuleris, dei verbum infirmare non possunt,
nisi forte apud eos, quibus verbum hominis maiore in precio habetur,
quam verbum dei; quibuscum nos tam nihil agimus, quam cum incredulis.
Cibum ergo spiritualem eucharistiam esse sinito, qua ii,
qui mortem Christi vitalem sibi credunt, sese mutuo in unum Christi
corpus coagmentent, iungant, uniant. Quo pacto Paulus 1. Cor. 10.
[1. Cor. 10. 17] omnem multitudinem, quę scilicet mortem domini, quomodo
dictum est, annunciat, unum corpus et unum panem adpellat;
nam ea gratia omnes de uno pane et uno calice participamus. Erit
iste huius sacramenti usus longe saluberrimus. Cum enim Christianos
velut unum corpus vivere oporteat, non possunt membra fidelius,
arctius, fortius conglutinari, quam eo coagulo, quod utraque unum
fecit, Christo videlicet [cf. Röm. 12. 4 f.]. Quotquot ergo se Christi
esse iactant, tum id probabunt vere esse, qum fratrem membri loco,
puta oculi, manus, pedis habent: id si non pręstant, iudicium sibi
manducant et bibunt [cf. 1. Cor. 11. 29], qui ad hanc mensam accedunt.
Ad hoc enim posita est, ut simul eundem cibum edentes [cf. 1. Cor
10. 17], hoc est fide, quę est in Christo Iesu, in unum corpus coaliti,
hac sacra velut initiatione et sacramento in unum exercitum et peculiarem
dei populum uniamur.
De purgatorio.
Miratus es haud aliter, quam si equi soleam invenisses, ut nostrate
proverbio in aliena lingua liceat uti, quod purgatorium his
Christi verbis reiicimus: Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus
erit [Marc. 16. 16]. Tametsi nihil potentius adferri queat ad prodendum
avarissima de purgatorio figmenta horum, qui questum pietatem
esse putant [cf. 1. Tim. 6. 5]. Nam his verbis ante omnia
aperitur, qua via salus miseris veniat, fide scilicet: quod si fide, non
ergo ex operibus. Ecce, ecce, ut subito purgatorium evanuerit; id
enim ad sarciendum, quod nostris operibus defuisset, effinxerant; at
illis non itur ad deum, sed fide.
Relinquitur ergo, quod:
Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit [Marc. 16. 16], non,
qui igne lustratorio assus fuerit. Fieri enim oportet, ut, quotquot
moriantur, aut in fide Christi hinc decedant, aut citra eam fidem.
Si in fide hinc migrant, salvi sunt. Sic enim ait: Qui crediderit,
salvus erit. Si in incredulitate, damnati sunt. Ait enim e diverso:
Qui non crediderit, condemnabitur.
Io. 3. [Joh. 3. 16-18]: Sic deus dilexit mundum, ut filium suum
unigenitum daret, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat
vitam ęternam. Non enim misit deus filium suum in mundum, ut
iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum.
Qui credit in eum, non iudicatur. Qui autem non credit, iam
iudicatus est, quia non credidit in nomine unigeniti filii dei.
Vides primo filium datum, ut, qui credat in eum, habeat vitam
ęternam. Deinde vides vitam ęternam esse secuturam. At ęterna non
esset, quę longo tempore in purgatorio igne luctuose exantlaretur.
Tercio loco vides mundum salvari per Christum. Quarto, quod qui
in eum credit, non iudicatur; at qui in purgatorium retruderetur, certe
iudicaretur. Adpensis enim commissis, Romani pontifices ceu Minos
aut Rhadamantus in Cocytum abiecerunt, aut ad fortunatas insulas
ablegarunt. Quinto, quod qui non credit, iam iudicatus est [Joh.
3. 18], quod gratia virtuteque Christi non est nixus. Firmissimum
igitur hoc est, quod aut fideles hinc decedimus, aut infideles etc.
Ac ne in mora periculum, quis suspicetur (ut dici solet) audiamus,
quid rursum veritas dicat Io. 5. [Joh. 5. 24]: Amen, amen (vide
iusiurandum), dico vobis, quod qui verbum meum audit et credit ei,
qui me misit, habet vitam ęternam; et in iudicium non venit, sed
transiit a morte in vitam. Porro, quid tandem est iudicare, si purgatorio
igni addicere non est iudicare? Qui ergo Christo fidunt, a
morte transeunt, imo transierunt in vitam [Joh. 5. 24], non temporariam,
sed ęternam.
Et figuratus iste dives, qui Lazarum in sinu Abraham videt,
his verbis ad desperationem adigitur: Ingens hiatus inter nos et vos
est, ut neutri ad alios transmeare possint etc. [Luc. 16. 26]. At illic
loquitur de corpore solutis, nec plures quam duos fines ponit, quorum
alterum Lazari persona adumbrat, alterum divitis. Qui ergo hinc
abeunt, aut portantur ab angelis in cęlestia palatia [cf. Luc. 16. 22],
et ad illos, qui alibi sunt, descendere non possunt; aut ad inferos
truduntur, et ascendere nunquam dabitur [cf. Luc. 16. 26].
Qur igitur tantopere digladiamur, cum veritas dicat hos non posse
ascendere, illos non descendere? An nostrum est in alio mundo ergastula,
carceres, compedes, ignes, frigora, fames et alia tormenta condere?
Qur igitur his figmentis miseras conscientias seducimus?
Ro. 8. [Röm. 8. 1] perhibet Paulus nihil damnationis manere hos,
qui sunt in Christo Iesu. Ergo si in Christo Iesu firmi et immoti,
perstiterimus usque in finem, salvi erimus Mat. 24. [Matth. 24. 13].
Latro eodem die, quo consors poenę, eodem et gaudii glorięque
Christi sodalis fuit [cf. Luc. 23. 43]. Ubi hic flagra et reliqua mala
pertulit? Aut iniqus est deus, ut facta verbis non ęquet? quem videmus
tam ex amussi in latrone implevisse: In iudicium non venit, sed
transiit a morte in vitam [Joh. 5. 24].
De dormientibus vetat Paulus nos esse sollicitos 1. Thessa. 4.
[1. Thess. 4. 13], tanquam spem nullam habeamus futurę vitę, quomodo
gentes nihil spei habent. Quod si purgatorium esset, contristari proculdubio
docuisset pro eis, quos tam misere adfligi cruciatibus sciremus.
Qum ergo in mortuorum mentionem inciderit, neque id solum,
sed etiam in curę ipsorum sermonem, et de purgatorio tamen ne tantillum
quidem moverit; satis patet Paulum nihil de purgatorio scire,
qui sibi sufficere novit, quod sciat Christum et hunc crucifixum [cf.
1. Cor. 2. 2].
Verum quid multis opus est, qum humanum commentum videamus
autorem esse purgatorii, non verbum dei? nam quę vulgo pro adsertione
eius ex sacris literis adferuntur, violenter nimis huc detorta
sunt.
Quamobrem, Emsere, posthac non, quam expedite contumelieris
aut insurgas, aspice, sed quam vere iusteque dicturus sis. An putas
obscurum esse vel visu captis, quid tuis scriptis spectes? quibus tamen
haud aliud probas, quam te clamosum hominem, ventris causa, istuc
frigidum patrocinium Romanensibus pręstare. Quorum dominatus
adeo constare nequit, ut, etsi omnibus omnium principum armis defendatur,
citius tamen futurum sit, ut patroni cum clientibus pereant,
quam ille restituatur. Quapropter Germanus cum sis, ingenue tuę
genti favere oportet, etiamsi Christus parum apud te poterit. Vides
enim, ut omnes reducem ex Aegypto Christum amplectantur, eius
verbum unice audiant, ab eo ne morte quidem avelli queant, quo nihil
aliud quam pax, gaudium, iusticia, sanctitas, innocentia nascerentur,
nisi essent quidam tui similes male feriati, omnis tranquillitatis hostes,
qui communi saluti tam pertinaciter obstreperent, ut nihil malorum,
seditionum, bellorum revereantur, quo ventri deo suo [cf. Phil. 3. 19]
ad ingluviem omnia suppeditent; non formidabo dicere, orbem totum
decoquerent, si conniveremus. Tu igitur sanctis fave ceptis, noli in
Germanię perniciem natus esse, noli putare, quod, qui cęleste verbum
ab iniqua tyrannide eripiunt, sinistre agant. At si tam ęquam habere
mentem non potes, a rebus divinarum literarum animum ad medicam
transfer, ut saltem podagrę tuę possis aut bubalo stercore, aut rapis
elixis, aut ferventi aceto mederi. Ad sacras enim literas minus quam
ad ullam rem natus es.
Vale, donetque te dominus bona mente!