63
<< Nr. 62 | Index | Nr. 64 >>
Subsidium sive coronis de eucharistia
17. August 1525
Huldreich Zwinglis sämtliche Werke, vol. 4 (Leipzig: Heinsius, 1927) (Corpus Reformatorum 91)
Jump to page 458 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504
Subsidium sive coronis de eucharistia
Huldrycho Zuinglio autore.
Clarissimis viris Barptolemaeo a Madiis,
Bernensium a soenatu, Volfgango et Claudio
filiis, Jacobo et Benedicto nepotibus ac pronepotibus
eius totique genti Huldrychus Zuinglius
gratiam et pacem a deo.
Tanta est hodie, viri ornatissimi, sub praetextu mitis Christi
calumniandi audacia, ut non pauci et docti et pii homines, quod
amicis nuncuparunt, undique munire coacti sint, ne quorundam genuinum
experirentur, qui negant Christianum Christiano quicquam
dedicare posse; impiis hanc consuetudinem esse relinquendam et
incredulis: hi enim soleant adulationum ambitu apud habitiores semper
aliquid eblandiri, cum ipse nondum videam, quibusnam prius τὸ χλαίειν
mittendum sit, an innocuis istis adulatoribus, quamvis incredulis, an
moderatoribus istis rerum omnium ac censoribus, qui tamen pii
nomen hac via quaerunt, si sint mordacissimi. Quasi vero apostoli,
Petrus, Ioannes, Paulus, non tantas, cum publice ad totas ecclesias,
tum privatim ad amicos dederint epistolas, ut iusti libri videri
possint, non operis amplitudine tantum, sed argumenti quoque magnificentia
et gravitate. Sic enim scribebant, ut publicae epistolae
privatim omnibus prodessent, et privatae publice omnibus. Epistola
igitur illis fiebat, quod liber exire poterat. Quo nobis etiam modo
licuisset totum hunc libellum epistolam facere, non librum, eodem
argumento manente, sed non eodem nomine. Sed nolo hac defensione
uti apud istos, qui satisfactionem nullam recipiunt, nisi dum pro
audacia sua causam dicunt: iam illis omnia licent, omnia recte pieque
acta sunt. Istorum ipsorum iure nitar, dum ad vos hanc opellam
mitto. Dicunt enim causam, cur nuncupare non liceat, quod, qui
nuncupent, plerunque ambiant. Ambitum ergo ubi sustulero, iam iure
licebit ad vos scribere. Attamen missis Zoilis istis, ne, dum eos
abundantius insectaremur, quisquam putaret eos alicuius esse faciendos,
id agamus, cuius causa huc ventum est. Cum subsidium istud,
quantulumcunque est, prodire pararet, visi estis soli ad quos primum
diverteret; tantus est enim odor pietatis vestrae, ut eum merito nulla
debeat abolere vetustas. Habet enim et Christi ecclesia exempla
sua, quae posteritas spectet ac imitetur; ea vero, quomodo ad posteros
usque perdurabunt, nisi sit, qui venientibus saeculis commendet?
Christus tantum non legem condidit, ut Magdalenes factum, praedicantibus
apostolis, ad omnes dimanaret; enunciant publicis epistolis
apostoli, si qui fuissent inter discipulos pietate insignes.
Quodsi te nunc, Barptolemaee prudentissime, hinc commendarem,
quod inter Bernates soenatorium ordinem iam olim adeptus
es, quod mira tum sapientia tum constantia perpetuo geris, quod tam
humanis liberis, nepotibus ac pronepotibus iisque amantibus ac nutibus
tuis obtemperantibus, stipatus es, quod isti, nunc te spectante, magna
rerum magnarum indicia dant, qualesque olim futuri sint, cum oculos
tuos foeliciter clauserint, ipso flore testantur; quod numerosa de eis,
pulcraque tibi posteritas quotidie sobolescit, quod rerum omnium
adfluit ubertas, quod vulgi plausus adobruunt, non immerito, inquam,
nos proscinderent amari isti censores, si te ob ista frivola (absit
invidia) nugacia et ad omnem ventum nutantia commendarem; nihil
enim inter humana solide firmum est. Qum autem te omnes pietate tam
integra, tua vero tenuibus ac laborantibus in Christo fratribus tam
exposita esse praedicent, ut liquido adpareat te ista, quae paulo ante
numeravimus, non sic mirari, ut eis efferaris, sed moneri ne ipsis
potius, quam qui largitus est ea, deo haereas: iam non debent pii
homines committere, ut tali exemplo posteri fraudentur. Sunt haec
tempora sic turbulenta et adflicta, ut, qum futuri aliquando homines
intuituri sunt eorum faciem, si modo quisquam stilo dignabitur, non
dubitem, constituros tanquam ad repentinam aliquam immanemque
inusitatae tempestatis procellam, atque adeo maxime, quod omnis
motus ἄφ ἑστίας eorum nascitur, qui ecclesiasticorum nomine sese
indicant, non dicam: venditant, cum non adsit emptor; eam posterorum
consternationem levabunt e mediis fluctibus servata exempla, cum
simul vident cum summo scelere summam quoque virtutem viguisse
ac certavisse. Vobis ergo statutum est hoc de eucharistia subsidiolum
dedicare, non quo pro dignitate commendem gloriam vestram, quam in
euangelio Christi habetis, sed quo tester tales esse, quos doctissimorum
hominum sermo debeat aeternitati consecrare, vel hoc argumento, quod
argumentum Romanensibus longe infestissimum libere licuerit vobis
nuncupare; sunt enim nonnulli, qui piissimorum sive hominum sive
operum inscriptionem despuunt. Qum igitur res tam odiosa Romanensibus
vestrum nomen in ipso rostro portendit: iam omnibus
discitur fidei integritatisque vestrae infracta inconcussaque virtus.
Corusca est veri facies, lipporumque oculos perstringit sic, ut in eam
intendere nequeant. Hic infoelices non student morbo mederi, ut
cum sanis possint gratissimam lucem intueri, sed protinus exclamant:
"Tolle, tolle hunc, qui hoc malum," lucem veri scilicet, "proferre
audet". Qui ergo hic in auxilium prosilit ac proditam lucem tuetur,
is nimirum summam cum ipsa veritate, quae Christus est, gratiam
inibit. Quid cęcius, quaeso, quid obscurius, quid tenebricosius fuit,
quam in symbolico eucharistiae pane putare nos corpoream Christi
carnem edere? Quid deinde stultius, quam humana temeritate
commenta fingere, quibus extremam dementiam tuearis? praesertim
cum nec apostoli, nec prisci homines Christo fidentes sic salvatoris
sui verba intellexerint, ut aliquid tale liceat apud eos suspicari.
Quodsi nunc e scripturarum fontibus proferas, quibus planissimam
veritatem sensibus etiam exponas, non ad ludibrium aut convitia, sed
ad suplitia [!] mortesque sexcentas te ipsum eiicies. Ibi si Theseus
aliquis aut Patroclus prodeat, qui tam abest, ut deserat, ut etiam
propugnet, quid sanctius dici poterit? quid fidelius? quid Christiano
homine dignius?
Prodeunt autem hac tempestate multi, quos idololatriae impatientia
cogit veritati patrocinari, docent non adorari posse citra piaculum, quod
videtur, docent carnem nihil prodesse [cf. Joh. 6. 63], docent Christi
corpoream carnem non edi posse. Illos si auxilio nostro destituamus,
inertium servorum obiurgationem non effugiemus [cf. Matth. 25. 26-30,
Luc. 19. 22-26]; praesertim cum alii, rei quidem non ignari, silentii
tamen beneficio cuticulae consulant, alii vero omnem mandragoram
sic ebiberint, ut ad spiritalem intellectum nullis neque pugnis neque
sibilis excitari queant.
Stemus a veritate! utcunque ventura saecula sint eam tractaturi,
saltem nos non cessaverimus. Caducae mentes sunt, quae propter
carnem tumultuantur, quae nulla promissione beat; plenae autem
roboris, duraturaeque in sempiternum, quae crucifixi abundanti gratiae
haerent: hi enim habebunt vitam aeternam.
Legite ergo istud nostrum subsidiolum, et ex fide iudicate, nec
eos metuite, qui gigantum quorundam nominibus, aliter sentientium,
victoriam sibi miseram pollicentur. Satis habemus armorum.
Servet vos Christus incolumes!
Ex Tiguro 17. augusti, anno 1525.
Subsidium sive coronis de eucharistia
Huldrycho Zuinglio autore.
Scimus non defuturos esse, qui protinus, ut libri titulum intuiti
sunt, ęqum esse dicant, ut copiis imbecillibus subsidium mittatur,
quorum urbanitati respondere consilium non est, duplici nomine: Vel
quod nunquam quicquam tam circumspecte dixeris, quod ipsi vertere
in ludibrium non audeant; vel quod difficulter subsidio cedunt, in quos
copię ipsę impressionem nullam facere potuerunt.
Sunt tamen haud parum multi, qui priore de eucharistia
commentario sic moti sunt, ut rem planissimam in considerationem
admiserint, cui pridem aures obstinatius quam incantationi obserabant.
Iis hoc subsidium mittitur, ut quod superioribus propter operis
celerem ac tumultuariam promulgationem deest, hic ex parte sarciatur;
partem enim alii praestabunt. Sumus enim ad edendos libros omnium
infoelicissimi; temporum autem id ipsum iniquitate fit. Ea enim
quottidie silentium ac latebras meditantem protrahunt et ad scribendum
compellunt, sed interim ocium, interim annos ad maturandum
pertinaciter denegant. Quo fit, ut omnia nostra impetus iustius adpelles
quam libros. Sed deo gratia, qui nos hoc velut auspitio docet
a gloriae studio desperandum esse, ac omnia simplici fide proferenda,
ut quanto sint a cultu fastuque artificii alieniora, tanto sint ad illius
gloriam amplificandam potentiora, quo manifestum fiat omnibus, arma
nostra non carne, sed deo esse potentia. Cum ergo pridem admodum
inter alios locos eum quoque, qui de eucharistia est, in "Commentario"
nostro tractavissemus, edito iam libro, quaedam in memoriam
redeunt, quae inter prima statueramus ponere, nisi excidissent;
quaedam autem de novo succurrerunt, quae si tempus maturitatem
concessisset, latere non potuissent, ut non tempestive satis ante
operis absolutionem venirent. Interea vero alius alia obiicit; e quibus
illa responsione dignabimur, quae aut propter obscuritatem suam aut
adversariorum veneficium in contrarium quiddam posse visa sunt.
Ante omnia vero quorundam calumniis satisfacere statuimus.
Sunt enim, qui dicant intempestive evulgatam a nobis esse hanc
verborum Christi expositionem; sunt et alii, qui nos Carolostadianum
vocent. Accipiant ergo, per Christum obsecro, nostram
ad ista responsionem tam veram, quam ab omni amaritudine alienam.
Fuimus ante annos plures, quam nunc conveniat dicere, huius
opinionis de eucharistia, quam et per epistolam et in "Commentario"
promulgavimus.
Sed consilium erat eam non temere in vulgum dissipare, ne margaritas
ante porcos, nisi cum doctis ac piis hominibus crebro contulissem;
quo res omnium ferme opinionibus maxima, qum aliquando
prodiret, et patronos haberet multos et invidiam istam clamosam
declinare posset, quae a legendo, audiendo, iudicando solis quiritationibus
insanis deterret pias mentes. Procedebat ex sententia
consilium; nam, quibuscum conferebam, pedibus concedebant ad
nostras parteis [!], imo plerique non aliter respirabant, quam qui longa
captivitate liberati e tenebris ac profunda solitudine in lucem et
amicorum amplexus redierunt. Ibi prodit cum sua expositione
Carolostadius, violenta nimis, ut etiam isti pronunciaverunt, qui
vehementer Carolostadiani sunt, posteaquam veterum expositionem
postliminio per nos reductam expenderunt. Compertum quoque
habemus, quod Tigurum non alia causa statuerat proficisci, quam
ut rem vulgi auribus inusitatam nobiscum conferret, quem tamen
melancholicus quorumdam spiritus sic a congressu nostro deterruit,
ut ne salutaverit quidem. Atque isto pharmaco sic munitus ac
servatus est, ut neque Basileae neque Argentorati quicquam
super hac re cum verbi ministris contulerit. Neque ignoraverunt isti,
quos paulo ante melancholico spiritu imbutos diximus, sententiam
nostram de eucharistia; sed induci nulla ratione potuerunt, ut adstipularentur.
At ubi Carolostadii expositionem viderunt, iam
Basileam ipsi volabant, ac libros eius suis humeris asportantes eis
non modo urbes, oppida pagosque, verum etiam villas ferme omnes
opplebant. Spei tamen non respondebat proventus: pauci enim
recipiebant sententiam; sed non alia, ut arbitror, causa deterriti,
quam violentia duriciaque expositionis. Quid hic porro faceremus,
qui Tiguri verbo praesumus? qum fratrum magna pars sententiae
summam probaret. Quisque enim domi ex fide didicerat nostrisque
praedicationibus, quam portentosum esset carnem et sanguinem hic
sperare, qum Christus spiritum et vitam esse dixerit, quod ipse de
carne et sanguine suo docuerat. Non probabatur tamen eis tam
audax expositio. Quid, inquam, faceremus? an in priorem labirynthum [!]
retruderemus contra nostram hac in re sententiam?
praesertim qum iam veterum expositionem ac mentem vidissemus.
Coepimus ergo protinus adperire tropum, qui in verbis dominicis est,
atque hoc tam foeliciter, ut fratrum captus nostram enarrationem
anteverteret, qui tamen a Carolostadii expositione supra modum
abhorrebant. Ecce ad hunc modum Carolostadiani sumus; non
quod hominis ferme undique ignoti nomen alia causa deprecemur,
quam quod odiosa sunt omnia sectarum nomina. Debebamusque, qui
euangelii ministerium implemus, prae caeteris ab imponendis sectarum
nominibus temperare, cum abunde sit horum, qui candidissimam
euangelii ipsius doctrinam et administrationem exosis sectarum hominumque
nominibus infamem reddere audent.
His putamus etiam ad priorem calumniam satis esse. Quomodo
enim tempestivius prodire potuissem, quam qum haec res, etiam
periculose, controverteretur? Imo quomodo potuissem tempestive
tacere, orto iam contentionis incendio? neque enim promiseram me
perpetuo pressurum esse hanc veterum sententiam, sed aliquandiu,
donec offensio sic caveretur, ne aliquam turbam daret; non enim
ignoramus, quomodo Christi hostes vulgi simplicitate ad excitandos
tumultus abutantur. Accedebat "Commentarii" promissio: eum enim
ad vernas Franckfordensium nundinas absoluturum cum deo
receperamus. An ergo istic dissimulandum erat, quod vere sentiremus,
aut simulandum, quod minime sentiremus? Equidem non ignoro, ut
Christianum Protea deceat omnibus omnia fieri; at iuxta scio
divinam providentiam tales nobis nodos nectere, ut velimus, nolimus,
etiam si plurimum immineat periculi, prodere tamen cogamur, quae
ad illius gloriam et piarum mentium usum faciunt. Prodidimus ergo
veram istam de gratiarum actione sententiam, qum res maxime postularet,
qum Carolostadius vehementer quidem curreret, sed non
nihil extra oleas. Qui ergo nos eius nomine respergunt, nihil quam
iniquitatem suam produnt. Quis enim tam vecors est, ut non videat
nos nunquam ituros esse in Carolostadii sententiam, si non aliis
autoribus didicissemus hic tropum esse in verbis dominicis, non
demonstrationis amphibolum, apostropham aut metabolam? Sed
in viam redimus!
Non existimavimus operae precium esse, ut quae in "Commentario"
nostro attulimus, hic altius repetamus. Satis enim factum
esse speramus piis ac in fide fortioribus, qui se Christo in huius
mundi cataclysmo non aliter credunt, quam olim Noe se, suos
totiusque mundi mox perituri reliquias [cf. 1. Mos. 7. 1-9], veluti
posthumos, portentosae navi committeret. Qui enim Christo fidunt,
Christum ultra secundum carnem non requirunt; sciunt enim carnem
prorsus nihil prodesse, si edas [cf. Joh. 6. 54, 63]. Sed simul non
fugit eos, prodesse plurimum, si credas Christum in carne pro te
mactatum, eoque fidas. Hoc isti enatant in cortice; hac in arca
servantur. Sciunt velum, Christo animam in cruce reddente, hac
causa in duo scissum esse [cf. Matth. 27. 51, Marc. 15. 38, Luc. 23. 45],
ut iam omnia nuda et adperta credentibus videantur, quae prius
umbris ac nebulis involuta erant. Luce enim, hoc est: re ista praesente,
quam figurae umbrarum instar portendebant, fas non est ullas
tenebras in medio relinqui; nisi tam hebes lux esset, ut tam obscuram
nubem penetrare nequiret. Quod sic a Christo abest, ut ipsum
cum ulla tenebrarum admixtione mens nulla capere possit. Quid
autem tenebricosius, quaeso, unquam auditum est, quam carnem et
sanguinem in ista panegyri edi, cum panis et vinum absumuntur?
Quae gens, qui populi, quae urbes a natis hominibus tale commentum
uspiam non dicam: invenerunt vel receperunt, sed aut inventum aut
receptum esse prodiderunt?
Sciunt ergo, qui Christo fidunt, hac sola ratione salutem
constare, dum fidunt; nec edentibus uspiam promissam esse salutem.
Quod enim scriptum est [Joh. 6. 56]: "Qui manducat meam carnem,
et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo", sentiunt
spiritum et vitam esse seque in Christo fide manere, contraque consolationis
ac tranquillitatis praesentia ipsum in se ipsis habere. Cum
ergo carnali esui non sit repromissa salus, carnem hanc nihil morantur,
contenti credidisse eam pro nobis mactatam esse, eoque fidere, qui
in ea mactatus est. Sciunt eam carnem a dextera patris sedere, nec
inde moveri, donec redeat cum universo mundo rationem positurus.
Fide constat salus, non corporali manducatione, neque ea fide, qua
te fingas credere, quicquid finxeris, sed qua fidis filio dei pro te in
cruce impenso. Non, inquam, visum est repetendum, quae fusius in
"Commentario" de hac re dicta sunt, cum apud vere pios haec
sententia iam in portu naviget, corpoream hic carnem non edi, sed
verbis Christi tropum inesse.
Id autem quo manifestius fiat, primum ad ea transimus, quae
dum "Commentarium" scriberemus, exciderunt. His iungemus, quae
postmodum succurrerunt; inter ultima quibusdam obiectionibus responsiones
ponemus.
Quae exciderunt duo sunt, alterum diserta Christi verba,
alterum ratio sive argumentatio, quae ex eius verbis sumitur.
Verba Christi ea sunt, quae Matthaeus cap. 26. [Matth. 26. 29]
recitat, ubi post eucharistie [!] institutionem sic loquitur: "Dico autem
vobis, quod ab hac hora nullatenus bibam de hoc fructu vitis, usque
ad eam diem, qua ipsum bibam vobiscum novum in regno patris mei."
Quibus verbis Christus id ipsum, quod iamiam sanguinem suum
tropice adpellaverat, vinum nominat aut vitis generationem. Nec
causari licet novum hic sermonem coeptum esse, cum coniunctio
"autem" ad superiora spectare cogat, ut sit sensus: "Vos quidem
commemorationis symbolum edistis et bibistis panem et vinum; ego
autem non bibi neque hinc bibam, donec impleatur novum in regno
patris mei." Quod autem Christus non biberit, apud Lucam
manifestum fit [cf. Luc. 22. 17, 18], qui nimirum ob hanc causam ipsum
sibi a vino interdixisse commemorat, priusquam hanc panegyrim et
eucharistiam instituisset, quo liqueret eum non minus a vino abstinuisse
ad aram properantem, quam olim sacerdotes litaturi ab eo
temperabant. In qua sententia Origenem videmus esse homilia 7.
Levit. Sive ergo ante constitutionem commemorationis sive protenus,
ut symbolum edissent apostoli, se a vino temperaturum pronunciavit,
certe vinum adpellat, quod isti bibissent. Id quod nunquam facturus
erat, si, quemadmodum nos somniamus, aut ipse sanguinem corporeum
bibendum dedisset, aut apostoli talem sibi vel porrigi vel hauriri
credidissent. Quantum enim haesitationis et confusionis obortum esset
eorum mentibus, si quod iam nunc sanguinem vocaverat, ut primum
biberant, iterum vinum nominasset? Nonne quisque apud se dicturus
erat: "Amabo, vinum non est sanguis? Cur ergo sanguinem adpellavit?"
Liquet ergo ex ipsa discipulorum tranquillitate, quod
sermonem Christi recte intellexerunt, sed symbolicos. Neque istud
debet cuiquam absurdum videri, quod discipuli alias crassi subito
hanc sermonis formam intellexerint: assueti enim erant et ad linguam
Christi et ad commemorationis symbolum. Cum Christo sic versati
erant, ut iam vel ex solo gestu verborum pondus aestimare possent;
et pascha tam crebro repetiverant, ut, quod hic instituebatur, confestim
quiddam simile ipsi pascha prae se ferret, ubi etiam tropicos
dictum erat [2. Mos. 12. 11]: "Est enim phase", de quo paulo post.
"Vinum" igitur manifeste videmus vocari ab ipso Christo, quod
propinaverat; et discipulos vinum non sanguinem se bibisse arbitratos.
Atque vehementer mirum est, nos omnes sic ad hoc Christi verbum
[Matth. 26. 29]: "Non bibam de fructu vitis etc. hallucinatos esse,
ut nemo excusserit; cum tamen ex uno eo potuissemus, velut ex ungue
leonem, huius rei veritatem cognoscere.
Alterum, quod prius excidit, argumentatio est, ex ipsius Christi
verbis sumpta, Matth. 26. [Matth. 26. 27, 28] et Marc. 14. [Marc. 14. 24];
nam Lucae [Luc. 22. 20] verba in "Commentario" expendimus. Ea
sunt: "Bibite ex eo omnes! Hoc enim est sanguis meus, qui est
novi testamenti, qui pro multitudine effunditur ad remissionem
peccatorum." Hic omnia praeteribimus quam istum articulum τὸ, id
est: qui est. Manifestum est omnibus, qui mediocriter graece docti
sunt, quod προτακτικοὶ, ist est: praepositivi articuli, si certam vocem
suam sequantur, in ὑποτακτικούς, id est: subiunctivos, transire, quae
nos relativa vocamus. Quamvis pleraque relativa apud Latinos
tantam vim non habeant, quantam praepositivi articuli postpositi, nisi
forte unum hoc "ille", si relative ponatur. Ponuntur enim huiusmodi
Graecorum articuli praepositivi, dummodo voci postponuntur, vice
"qui est" vel: quod est, aut similium, si non iungatur aliud subiectum;
cum interim Latinorum relativa eam tantummodo vocem refricent,
quam referunt citra substantivi verbi vim. Cum ergo apud
Matthaeum verba symbolici calicis ad hunc modum habent [Matth.
26. 28]: τοῦτο γάρ ἐστι τὸ αἷμά μου τὸ τῆς καινῆς διαθήκης, τὸ περὶ
πολλῶν ἐκχυννόμενον" etc. id est: "Hoc enim est sanguis meus, qui
est novi testamenti, qui pro multitudine effunditur" etc. Ibi articulus
τὸ secundo loco positus tantum valet, quantum qui est, ut totus
sermo Christi hunc sensum habeat: "Hoc (quod scilicet praebebat
poculum, ut facile patet, dum hanc coniunctionem γὰρ, id est "enim",
et articulum τὸ, "qui", αἷμα, id est "sanguis", praepositus est,
diligenter expenderis) enim est sanguis meus, qui meus sanguis est
sanguis novi testamenti, "qui pro multitudine, id est: dum vel quatenus pro
multitudine funditur." Hic ergo iste articulus τὸ, id est: "qui est", nostrae
argumentationi solidum fundamentum praebet ad hunc modum:
"Sanguis Christi, quatenus effusus est, est sanguis novi testamenti."
At cum Christus hoc poculum praeberet, sanguis eius nondum erat
effusus. Ergo non praebebat sanguinem testamenti ad bibendum. Fit
ergo manifestum, quod poculum hoc non erat sanguis testamenti,
neque ipsum testamentum, sed testamenti symbolum. Primus sermo
vel propositio, videlicet: "Sanguis Christi, quatenus effusus est, est
sanguis novi testamenti," ad hunc modum robur accipit. Christus
ipse suis verbis hunc esse sensum explicat, cum dicit [Matth. 26. 28]:
"Qui pro multitudine effunditur in remissionem peccatorum." Causa
ergo aut finis, cur sanguis funditur, est remissio peccatorum? Est.
At remissio peccatorum gratuita per sanguinem Christi est novum
testamentum, sicut praedixit Hieremias 31. [Jer. 31. 3] et Paulus
explicat Hebraeorum 8. [cf. Hebr. 8. 8] et 9. [cf. Hebr. 9. 15] et
Coloss. 1. [cf. Col. 1. 14]. Consequens ergo est, quod sanguis Christi
tunc tandem factus est sanguis testamenti, qum pro nobis effunderetur.
Ubicunque enim testamentum ad effectum exit, istic necesse est
mortem testatoris intercedere, Hebraeo. 9. [cf. Hebr. 9. 16]. At secunda
propositio, videlicet: cum Christus hoc poculum praeberet, sanguis
eius nondum erat effusus, ad hunc modum firmatur. Luc. 22. [Luc.
22. 15] sic ait Christus: "Desyderio desyderavi hoc pascha manducare
vobiscum, priusquam patiar." Qum ergo nondum passus esset, nondum
erat sanguis effusus: mori enim ac pati pro nobis, et sanguinem
eius fundi pro nobis, aequipollent, ut alias abunde ostendimus, et
Roma. 6. [cf. Röm. 6. 10], Hebr. 9. [cf. Hebr. 9. 12], 1. Petri 2. et 3.
videre licet. Stat igitur nimirum et tertia propositio, quae ex istis
colligitur, puta: Ergo Christus non praebebat sanguinem testamenti ad
bibendum, firma et inconcussa, sic ut nulla arte, nulla vi deiici possit
aut subrui. Unde nec hodie ipsum testamenti sanguinem bibimus,
sed sanguinis testamenti symbolum.
Sed ne cui alia parte rima ad irrumpendum pateat: Etsi hic
non bibimus sanguinem, quem in cruce Iudaei hauserunt, bibimus
tamen eum, quo ipse vixit. Dicit enim: "Hoc enim est sanguis meus."
Qum ergo tunc nondum fusus esset, nec tamen eius verba possint
esse vana, constat omnino bibi sanguinem, tametsi eum fortasse
solummodo, quo victitabat - ne, inquam, impudens contentio ad hunc
modum sibi ad corporeum sanguinem speret viam esse facturam,
perpendenda sunt istis haec Christi verba: "Qui est novi testamenti."
Cum enim hic tropum nolunt recipere, coguntur fateri, hoc, quod hic
bibitur, esse testamenti sanguinem. Cum ergo nondum esset sanguis
testamenti, eo quod nondum fusus esset, cogentur irritatissimum ac sibi
undique contradicentem fateri esse sermonem istum Christi. Quo
quid sceleratius, impurius aut abominatius dici queat? Attamen
caveri non potest, quo minus in has angustias pellantur, si tropum
non admittunt. Cum enim hanc vocem "Est" contumaciter
ὑπαρκτικῶς, id est: substantive, capi debere contendunt, sic ut istud,
quod porrigebatur, sit sanguis Christi: iam obstant, quae sequntur,
nempe: quod is sanguis non sit sanguis testamenti, nondum enim
effusus erat. Sequetur ergo simul, quod ibi nullus sit sanguis; nam
si sanguis testamenti tunc non fuit datus, plane nullus sanguis est
datus. Nam is tantummodo istic dari dicitur, si modo hoc verbum
"Est" substantive capiatur, ut ipsi obdurant. Qui tamen dari non
potuit, quod non esset effusus; nisi enim effunderetur, non erat sanguis
testamenti. Tam ergo ex his verbis Christi convincitur sanguinem
testamenti tunc non datum esse discipulis, quantumvis adversarii eis
nituntur ad adserendum corporeum sanguinem. Scio hic plurima ex
adverso mitti posse iacula, quamvis frustranea, ut istud: Tametsi
nondum erat sanguis fusus, brevi tamen fundebatur; et fieri occulta
virtute dei potuisse, ut apostoli biberint fusum sanguinem, qui tamen
nondum visibiliter fusus erat, et omnia deo esse praesentia. Atque
id genus verborum vel portenta vel importuna suffugia. Verum, quid
obsecro, causae est, cur non potius velimus in tropo conciliari atque
idem sentire, quam infinitum contentionis funem texere? Nemo negat
contentioso nunquam deesse, quod responset; attamen interim quoque
nemo ignorat, qui solida est claraque fide, quod quicquid tandem
praetexamus litigiosae procacitatis esse citius quam illibatae pietatis,
etiamsi per omnes superorum inferorumque aras peieremus. Nam si
ullae sunt in humano pectore veritatis reliquiae, palam confitebimur,
hanc de corporeis carne et sanguine opinionem nunquam apud nos a
suspitione liberam fuisse. Cum ergo quidam adeo impudenter prosiliunt,
illudere omnium iudiciis ac fidei videntur; perinde, quasi nemo
videat, quid fides sit, quid caecitas, quid praestigium, quid φιλαυτία.
Porro si tropum receperimus, iam in portu navigamus, iam tuta et
plana sunt omnia, non reclamat fides, non communis sensus, non
ipsum scripturae ingenium, quae tropis est undique referta.
Cedamus ergo, viri, cedamus perniciose contentioni, quae ubi
nocentissimae sorori suae pertinaciae iuncta est, mavult omnia collabi,
etiam ipsam veritatem, quam vinci. Videamus igitur nunc, quo nam
pacto quadrent Christi verba, si tropum admittamus: ",Hoc poculum'
figura aut symbolum est mei sanguinis, qui sanguis est novi testamenti,
eo quod pro peccatorum multitudinis remissione effunditur."
Quales tropos crebro in scriptura invenimus, de quibus nunc
paucula dicemus.
Est in scripturis sacris invenire, ubi figurata figurantium aut
similium nomina usurpant. Ut cum Christus dicit se vitem esse
[cf. Joh. 15. 5], iam ipse, qui per vitem tanquam per symbolum
propter quandam similitudinem significatur, vitis adpellatur κατὰ
μεταφοράν, qui vitis vere non erat, si corpoream vitem esse contendas;
sed supra modum vere vitis est, cuius nos palmites sumus,
dum in ipso virescimus ultro, illius gratia; nosque, nisi in eo simus,
evanidi atque aridi nullam reddere frugem possimus [cf. Joh. 15. 1-5].
Vitis ergo, qum figuram quandam ac imaginem dei prae se ferat,
fit eius nomen, quod figurabat; et dicitur Christus vitis metaphorice
propter similitudinis nonnullam cognationem, ut dictum est.
Est contra invenire, ubi figurantia figuratorum nomenclaturam
induunt. Ut cum "oves" pro "piis", "lupi" pro "improbis ac tyrannis"
accipiuntur [cf. Matth. 10. 16], "ager" pro "mundo", "inimicus homo"
pro "diabolo", "messores" pro "angelis", Matth. 13. [cf. Matth. 13.
38, 39]. Atque id genus metaphorarum omnes tum scripturae, tum
sermones plenissimi sunt, sic ut neque quottidiano sermone absque
eis uti commode possimus, cum alium "columnam, proram ac pupim
reipublicae" adpellamus, alium autem "pestem, procellam, Catilinam,
Melium". Cum ergo Camillum urbis columnam aut
Ciceronem urbis columen esse dicis, tropice nimirum loqueris;
nam verum, id est: corporeum, columen aut columna neuter est.
Exiliunt subito bruti homines, non esse per similitudinem aut tropice
dictum, sed vere esse columnam Camillum, faciuntque homines
stipitibus stupidiores, ex altero statuam, ex altero vero fastigium aut
colophonem. Sic et hoc: "Petra Christus erat," non sic accipiendum
est, quod Christus sit saxea petra; sed quandoquidem petra
quiddam imaginis aut similitudinis dei habet, transfertur Christus ad
petrae nomen. Et dum isti dicunt: "Christus vere erat petra," iam
volunt nostrae simplicitati imponere: amphibola enim est ista vox
"vere": semel enim accipitur pro eo, quod est per essentiam, quod
isti dicunt essentialiter; iterum accipitur pro eo, quod est καθ᾿
ὑπερβολήν, id est: per excellentiam, vel pro: supra modum. Cum
ergo statuam vere dico esse lapideam, intellego per essentiam esse
lapidem; non sic intelligo Christum vere esse petram, id est: per
essentiam esse saxum, sed vere esse petram, hoc est: firmitate,
soliditate, certitudine supra omnem esse petram. Veruntamen et hoc
bis tropus est, cum dico, vere esse petram; suntque duo iam tropi in
hoc sermone: "Christus est vere petra," hyperbole et metaphora.
Ad hunc modum ergo negare nequit fides aut communis fidelium
sensus, quin figurantia in praesenti sermone figuratorum nomina mutuo
acceperint: id, quod minime debet absurdum cuiquam videri, symbolum
scilicet aut figuram pro figurato, aut ipso cuius est symbolum accipi,
ut quandoquidem hac panegyri commemorationem facimus Christi
corporis, veri illius per essentiam, pro nobis caesi, et sanguinis eius
pro nobis effusi, symbolis istis pane et vino: iam panem corpus,
vinum autem sanguinem adpellamus, quod et Christus ad hunc
modum adpellavit, et discipuli non aliter accepisse plane videntur.
Obloquitur hic quidam in libello tam egregio, ut si Syllae oblatus
esset, ingentem ab eo mercedem abstulisset, ne ultra quicquam
scriberet - ad hunc modum, inquam, obloquitur: μετωνυμία haec
est, unde istud verbum "Est" non potest pro "significat" accipi, sed
ὑπαρκτικῶς, id est: substantive. Quid facias huic hominum generi?
quod dum se figuris male intellectis tuetur, figuratum sermonem esse
negat aut tropicum; ubi tamen ipsis testibus figura est. An
μετωνυμία tropus non est? Age, videamus, quid tandem sit
metonymia, ut tute videas belle homuncio non intelligere, quod cornicaris.
Metonymia, authore Plutarcho in vita Homeri, quem tu
nimirum nunquam vel de longinquo salutasti, est, qum dictio, quae
alicui propria est, aliud per relationem quandam aut cognationem
significat. Ut cum triticum aut panem Cererem, vinum autem
Bacchum aut Lyaeum adpellamus, quod illum Ceres, hoc vero
Bacchus invenerit: haec enim est ἀναφορά, hoc est: relatio,
cognatio vel proportio. Quodsi in isto sermone "Hoc est corpus
meum" vel "Hoc est sanguis meus" metonymia est, nihil auferes,
quam quod dicitur: Scyllam vitans in Carybdim cadis. Qum
enim negare vis "Est" pro "significat" accipi, facis per metonymiam
tuam, quod symbola ista panis et vinum non magis sunt ipsa caro et
sanguis Christi, quam vinum et panis sunt ipsi Bacchus et Ceres.
Ista enim sic sunt adpellata, quod triticum Ceres, vitem autem
Bacchus colere docuerit, eucharistiam Christus instituerit. Dicuntur
ergo symbola ista panis et vinum Christus, corpus Christi,
sanguis Christi per metonymiam; non quod ista sint, puta Christus
corpus, sanguis; sed quod a Christo instituta sint. Nos autem
metaphoram esse diximus, quod is tropus latissime pateat tam inter
nomina, quam inter verba. Cum ergo nos dicimus per metaphoram
huius sermonis tropum explicari oportere, liberum facimus, sive
nomina per metaphoram explices, sive hoc verbum "Est," sive utraque.
Habe tibi primum nomina: "Hoc est corpus meum;" id est: "Hic
panis est corporis mei symbolum." Nunc verbum accipe: "Hoc est
corpus meum;" id est: "Hic panis significat corpus meum, pro vobis
scilicet esse traditum." Postremo tam nomen quam verbum tropice
explica: "Hoc est corpus meum," id est: "Hic panis significat symbolum
corporis mei." Hoc est: non aliter quam symbolum (nolumus enim
symboli symbolum esse) perpetuo refricabit vobis corporis mei
memoriam, quod pro vobis depensum est. Et qum tu per metonymiam
hunc sermonem explicas, nonne utraque expositio huc tendit, ut
panis et vinum nullo pacto sint corpus aut sanguis, sed horum signa?
nisi quod tu metonymiam esse ais, ubi metonymia proprie non est.
Sed iam quod ad hanc argumentationem adtinet, vela colligemus.
Possumus, inquam, ex ipsis Christi verbis invenire, quod ea per tropum
exponi oportet; ut nunc auditum est de poculi exhibitione, quod
talibus verbis praebuit, ut nisi tropum admittas, cogaris non modo
obscura esse confiteri, sed contraria, irrita ac minime constantia;
rursum si tropum recipias, plana et expedita esse omnia, neque quicquam
relinqui, quod torqueat. Hactenus de argumentatione, quae
verbis Christi in praebitione poculi dictis nititur. Quae si, ut certe
faciunt, tropum hic admittere compellunt: iam de iis, quae ad panis
porrectionem sunt dicta, actum erit; cum unius eiusdemque sint
instituti. Quocirca eis praeteritis ad alia transimus.
Quae autem de novo succurrerunt aut suggesta sunt, duo quoque
sunt, quorum iterum scripturae testimonium alterum est; alterum ex
scriptura argumentatio. Sed converso ordine argumentationem nunc
priore loco ponemus. Ea vero nostra non est, sed Heinrychi
Engelhardi, olim pontificii iuris doctoris, nunc vero pauperis
Christi discipuli, qui, dum ad undecimam diem aprilis coram soenatu
diacosiorum, is est: soenatorum ducentorum, de abolendis missa, et
panis ac vini adoratione, ageremus, et ibi scriba quidam (qui albus
an ater sit, non est huius instituti dicere) forte surrexisset, atque ad
hunc modum quiritaretur: "Equidem, patres conscripti, non eo sum
ordine aut loco, ut mihi coram vocis verba facere liceat, dummodo
causa ageretur quantumvis magna, quae ad rempublicam attineret; qum
autem hic animarum salutis cardo versatur ipsaque fides periclitetur,
cuiusque esse arbitror, ut in medium adducat, quae sentiat. Ego igitur
firmiter credens, in isto pane verum corpus ac verum sanguinem edi,
testor me in hac esse opinione, neque me patiar ab ea divelli, speroque
de vobis patres conscripti, quod nullo pacto sitis me ad Zuinglii
opinionem adacturi. Et tu, Zuingli, inquit, sophistarum versutiis
acerrime obstitisti; nunc vero, ut plane dicam, quod sentio, videris
nos denuo sophistarum cavillis circumscribere."
Multa denique alia, quae ad hanc rem facerent, questus esset, ut
illi videbatur scite ac graviter. Cumque nos ad ea, quae responsione
digna videbantur, puta, Tiguri neminem unquam ad fidem fuisse
compulsum neque ad ullam rem; neque sophisticum esse, si hanc
vocem "Est" per "significat" quisquam exponat (hoc enim sophisticum
esse dixerat) - cum, inquam, respondissemus ad ea, quae roboris
aliquid habere videbantur; isteque iam ad haec arma se converteret:
Ego sic credo, sic sonant verba: "Hoc est corpus meum". "Est" est
verbum substantivum; ideo alius intellectus esse nequit, quam quod
panis sit caro, et similia, quae carnis cupidi obiectant.
Tum, inquam, dictus Heinrychus, vir gravi iudicio: "Ausculta
paulisper, ait. Ego abunde ostendam tibi ex sacris literis, panem
corpus Christi esse non posse." Ac deinde ad hunc ferme modum
disseruit: "Patres conscripti, si ulla in re unquam perniciose erravimus,
hoc quoque in adoratione eucharistiae factum est non solum perniciose,
verum etiam stulte. Cum enim scripturam debeamus ex scriptura, Christo
etiam monitore, qui scripturas scrutari iubet [cf. Joh. 5. 39], exponere,
quid, oro, causae est, cur non per omnem novi testamenti scripturam
navigando lustremus, quam varie corpus Christi accipiatur, ac deinde
iudicemus, de quonam corpore isto loco loquatur? Invenimus autem
omnino trifariam de Christi corpore mentionem in divinis literis fieri.
Semel de naturali corpore isto, quod ex virgine natum est, quo
esurivit, sitivit, fervit, alsit, hilaris ac tristis fuit, quod postremo in
ara crucis pro nobis caesum est. Iterum invenimus de corpore, quod
a mortius excitatum atque ab his morbis defecatum per miraculum
tamen discipulis ad tangendum exhibitum est. Postremo de mystico
eius corpore, quod est ecclesia. Expendemus igitur, quodnam istorum
corporum sit hic discipulis datum. Non primum hoc naturale: sic
enim edi non posset, nisi dentibus manderetur ac ut reliqui cibi
commoleretur, a qua manducatione Christus ipse avocat Ioan. 6.
[Joh. 6. 63], cum Iudaeis de sensibilis corporis manducatione cogitantibus,
dum ipse de fiducia in se habenda dissereret, ad hunc modum
respondit suis: "Caro non prodest quicquam." Hoc unice volens
confutare, in quo isti hallucinabantur, nempe corpoream manducationem:
hoc enim pacto neque dentibus tritus, neque stomacho perfectus,
quicquam prodest. Quod si discipuli ad hunc modum edissent, aliter
nimirum edissent atque nos: ipsis enim edentibus nondum erat in
cruce caesus. Deinde, quomodo potuisset corporaliter edi, quem
oportebat in cruce corporaliter extendi? Cum ergo ipse neget se
corporaliter devoratum quicquam prodesse, constat, haec verba: "Hoc
est corpus meum" nulla causa de naturali corpore intelligi debere,
ut panis sit corpus; nam corpus ad hunc modum nihil prodest, cum
caro sit. Sed neque de corpore secundo loco accepto intelligi
possunt. Primum quod discipuli non eodem modo, quo nos, edissent;
ipsis enim edentibus, ne occisus quidem etiamnum erat, nedum a
mortuis excitatus. Secundo, quod hoc corpus, quod a mortuis
resurgendo purissimum ac mundissimum reddidit, coelis intulit, ubi
ad dexteram dei sedet usque ad istum diem, quo mundum iudicabit,
expectans, donec inimici eius scabellum pedum suorum fiant, Hebr. 10.
[Hebr. 10. 13]. De mystico vero corpore, quod est ecclesia, sic non
possunt intelligi Christi verba, ut nullum sensum minus ferant quam
"hoc est corpus meum," id est: iste panis est ecclesia mea. Nam
ecclesia non traditur pro nobis; at continuo sequitur: quod pro vobis
traditur. Qum ergo Christus sit pro nobis traditus, non ecclesia
(quid enim est ecclesia quam nos?), colligitur in his verbis tropum
esse, neque ulla ratione de carnali corpore Christi posse intelligi."
Obiiciebat scriba iste, Christum ex virgine natum esse; a qua
re sensus non minus abhorreret, quam ab ista carnali manducatione,
cui nos brevibus tum respondimus; quoniam autem hic sumus eam
obiectionem paulo post fusius tractaturi, nunc nihil de ea.
Quandoquidem autem coepimus hystoriam adspergere, atque ea
omnis ad hanc rem facit: pergemus ipsam ultra prosequi.
Post conflictationem cum scriba habitam statuit soenatus, ut a
prandio soenatores quatuor cum Heinrycho Engelhardo, Leone,
Megandro, Myconio atque nobiscum conveniant, quo res tanta
gnaviter ventilaretur. Id vero ad hunc usum maxime fiebat, ut
quibusdam obstrepentibus undique satisfieret. Deliberabatur aliquamdiu
varie; sed omnis deliberatio (ne quis me proditorem secretorum
arguat) hunc exitum accepit, ut sequenti die, duodecimo aprilis,
ad soenatum universa causa iterum referretur. Dicam hic obiter de
usu soenatus diacosiorum, propter quem quidam nos calumniantur,
quod ea, quae totius ecclesiae esse debeant, nos per ducentos agi
patiamur, cum totius urbis et vicinorum ecclesia sit plus minus septem
millium. Sic ergo habeant isti: Qui verbo praesumus Tiguri, iam
olim libere monuimus diacosios, quod ea, quae iudicio ecclesiae totius
fieri debeant, ad ipsos non alia lege reiici patiamur, quam si verbo
duce consulant et decernant; deinde quod ipsi non sint aliter ecclesiae
vice, quam quod ipsa ecclesia tacito consensu hactenus benigne
receperit eorum soenatus vel consulta vel decreta. Vulgavimus
eandem sententiam apud universam ecclesiam; admonuimus etiam hac
tempestate, qua nonnulli feruntur stupidissimis adfectibus, quos tamen
spiritum interim, si diis placet, videri volunt, haud tuto multitudini
committi posse quaedam. Non quod vereamur deum optimum maximum
defuturum, quo minus dirigat ecclesiam suam; sed rebus adhuc teneris
non miscendam esse contentionis occasionem. Suasimus ergo, ut
plebs iudicium externarum rerum hac lege diacosiis permittat, ut ad
verbi regulam omnia comparentur, simul pollicentes, quod sicubi coeperint
verbi autoritatem contemnere, confestim prodituros esse ac
vociferaturos. Consentit ad hunc usque diem ecclesia, tametsi
decretum super ea re nullum promulgaverit, sed gratitudine ac tranquillitate,
quibus hactenus utitur, consensum suum sic probat, ut
aegre laturam adpareat, si quis euangelii successum arguta curiositate
impedire conetur; simul non ignorans, ut rebus istis debeamus ad
Christi nostrumque decorum sic uti, ut pax Christiana servetur.
Quicquid ergo de immutandis ritibus occurrit, ad soenatum diacosiorum
refertur, non absque exemplo; nam et Antiochia duos modo,
Paulum et Barnabam, Hierosolymam mittit [cf. Act. 15. 2ff.],
nec ipsa decernit, quod tamen iure potuisset. Causa fuit, quod
immoderatam contentionem vereretur, quae quanto maior est concio,
tanto magis crudescit. Quod autem diacosii in his rebus, ecclesiae,
non suo nomine, agant, hinc adparet, quod quicquid apud nos statuitur,
puta de imaginibus, de celebranda eucharistia et similibus, id eis
ecclesiis, quae in oppidis et agro sunt, liberum relinquit, ubi nimirum,
quod ecclesiae non sunt tantae, contentionis incendium non magnopere
metuendum esse vident. Cessit consilium sic, ut ex deo esse facile
cognoscas. Sic igitur soliti sumus hactenus, ante omnia multitudinem
de quaestione, quae soenatus iudicio cognoscenda erat, probe docere.
Sic enim factum est, ut quicquid diacosii cum verbi ministris ordinarent,
iam dudum in animis fidelium ordinatum esset. Denique
soenatum diacosiorum adivimus, ut ecclesiae totius nomine, quod usus
postularet, fieri iuberent, quo tempestive omnia et cum decoro
agerentur. Factum est itaque, ut contentionis malum ab ecclesia
prohiberetur, non aliam ob causam, quam nimiam multitudinem
adfectuumque audaciam; et in eum locum retruderetur, ubi innoxie
audiri ac vinci posset: occalluerunt enim tribunalium et praetoriorum
aures ad litigia et rixas. Sic utimur Tiguri diacosiorum soenatu,
quae summa est potestas, ecclesiae vice.
Nunc in viam redeo.
Cum ergo duodecimo aprilis die ad soenatum rediremus, atque
ut missa in universum aboleretur ageremus, prodit denuo scriba iste
atque eandem cantilenam canit, additque me quidem sic docuisse,
ut ista vox "Est" in praesentibus Christi verbis pro "significat"
posita sit; at aegre scripturae testimoniis probavisse ad hunc modum
accipi debere. Nam isti sermones: "Semen est verbum dei", Luc. 8.
[Luc. 8. 11], et: "Ager est mundus; inimicus homo est diabolus" etc.
Matth. 13. [Matth. 13. 38, 39] ad hoc propositum nihil faciant:
Christus enim hic parabolice (hoc enim emblemate ornabat Germanicum
sermonem doctus homo) locutus sit, non etiam istic, quum
dicit: "Hoc est corpus meum". Cui breviter cum respondissemus
hoc modo (quo etiamnum respondemus iis, quibus contentio studio
est, non veritas, dum audent in re tam aperta nodum et obscuritatem,
in quam se recondant, quęrere, ut simul cum isto scriba, prodita
inscitia sua, dicant, praedictis locis Christum per parabolam esse
locutum tropumque subesse): Christum nemo negaret parabolas proposuisse
duas, unam Lucae 8. de semine verbi, alteram de semine
diaboli, Matth. 13., quibus locis nemo non videat figuratum esse
sermonem, quamdiu parabola contexitur. At ubi finita parabola
discipuli interrogant, altero loco sic: "Quae est haec parabola?",
altero vero sic: "Edissere nobis parabolam zizaniorum", et Christus
sic praefatus esset: "Vobis datum est nosse mysterium regni dei" etc.,
ac subinde parabolam retexeret, atque ostenderet, quid quoque
significasset, quis porro tam stupidus aut brutus est, ut parabolam
esse dicat, ubi ipse ex professo parabolam exponit? Cum iam dicit:
"Semen, de quo paulo ante vobis dixi, verbum dei est" etc., quis tam
excors est, ut aduc parabolae cursum esse dicat?, cum tam adperte
sit intercisus Christi discipulorumque luculentis sermonibus. Nam
si et hic parabola est, ubi tandem adperitur parabola seminis et
zizaniorum? Nihilo tamen secius obturbant isti, parabolam esse
oportere, nam ager non sit mundus, neque semen sit verbum; igitur
fieri non posse, quin parabola sit. Hoc ipsum maxime cupiebam, ut
ipsi ignorantiam vestram proderetis, videlicet, quod nescitis discrimen
inter parabolam et tropum. Parabola similitudo est aut comparatio;
tropus talis translatio est ac versio, ut vox e nativa significatione,
ceu planta e nativo solo, in aliud transfertur, in aliam non sine
affinitate quadam accommodatur. Parabola est Matth. 25. [Matth.
25. 14], cum Christus dicit: "Sicut homo peregre proficiscens vocavit
servos suos et tradidit illis bona sua" etc.; ea enim, verbi ministerium
ac commendationem adumbravit. Tropus est, quum dicit
[Matth. 25. 27]: "Oportebat ergo te committere pecuniam meam
nummulariis," quo significat, verbo instandum fuisse iis, quibus ea
provincia commissa fuerat. Parabola est, cum dicit [cf. Matth. 13. 47f.]:
"Regnum coelorum simile esse sagenae in pelagus iactae" etc. Tropus
est, cum dicit [Matth. 4. 19]: "Faciam vos piscatores hominum."
Parabola est, cum dicit [Joh. 15. 4]: "Sicut palmes non potest ferre
fructum a semetipso, nisi manserit in vite, sic nec vos, nisi in me
manseritis." Tropus est, cum dicit [Joh. 15. 5]: "Ego sum vitis,
vos palmites." Sic et hic parabola est, cum dicit [Matth. 13. 3]:
"Exiit quidam, ut seminaret semen suum" etc. Tropus est, cum
dicit [Luc. 8. 11]: "Semen est verbum dei"; nullum enim semen est
verbum, puta neque tritici neque hordei, sed semen, de quo locutus
erat, verbi symbolum erat. Non potest ergo iure quisquam dicere,
ista scripturae exempla huc non facere, quod per parabolam Christus
istic loquatur. Iam enim parabolam finierat, ac quicquid per eam
voluisset, plane indicat. Sic est isto loco: "Hoc est corpus meum"
ista vox "Est" tropice pro "significat" posita est, ut sit sensus: Hoc
significat aut figurat corpus meum esse pro vobis traditum; aut: Hoc
est symbolum, quod corpus meum pro vobis est traditum.
Cum, inquam, in hanc sententiam, quanquam nunc paulo fusius,
respondissemus, missaque contentione e soenatu nos recepissemus,
secutum est soenatus decretum totius ecclesiae nomine, ad hunc ferme
modum: Eucharistia deo volente iuxta institutionem Christi apostolorumque
ritum posthac utiminor. Infirmis ac in fide adhuc rudioribus
fas esto, hac vice tantummodo vetere more uti. Missa in universum
sic abolita, antiquata et ablegata esto, ut ne crastino quidem die
repetatur. Mox, quod foelix faustumque sit, gratulata est tota
ecclesia praeter paucos, ne quid durius dicam, sive imbecilliores sive
rudiores, qui in hanc lucem etiamnum aciem dirigere nequibant.
Illuminet nos omnes deus, et homo Christus Iesus vera lux, ut quicunque
tandem hallucinentur, liquido videre queant, quod verum est.
Restabat adhuc haud minimus conatus, quo scilicet exempla proderemus,
quae nulla cum parabola coniuncta forent. Coepimus ergo
cogitare omnia, omnia revolvere; attamen aliud nihil exemplorum
occurrebat, quam quod in "Commentario" proditum est; aut quod
occurrebat, erat illorum simile. Cum vero tredecima dies adpeteret
(vera narro adeoque vera, ut coelare volentem conscientia cogat effundere,
quod dominus impertiit, non ignorans, quantis me contumeliis risibusque
exponam) - cum, inquam, tredecima aprilis lux adpeteret, visus
sum mihi in somno multo cum tedio denuo contendere cum adversario
scriba, sicque obmutuisse, ut quod verum scirem, negante lingua beneficium
suum, proloqui non possem. Qui me angor, ut solent nonnunquam
somnia fallaci ludere nocte (nihil enim altius quam somnium
narramus, quod ad nos adtinet; tametsi leve non sit, quod per somnium
didicimus, gratia deo, in cuius solius gloriam ista prodimus), vehementer
turbare videbatur. Ibi ἀπὸ μηχανῆς visus est monitor adesse (ater
fuerit an albus, nihil memini, somnium enim narro), qui diceret: Quin
ignave respondes ei, quod Exodi 12. [2. Mos. 12. 11] scribitur: "Est
enim Phase", hoc est: transitus domini. Protinus ut hoc phasma visum
est, simul expergefio et e lecto exilio. Locum apud Septuaginta primum
undique circumspicio, ac de eo coram tota concione pro virili
dissero. Qui sermo ubi acceptus est, quemadmodum paulo post dicemus,
omnibus sacrarum literarum candidatis, qui adhuc nonnihil propter
parabolae obstaculum haerebant, omnem nebulam discussit, factumque
est, ut tribus istis diebus coenae domini, parasceves ac resurrectionis,
tantum pascha Christi celebratum sit, quantum ipse nunquam vidi,
eorumque numerus, qui ad allia ollasque Aegyptias [4. Mos. 11. 4, 5]
respectarent, opinione longe minor esset.
Sed nunc locum ipsum tractabimus.
Est igitur, ne diutius hystoriam admisceam, quam tamen hactenus
non praeter rationem iunximus, alterum, quod post evulgatum "Commentarium"
succurrit, scripturae exemplum, Exo. 12. [2. Mos. 12. 11]
scriptum, ad hunc modum: "Renes vestros accingetis, et calceamenta
habebitis in pedibus, tenentes baculos in manibus, et comedetis festinanter.
Est enim phase (id est: transitus) domini." Ut autem locum
istum commodius tractemus, volumus paulo altius de pascate repetere.
Scribit Hebraeis Paulus cap. 10. [Hebr. 10. 1]: Legem umbram habuisse
futurorum bonorum. Cum autem inter omnes umbras et res in
Christo completas nullae manifestius sibi mutuo respondeant, quam
pasca veterum et Christus in cruce mactatus, fit, ut nulli apostolorum,
nulli doctorum aliter sentiant, quam pasca clarissimam esse mortis
Christi praefigurationem, Christumque ipsum verum esse pascha, quo
in sempiternum sanctificati consummantur, id est: quo credentes a servitute
peccati liberati coelo inferuntur. Unde Paulus 1. Cor. 5. [1. Cor.
5. 7]: "Etenim", inquit, "pascha nostrum mactatum est, Christus" etc.
Ostendit hoc idem Christus ipse tam verbis quam factis. Cum biduo
ante pascha diceret [Matth. 26. 2]: "Scitis, quod post biduum pascha
erit, et filius hominis tradetur, ut crucifigatur", hoc porro intendens,
quod in isto paschate agnus, qui peccatum universi abstergeret, mactandus
esset. Quasi ad hunc modum loqueretur: Scitis post biduum
adesse pascha. Hoc ipsum pascha est, quo filius hominis mactabitur.
Inter edendum autem sic animi aestum prodidit [Luc. 22. 15]: "Desyderio
vehementi desyderavi hoc pascha manducare vobiscum priusquam patiar",
quo scilicet veterem panegyrim aboleret ac novam institueret, commemorationem
unius populi ex Aegyptiaca servitute liberati cum commemoratione
redempti ab imperio diaboli et mortis mundi commutaret. In
ipsa celebritate media caesus est, quo nec increduli non viderent coelesti
providentia curatum esse, quicquid fiebat. Cum ergo nemo infitietur
eam panegyrim, quae olim celebrata est in recordationem carnalis liberationis,
transivisse in eucharistiam nostram, id est: gratiarum actionem,
qua gratulamur non carnem esse manu missam, sed mundum cum deo
per filium eius reconciliatum, non debet ullus locus ex vetere instrumento
potius excuti ad videndum sermonis Christi vim et ingenium,
quam iste, quo vetus pasca institutum fuit. Habent enim in sacris
literis res aliquo pacto similes sermonem quoque similem. Ut cum
Gen. 18. [cf. 1. Mos. 18. 9-15]: Sara non propere crederet se matrem
futuram, ait dominus iuxta LXX interpraetationem: "Num impossibile
erit verbum apud deum"? Eisdem verbis postea diva virgo Maria
docetur et se et cognatam suam Elisabeth parituras, eo, quod non
sit impossibile apud deum omne verbum. Sed exempla quid molior
adducere, cum se confestim utrunque instrumentum offerat, atque alterum
umbra alterius fuerit, et in figura istis omnia contigerint? Verba
igitur, missis omnibus, veteris agni et novi aeternique comparemus, ut
liqueat id, quod controvertitur.
Cum deus iam tradidisset, qualem agnum aut pecudem deberent
mactare et qua ratione vel modo, Exo. 12. [2. Mos. 12. 11] tandem
addit: "Et comedetis festinanter. Est enim paesa, hoc est: saltus aut
praeteritio domini." Quod "enim" dictum est, huc pertinet, quod
dixerat: "Comedetis festinanter", ut reddita ratione doceat, cur festinanter
distrahi debeat. Eam vocem arbitror hinc inter verba Christi
relatam esse a Romanensibus, cum dixerunt: "Hoc est ,enim' corpus
meum." Utinam tunc simul praecedentis verbi "Est" vim non transilivissent
in ipso "saltus" symbolo! Ista igitur vox "Est" hoc loco citra
omnem parabolae suspitionem posita est: exigit enim hoc causalis coniunctio
"enim", etiam si, quae antecesserant, parabola fuissent, ut in
sua quadam significatione accipiatur, nec tamen substantive: redditur
enim ratio, cur festinanter discerpi debeat. Si ergo "Est" substantive
contendamus accipere, quid, obsecro, dici poterit absurdius? Quomodo
enim agnus esse "saltus" posset, qui quidem "saltus" nondum factus
erat? Praeteritio enim ista sive saltus, quo primogenitis Hebraeorum
parcebatur, non etiam Aegyptiorum, proxima tandem nocte sequebatur.
Quis ergo tam tardus erit, ne dicam hebes aut pertinax, ut non videat
"Est" hoc loco positum esse pro "significat", aut "symbolum est" aut
"figura est"? Agnus enim iste, per omnem Hebraeorum posteritatem
esus, nihil nisi significabat patres eorum, cum in Aegypto dominus
omnia primogenita trucidaret, esse praeteritos. "Est" igitur aliter quam
dictum est accipi nequit, videlicet pro "symbolum est" aut "figura".
Ut sit sensus: "Comedetis festinanter! Est enim "symbolum" sive
"figura" praeteritionis domini." Hoc ita habere testatur ipse dominicus
sermo, quo modum tradit posteros docendi de isto tum beneficio tum
symbolo, eodem capite his verbis [2. Mos. 12. 26, 27]: "Et cum dixerint
vobis filii vestri: Quae est ista religio? dicetis eis: Victima transitus
domini est, quando transivit super domos filiorum Israël in Aegypto,
percutiens Aegyptios et domos nostras liberans." En, ut nunc victimam
transitus, id est: praeteritionis domini, vocet, quod paulo ante
transitum adpellavit! Non quod transitus, sed quod victima vel symbolum
transitus esset. Quid nunc, quaeso, causae est, cur eundem tropum
nolint quorundam mentes recipere in constitutione novae et aeternae gratiarum
actionis? Cum omnia sic conveniant, sic sibi respondeant, ut qui
eis cedere nolit, disperdere videatur, non aedificare velle. Instituitur istic
commemoratio, instituitur hic; istic carnalis manumissionis, hic cum deo
optimo maximo reconciliationis. Instituitur istic symbolum commemorationis,
antequam ea res gesta esset, cuius symbolum labentibus saeculis
futurum erat. Sic et hic instituitur symbolum Christi pro nobis occisi
antequam occideretur, quod tamen sequenti tempore symbolum occisi
futurum erat. Instituitur vespere liberationis figura, quae crastino die
sequebatur; instituitur gratiarum actionis figura vespere, cum reconciliatio
ipsa proximo tandem die sequeretur, cum Christus omnia consummata
esse verus praeco promulgaret. Currebant olim Aegyptii servis aufugientibus
omnia nequicquam molientes; tumultuantur mortuo Christo
sol, tellus, saxa, velum et inferi ipsi [cf. Matth. 27. 51-53, Marc. 15. 38,
Luc. 23. 45]. Indignantur illi servos ex officio abire; indignantur isti,
quod immanes homicidae sequestrem dei filium trucidassent, qui fugitivos
servos cum coelesti domino reconciliaverat. Descendunt illi in
profundum, quemadmodum lapides; emergunt isti e profundo, ut
vivificatarum animarum testes essent. Cum istic agnus esset discerptus
vespere, media nocte coepit angelus domini primogenita Aegyptiorum
caedere ac Israelem transilire. Cum hic panis et vinum absumpta
essent vespere, iam nocte concubia capitur unigenitus dei, noster autem
primogenitus, ut vinciretur diabolus, ac mors ipsa absorberetur, parceret
autem vindex dei iustitia iis, quorum mentes essent Christi sanguine
aspersae. Quid vero per partes conor umbram cum re conferre? cum
protinus, ut paesa nomen auditum est, mens fidelis Christi mortis
commemorationem amplectetur. Cur igitur tam audaces sumus, ut cum
in umbra tropum adperte videamus, in luce negemus? praesertim cum
tropus admissus omnia reddat adperta; negatus omnia occludat, omnia
reddat perplexa, attonita et desperata. Quis enim nunquam ad istas
tenebras offendit? imo, quis non semper offendit? Propitiam nonnunquam
habemus Eridem, quam tamen zelum divinum videri volumus,
non providentes, quantam regno papistico sese tuendi occasionem hac
portentosa opinionem reliquam faciamus.
Sed infigunt hic quidam vitilitigatores apud simplices hunc aculeum:
Apud Hebraeos hoc loco non haberi "Est", quemadmodum
nec in Genesi 41. [1. Mos. 41. 26]: Septem boves pulchrae sunt septem
anni fertiles", haberi "Sunt". Quid, obsecro, mirum est omnia esse
plena dissensionum, cum sic quisque audet pro sua libidine rudibus
imponere? id autem linguarum beneficio, quasi eis ad tuendas nugas
abuti liceat. Sic graculi cum simus, aquilae videri volumus. Linguarum
nomina vix audivimus, et de illis subito gloriamur, quasi omnem
in eis aetatem triverimus; et quod omnium est audacissimum ac impudentissimum,
doctiores nobis videri volumus earum esse ignaros apud
rudes. Quid tum si Hebraei altero loco non habent "Est?", altero
non habent "Sunt?" Nam neque Graeci eo loco habent "Est", sed
ἐστί, neque Germani habent "Est", sed "Ist". In altero quoque loco
Geneseos 41. [1. Mos. 41. 26] neque Graecis neque Germanis scriptum
est "Sunt", sed illis εἰσί, istis autem "Sind". Si vero apud Hebraeos
tales voces sunt, quae "Est" et "Sunt" aequipollent, quid oro
nodum in scirpo quaerimus? quasi vero quisquam nisi rudis Hebraeae
linguae ignoret istas voces hu [הוּא ] et hif [הִיו ], hemma [הֵמָּה ] et henna.
[הֵנָּה ], pro "ipse" vel "ipsum est", "ipsa est", "ipsi" vel "ipsa sunt",
"ipsae sunt" perpetuo accipi, ubi cum verbo adiuncta non sunt? Ita
ut si Christo sua verba euangelistae scripsissent, neque nos neque
Graeci haberemus: "Hoc est corpus meum", sed bassarai hif [בְּשָׂרִי הִיו ].
Quid autem hoc aliud est, si transferas, quam quod nunc habemus?
Ita et isto Exod. 12. [2. Mos. 12. 11] loco, dum Hebraice legimus
paesu hu [פֶּסַח הוּא ], quid hoc aliud est, quam: "hoc est pascha?" Vide,
quo se abducant scioli isti! quas spiras moliantur, ne victi esse adpareant!
An non et Lucas sic locutus est [Luc. 22. 20] citra omne
verbum substantivum in praebitione calicis: "τοῦτο τὸ ποτήριον ἡ καινὴ
διαθήκη ἐν τῷ αἵματί μου τὸ ὑπὲρ ὑμῶν ἐκχυνόμενον, id est: hoc
poculum, novum testamentum, in meo sanguine, qui pro vobis effunditur"?
Attamen si articulos omnes probe velis explicare, sic cogeris interpretari:
Hoc poculum novum testamentum "est" in meo sanguine. Quam stolidum
ergo est, aut potius quam iniquum, rudibus linguarum praestigiis
os oblinere? qum eadem sit sermonis vis in utraque lingua, tam Hebraea
quam Latina? Quae sunt enim linguae tam vicinae et cognatae,
ut eisdem vocibus utantur? Desinamus igitur haec suffugia causari, et
veritati manifestissimae cedamus! Quae est enim temeritas, ut cum isti
tam bruti fuerint, ut tropum in hoc sermone non intellexerint, nos ipsorum
stuporem Chrysippeis machinamentis tueamur! Sed bene habet:
Chrysippi ingenium pungere dixerunt, non penetrare; sic et artes istae
commenta in animos fidelium non penetrant, quamvis pungant ac vellicent.
An non iniqui iudices sumus, qui pridem, cum de abolendis e
templis imaginibus pugna ferveret, earumque hostes opprobrarent, multos
esse, qui statuas ipsas colerent, et istam divum Petrum, aliam vero
Vendelinum adpellarent, sic respondimus: Tametsi hoc modo loqueremur:
"Hoc est divus Petrus", neminem tamen ignorare, quod non
esset divus Petrus statua, sed eum significaret, eius figura esset. Ecce
hic tropum agnoscimus, qui tamen in nulla alia voce situs est quam in
verbo "Est". Haec ergo sunt, quae vel exciderunt, cum "Commentarium"
acceleraremus, vel postea succurrerunt. Quae si tunc fuissent
addita, forsan impressionem sic iuvissent, ut profligato bello nunc tranquille
degeremus.
Nunc ad ista properabimus, quae adversarii contra muniunt.
Sic ergo quidam renituntur [Hebr. 11. 1]: "Fides est substantia
rerum sperandarum, argumentum non adparentium." Nemo ergo miretur
corpoream hic carnem adseri, eo, quod ab omni sensu abhorreat,
integrum ac vivum corpus edi posse: fide hic est opus, quae sic esse
credat. Nam si sensu iudice sic esse pronunciaremus, iam non esset
argumentum rerum non adparentium, sed ipsi sensus experirentur sic
habere. Quibus contra sic respondemus: Hac obiectione toties peccari,
quot verba dicuntur. Attamen omnis error hinc manat, quod Paulinam
sententiam Hebr. 11. [Hebr. 11. 1] non probe capimus. Putamus
enim fidem esse opinionem quandam frivolam, qua veluti caeca quadam
audacia credamus ea, quae ab omni sensu alienissima sunt. Quo pacto
semper peccatum est, etiam apud Gentiles, ut exempli causa dicamus,
Socrates occisus est, quod in tantum vulgus deorum paulo incivilius
iocatus esset. Quare non consuluit vitae, et credidit tantam esse
deorum farraginem? Quia non potuit. Tamen alii, dices, credebant.
Respondeo: Minime, quamvis sic videri vellent. Ab omni enim sensu
abhorret multos esse deos, dummodo deum intelligimus supremum istud
bonum, quod omnia teneat, omnia possit; fieri enim nequit, ut multi
sint summi. Sed qui sic a Socrate exigebant, ut cum eis putaret
multos esse deos, audacia potius erant stupidi, quam intellectu aut fide
praediti. Nam si Socrates dixisset se credere tantum acervum esse
deorum, iam hostium suorum fidem aequavisset; sic enim ipse lingua
confessus esset deorum multitudinem, nec tamen animo credidisset, quemadmodum
et ipsi adversarii, sed isto discrimine, quod Socrates scivisset
se non credere, quod multi essent dei, cum adversarii prae caeca
vanitate nunquam cogitavissent, an esset verisimile, quod plurimi essent
nec ne, sed receptum vulgo errorem praecipites tuebantur. Accipiamus
nunc istud: Multi sunt dii, et persuadeamus Socrati, ut credat multos
esse deos hoc modo, quod fides sit argumentum non adparentium rerum.
Nunquam enim adparuerit Socrati multos esse deos; fides autem est
non adparentium. Ergo Socrates ad fidem nunquam perveniet, nisi
credat id, quod nulla ratione adparet. Ecce in has angustias nos ipsos
seducimus, cum corpoream hic carnem esse contendimus ex Paulinis
verbis istis de fide, ut dum maxime videmur fidem adserere totam
evertamus, quasi fides de his rebus sit, quae credi non possunt.
Est et aliud, quo rudiores peccant, videlicet ista vox "sensus".
Hanc putant aut pro organis, aut pro carnis sensu capi, cum dicitur:
hoc abhorret a sensu. Hic prosiliunt: Nimirum abhorret ista res a
sensu; nam non sentitur; aut: Nimirum a carne abhorret; nam caro
non percipit ea, quae sunt spiritus [1. Cor. 2. 14]. Cum sensus hic accipiatur
pro "mente" ac "sententia", non carnis et sanguinis, sed quae spiritu
dei discitur, et habetur in cordibus nostris. Quum ergo dicimus, corpoream
hic carnem edi a sensu abhorrere, intellectum iri volumus, omnem
mentem, etiam fidelis hominis ab hac opinione abhorreat. Quid enim
referret loqui de sensu organo vel carne, quod is abhorreret ab hac
opinione? Nemo enim hoc ignorat. I, et dicito coram infideli de isto
corporeae Christi carnis esu! Rideberis non solummodo propter absurdum
sermonem, sed et propter Christum ipsum.
Volumus igitur paucis verborum Pauli sententiam de fide exponere.
"Fides", inquit, He. 11. [Hebr. 11. 1], "est substantia eorum, quae
speramus, argumentum eorum, quae non videntur". "Substantiam"
hic accipi pro eo mentis habitione, quam quisque fidelis habet, nemo
ignorat, qui saltem videt, quam varie ista vox ὑπόστασις apud Graecos
accipiatur. Est ergo fides ea mentis certitudo et summa, quam homo
habet ac sentit etiam habere in eas res, ad quas tendimus, in quas spes
omnes dirigimus. Et, quod sequitur, expositio est superiorum: "Argumentum
eorum, quae non videntur." "῎Ελεγχος" Graecis est, quod
Latini interpretes "argumentum" verterunt. "Experimentum" fortasse
magis huc quadraret, hac tempestate, qua etiamnum sophistica barbaries
haeret, ac dum sua quaedam audit vocabula genuinum sensum ęgrius
capit. Est autem haec mens Pauli: Fidem dixi hanc non modo sententiam,
sed rem esse, qua his, quae sperentur, inhaeremus. Atque, ut
clarius dicam, non est ista sententia res aliqua, quae solo figmento humano
constet, aut ambigua opinione; sed manifestum experimentum
est, quo homo experitur intra se, quantam fiduciam habeat in ea, quae
non videntur. Est ergo certa experientia, qua homo intra se infallibilem
de deo, et ad deum, in quem speratur, sententiam fiduciamque sentit.
Quum ergo sic feriunt isti: "Fides est argumentum non adparentium",
multipliciter, inquam, peccant. Primum, quod quidam eorum tam longe
absunt a sano intellectu, ut putent ea, quae credenda proponuntur,
oportere nulla ratione esse veri similia, etiam fideli animo: quo quid
crassius dici potest? Nam non "adparentium" dictum est pro: non
visorum vel sensu perceptorum; quod Erasmus commode transtulit in:
"Eorum, quae non videntur." Deinde peccant, cum "argumentum"
accipiunt pro: materia, ut cum dicimus: "argumentum libri", hoc est:
summam materiae, quae tractatur; nam hoc pacto non accipitur, sed
pro certa experientia, quam homo clare apud se sentit. Postremo sic
peccant, quod putant fidem esse de quacunque re, quae non adpareat.
Nam de ea fide non loquitur Paulus, quoniam ista non beat, nec animum
reddit tranquillum, sed de ista tantum loquitur, quae salvos reddit.
At ista neminem reddit beatum, nisi habeatur in eas res, quae solae
sperari debent. Praecessit enim, quod fides sit substantia ista, quam
habemus de rebus, in quas speratur. Nunc sequitur: At eae res, in quas
speratur, non videntur; sed quamvis non videantur, certa tamen animi
experientia adsunt in corde pii hominis. Cum ergo dicunt: "Fide hac
in re opus est; nam fides est de rebus, quae sensui non sunt exposita",
produnt se ipsos, quod potius querunt, ut dicant, quam ut recte dicant.
Nam ea fide, quae in istas res habetur, quae sperari debent, foelicibus
iungimur; non qua credimus ea esse, quae sensibus negata sunt. Angelus,
daemon, anima corpore soluta sensui non sunt exposita, estque fides
(vide, ut nunc variamus vocabulum "fides", quod et isti faciunt, unde
et falluntur; nam nunc pro "credulitate" accipimus, non pro: fiducia)
ea esse. Sed non sunt tales res, in quas sperari solet. Unde et non
beat, si credas angelum esse aut daemona. Sic et hoc loco: Quid opus
est hac fide, ut corporea caro edatur, cum haec fides non beatum faciat?
Nam spes non iaciuntur huc, ista ratione, ut, si credas corpoream carnem
edi, iam salvus fias. Nemo igitur ultra sic obiiciat: Nisi crediderimus
istic carnem edi, salute fraudabimur; nam ista fides non est de his, et
in hec, quae debent sperari. Nihil igitur quam inanes nebulas offundunt,
qui ista tam inscienter opponunt. Hanc enim fidem, ut carnem
credamus edi, neque Christus neque apostoli uspiam docuerunt salutarem
esse. Haec paulo fusius quam pro instituto; sed solent se isti
in omnia torquere.
Secundo sic instant: multa esse in divinis scripturis, quae ab omni
sensu abhorreant, quae tamen nisi credas, perfidus sis; ut: Christum
verum ac vero corpore praeditum hominem ex intemerata virgine profundi,
sublimem et immersum super aquas incedere [cf. Matth. 14. 25-32],
invisibilem se reddere, et per medios hostes abire [cf. Luc. 4. 30], tercia
die sua virtute e sepulcro prosilire. His omnibus facile respondemus
ex superioribus. Cum enim dicunt: "Christum ex virgine nasci a
sensu abhorrere", vide, ut iam hanc vocem "sensum" varient, ac pro
humano sensu accipiant, non pro sententia, quam fidelis mens ex fide
trutinat et expendit. Non ergo abhorret a sensu, quod Christus de
virgine nasci voluit; nam id manifeste literis apostolorum est traditum.
Ibi ergo non stupet fidelis mens neque retrocedit: clarissimo enim verbo
non possunt non credere fideles. Matthaeus enim ait [Matth. 1. 20]:
"Quod in ea natum est, de spiritu sancto est"; Lucas autem [Luc.
1. 26. 27]: "Missus est angelus ad virginem"; et [Luc. 1. 34]: "Quomodo
fiet istud, quoniam virum non cognosco"; et [Luc. 1. 35]: "Spiritus
sanctus superveniet in te" etc. Quae omnia tam manifeste sunt tractata,
ut nemo possit augurari tropum aut aenigma subesse. Deinde
invenit pia mens mirabiles delicias, cum scrutatur, quibus causis agnus
iste nasci de virgine perpetua voluerit; cum hic nihil nisi desperatum
horrorem inveniat. Salutaris est virgineus partus, sed nihil salutis
sperare licet hinc, si corpoream carnem edas. Nativitas ex virgine
omnium fidelium sensui sic exposita est, ut nullus unquam de ea dubitaverit
pius; nam qui hic vacillarunt, fideles non erant, cum tam apertae
scripturae fideique iudicio, quod mysterium hoc facile videbat, non
crederent. Panem symbolicum vivum et carneum Christi corpus esse,
sic abhorret a fidelium omnium sensu, ut nemo ex nobis unquam vere
crediderit; sed potius per negligentiam aut inertes incogitatum reliquerimus,
aut per stultitiam nos ipsos a cogitatione revocaverimus. Quod
satis firmo argumento est hanc opinionem ex dei voluntate non esse;
nam quae carni sunt inusitatissima, si fides adsit, delectatur tamen in
eis mens, ut iam de virginis partu diximus. Superat mel verbum domini
in ore fidelis animae commanducatum. Hoc verbum de lanianda
carne sic renuit mens, ut manducare non audeat, sed de ore exerat.
Hic tumultuantur quidam omnibus Scythis immanius, quod qui hic
non delectetur, perfidus sit; idque obtestantur per omnes aras. At ego
si totus mundus me hac in re iudicaret, videlicet, quod quandoquidem
non crederem hic corpoream edi carnem, me fidelem non esse, eius
audaciam riderem; satis enim mihi expertum est, quantum fidei habeam
in deum. Attamen mens nostra, priusquam tropum olfaceret, semper
cessabat ad istam manducationem, semper reverebantur dentes. Breviter
in dictis locis tanta est claritas, ut tropo nullo sit opus; manifeste
enim produnt nobis divina miracula. In isto loco tanta est obscuritas,
ut, nisi tropum consulas, nunquam sis e tenebris ac desperabili metu
emersurus. Non sic licet argumentari: Christus per miraculum super
stagnum incessit; ergo per miraculum hic editur eius caro. Nam eadem
lege sequeretur eum veram ac corpoream vitem, lucem, pecudem esse,
sed per miraculum; dicitur enim vitis [cf. Joh. 15. 5], lux [cf. Joh.
8. 12], agnus [cf. Joh. 1. 29] esse. Quis autem tam demens hactenus
fuit, ut miraculo fieri dixerit, quod tropus est? Habent et ista omnia,
de virgine nasci, in mari incedere, ex mortuis resurgere, apud fidelem
mentem analogiam; dum scilicet puritatem, gratiam, omnipotentiam filii
dei agnoscimus. At ista corporeae carnis manducatio nunquam sic
illabitur, ut non sit durissima. Habent et apud Iudaeos, si modo
hystoriae suae credant, analogiam quandam omnia ista miracula
et similia. Genuerunt apud istos saepenumero steriles, per mare
transierunt; tactu Heliseici corporis revixit a latronibus interfectus
[cf. 2. Reg. 13. 21]; non una vice dilapsus est David ex hostium manibus;
percussit quosdam Heliseus caecitate [cf. 2. Reg. 6. 18]. Hic
nihil tale invenias. Nam si manhu [מָן הוּא] obiicias, habet hoc analogiam
in Christo; sed quatenus in mente fiducia piorum editur, quam ipse
Ioan. 6. [cf. Joh. 6. 22-65] suis verbis explicat: Non enim novimus
Christum ultro secundum carnem [cf. 2. Cor. 5. 16].
Tercio sic: Cum Christus dixit Ioa. 6. [Joh. 6. 63]: "Caro non
prodest quicquam", caro non debet pro corporea carne accipi, sed pro
carnali sensu aut intellectu; nam ubicunque scripturarum caro sola
ponatur, pro carnali intellectu capi. Vide, quaeso, quid sit vinci! Nihil
hercle aliud, quam mergi: qui enim merguntur, temere quicquid se
offert, corripiunt, sive emersandi vim habeat sive minus. Sic et isti,
qui vincuntur, omnia vertunt in telum, galeam, armillas, ocreas, et
quicquid se offert: nudant se totos, ut citra periculum cogi possint in
ordinem. Quid enim hoc est [Joh. 6. 63]: "Caro non prodest quicquam";
caro hic accipitur pro: carnali intellectu? an nos nihil pudet
tam oblique respondere, verboque Christi stolidis pigmentis nativum
saporem vitiare? An non per transennam videtur, quid intus alamus,
pietatem an versutiam? Sed praestat, ut missis clamoribus ad obiectionem
respondeamus. Christus cum Ioan. 6. pro virili docuisset hinc
pendere salutem, si se pro nobis mortuo fideremus, sub figurato corporis
et sanguinis sui sermone; stupebant ad eum sermonem Iudaei aeque
ac nos, putabantque carnem eius dentibus commoliendam proponi [cf.
Joh. 6. 52]. Ibi tempestive suis auxilio venit Christus, cum bona pars
discipulorum eum deseruisset, monetque carnem nihil prodesse [cf. Joh.
6. 63]. Cogimur ergo confiteri Christum in responsione sua huc spectavisse,
quo hi spectabant, qui offendebantur. At isti spectabant ad corpoream
carnem. Dicebant enim [Joh. 6. 52]: "Quomodo potest hic
nobis dare carnem suam manducandam?", ad hanc enim offendebant.
Spectat ergo et Christus corpoream carnem, cum dicit [Joh. 6. 63]:
"Caro non prodest quicquam." Sed demus "carnem" pro: carnali intellectu
aut sensu capi, ubi sola ponitur. Iam primum oro, an iste sit
spiritalis intellectus, dum corpoream carnem nos hic edere videri volumus?
anne corpus hoc carneum, de quo tam imprudenter digladiantur,
spiritus sit an caro? Si spiritus est, quid carnem somniamus? aut cur
vocabula sic confundimus, ut, quod spiritus sit, carnem etiam corpoream
esse dicamus? Si caro est, vicimus: "ea enim non prodest quicquam".
Deinde oro, quandoquidem Paulus 1. Cor. 8. [1. Cor. 8. 13] dicit: "Non
manducabo carnem in aeternum", an et hic "caro" debeat ex isto ipsorum
canone pro: carnali intellectu exponi sic, ut Paulus neget se carnalem
intellectum unquam manducaturum? Vide, ut hoc stupidum hominum
genus velit αὐτὸς ἔφα esse, dum sic belle ante omnia canones praescribit
ac deinde velut ex lege decernit, quomodo sacrae literae corrumpi
("capi" dicere volui) debeant.
Quarto sic intonant: Vos accipitis Io. 6. "edere" pro: credere; idem
et nos facturi sumus. Cum ergo Christus dicit [Joh. 6. 58]: "Si quis
manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum": ibi "manducaverit" pro:
crediderit accipe!, et erit sensus: Si quis crediderit hunc panem esse
carnem meam, vivet in aeternum: debet enim istud hic credi, quod
Iudaei nolebant. Quid audio? Duae sunt ad vitam viae? una, qua
Christo freti coelos adipiscuntur; altera, dum creditur panis iste caro
Christi esse corporea? Adde: Quod si "manducare" praesenti loco per
"credere" exponas - ut isti hic "credere" variant -, peribit verborum
vis et sensus. Nam si dixeris: "Si quis crediderit ex hoc pane, vivet
in aeternum", verba cum sensu everteris. Non quod "edere" hic non
debeat pro "credere" accipi; sed non debet pro isto modo credendi
accipi, pro quo isti accipiunt. Invaluit usus, ut "credere" pro "fidere"
accipiatur. Cum igitur Christus hoc sexto Io. capite docuerit omnem
fiduciam ac spem in se esse habendam, hoc enim salutare ac vice panis
esse homini. Tamen interpretes Graecam vocem "πιστεύειν" perpetuo
transtulerunt in "credere", cum sermo iste [Joh. 6. 47]: "Qui credit in
me", nonnihil vividior esset, si diceretur: Qui fidit me, aut: qui me
fretus erit aut nixus. Sed nobis servierunt, qui sic verterunt, ne dedita
opera viderentur ubique novare velle. Accipitur ergo sic "credere" pro
"fidere". Diximus ergo: "Edere" pro "credere" accipi; veruntamen hac
lege dum "credere" pro "fidere" accipias. Hic enim est animae cibus
ac alimentum, quo sustinetur in vitam aeternam, si Christo erit freta. -
Nunc autem cum isti "credere" hic accipiunt in nativa sua significatione,
pro eo, quod est "sic putare" vel "fidem habere", quatenus fides est
opinio, iam nimirum caeco adparet, quomodo credere varient. Qum
enim dicit Christus [Joh. 6. 47]: "Qui credit in me, habet vitam aeternam",
accipit "credere" pro "fidere"; quomodo et nos accipimus, cum
dicimus, "edere" pro "credere" accipi. Qum vero isti dicunt: Nos etiam
accipimus "edere" pro "credere", iam per "credere" intelligunt: opinari,
putare, existimare. Sic enim dicunt: Nos "credimus" hunc panem esse
corpoream Christi carnem. Id quid aliud est quam "indubie putamus"
aut "existimamus"? Quid autem hoc est, si manifestus paralogismus
non est? Qui Christum edunt, id est: qui Christo credunt, hoc est:
fidunt, vitam aeternam vivent; non qui credunt panem carnem eius
esse. Huic enim opinioni salus nusquam promissa est.
Quinto sic prodeunt: Deus, qui est omnipotens, efficere potest, ut
panis simul sit verus panis et vera caro. Ego, ut ne disputem, quomodo
dei omnipotentia ordinem in rebus omnibus teneat, breviter ad
robustam hanc obiectionem dico, quod me piget harum obiectionum,
quae rusticitate, ne dicam: stultitia, omnium Sophistarum loquacitatem
et inertiam superat. Quaero enim, an sic liceat colligere: Deus potest
hoc facere; ergo factum est? Pelagus haurire; ergo siccatum est?
aquam in vinum convertere: ergo aqua est vinum? Nam si sic liceat,
dicam: Deus potest ex elephanto cucurbitam facere: ergo elephantus est
simul belua et cucurbita; deus potest facere, ut tu sis mula et homo:
ergo simul es mula et homo. Quid, quaeso, dici potest audacius aut
protervius? Deinde quaero, ubi scripturarum invenerint, unam eandemque
substantiam fuisse duas inter se diversas? nam neque in Christo,
in quo sunt duae naturae, divina substantia est humana substantia,
neque contra humana eius substantia divina substantia est. Accipio
autem hic "substantiam" Latinorum more, quo ad essentiae significationem
accedit; nam quod ad subsistentiam adtinet, non obsto theologorum
omnium sententiae, qua sentiunt humanitatem Christi non in
se, sed in unitate hypostaseos constitisse. Qum aquam vinum faceret,
num simul erat vinum et aqua [cf. Joh. 2. 1-11]? Quum terrae pulverem
hominem faceret, num simul pulvis erat et homo? Vide, quam
proterva sit horum opinio, qui simul edi panem et corpoream carnem
perhibent, imo panem duo ista simul esse contendunt!
Sexto ad hunc modum obloquuntur: Nunquid deo sapientia et
providentia defuit diserte loquendi? an ignoravit futurum, ut mundus
esset verba sua ad hunc sensum, quem nos sequimur, tracturus? Providisset
ergo ac cavisset hunc errorem verborum disertitudine, si noluisset
in hunc sensum accipi. Agnoscimus plane deo sapientiam nunquam
deesse posse; ipse enim est ipsa sapientia. Sed nobis sapientia deest,
imo mens et sensus. Quae enim istis, Christo dico et discipulis,
diserta erant et obvia, nobis sunt obscura. Assueti erant isti ad has
voces: "Hic agnus est transitus", cum transitus esset tantummodo symbolum
ac figura. Unde et Christus diserte loquebatur et discipuli
diserte intelligebant, quae dicebantur; nulla enim cunctatio, nulla cessatio
aut quaestio secuta est. Nos autem, omnibus testudinibus tardiores,
non capimus tropum, qui istis erat tritissimus, hac causa, quod et sacrae
literae non sunt nobis tritissimae, et quod non tantopere sudamus, ut
pii simus, quantum ut pii adpareamus, sancta contrectando et edendo.
Negligentibus omnia sunt obscura, vigilantibus et alacribus omnia sese
plena luce produnt. Dum nervis omnibus uni studemus pietati, nihil
nos fugit; dum contra hypocrisi sumus dediti, ut ipsi alii sumus quam
videmur, sic omnibus aliam faciem, alium colorem tribuimus, quam
natura habeant. Nostra tarditas est aut malignitas, non verborum obscuritas,
quae nos seducit. Providit et cavit deus multa, quae tamen
sic contemnimus, ac si nusquam essent vel dicta vel scripta. Quocirca
non licet obscuritatem praetendere. Nihil enim ideo debet obscurum
videri, quod quibusdam Minerva minus favet.
Septimo 1. Cor. 10. [1. Cor. 10. 16] sic scribit Paulus: "Poculum
benedictionis, quod benedicimus, nonne communicatio sanguinis Christi
est? Panis, quem frangimus, nonne communicatio corporis Christi
est?" Hic ad istum modum prodeunt: Ecce, ut Paulus communicationem
sanguinis et corporis Christi vocat, non symbola aut figuras.
Hic locus, inquiunt, unus abunde sufficit ad probandum, quod hic
sanguis et caro Christi distrahuntur. Paulus adpellat communicationem
corporis et sanguinis. Quid adhuc opus habemus testimoniis? Super
isto loco sic habeant: Quid, fanatici homines, clamorum praestigiis simplicium
animis adhuc pergimus imponere? An non intelligimus, quid
istic Paulus agat? An non videmus, quid communicatio significet?
Sciat igitur pius animus, quod Paulus aegre ferebat quosdam in epulis
idolorum convivas esse; nefas enim arbitrabatur, quod hi, qui gratiarum
actionem Christi cum reliquis fratribus frequentabant, ab idolorum
quoque cultibus non abessent. Dicit itaque [1. Cor. 10. 14-16. 21]:
"Fugite ab idolorum cultu, amantissimi, atque ipsi iudicate, quod nunc
dico. Poculum istud gratiarum actionis, quo gratias agimus (hoc est
enim, quod nos "benedictionem" habemus, εὐλογία) nonne communicatio
sanguinis Christi est? Cur igitur, qui hic communicatis, idolorum
epulas simul aditis? Cur, qui participes estis mensae domini,
daemoniorum quoque mensae communicatis?" Ex his adparet primum,
communicationem non ad corporeum Christi sanguinem esse referendum,
quasi dicat istum hic distrahi, ut sit sensus: nonne hic distrahitur
sanguis Christi? Sed ad eos, qui in ista gratiarum actione simul bibunt.
Ut sit sensus: Cum poculum istud gratiarum actionis, quo gratias
agimus, simul bibimus, nonne, quotquot eius morte redempti et eius
sanguine abluti sumus, in unum corpus coimus? nonne peculiaris concio
sodalitiumque sumus? Cur igitur prodita societate sanguinis et corporis
Christi, hoc est: ea ecclesia vel communicatione, quae corpore et sanguine
Christi se redemptam esse gratulatur, publica celebritate ad idololatras
deficimus? - Deinde hoc idem adparet in sequentibus, ne quis
hanc sententiam velut nostram calumnietur, cum dicit [1. Cor. 10. 17]:
"Quoniam unus panis et unum corpus nos multitudo universa sumus."
Cur dixit "quoniam"? Causam dixit, propter quam gratiarum actionem
istam celebrantes communicationem sanguinis Christi adpellaverit, quasi
diceret: Ne miremini, quod nos communicationem sanguinis Christi
adpellavi! Sumus enim universa multitudo unus panis et unum corpus.
Ecce, ut nos istud corpus sumus, quod prius communicationem corporis
adpellavit, propterea quod, qui hanc panegyrim celebrant, Christi se
morte et sanguinis eius effusione redemptos et expiatos credunt. -
Postremo adparet, quod si "communicatio" maxime ad sanguinem
Christi referretur, adhuc tamen Paulo corpus et sanguinem non nisi
symbolic%<os accipi, quomodo Christus quoque accepit, cum diceret:
"Hoc est corpus meum." Id quod suis verbis Paulus ostendit, cum
subiungit [1. Cor. 10. 17]: "Omnes enim de uno pane participamus."
Ecce "panem" adpellat non carnem, non corpus, de quo hic edi perhibet.
Quod si in superiori sermone communicationem intellexisset esse
distractionem sanguinis corporei, iam postremo loco non dixisset: "de
uno pane", sed: "de uno corpore participamus". Debent ergo, qui hunc
locum pro sacra ancora amplectuntur, discere scripturarum idioma, non
temere prosilire re minime perpensa. Ut enim acerrime contendant verba
sic habere, constantissimum tamen est Paulum non loqui de sanguinis
et corporis distractione, sed communicationem corporis et sanguinis eos
vocat, qui se his redemptos esse simul gratulantur, ut hae duae sententiae
firmiter probant [1. Cor. 10. 17]: "Unus panis et unum corpus
multitudo sumus" et "omnes de uno pane participamus." Legat hoc
loco Erasmi "Paraphrasim", qui nos putat ad sententiam verborum
Pauli non penetrare posse.
Octavo proferunt Pauli 1. Cor. 11. [1. Cor. 11. 25] verba, ubi sic
ait: "Hoc poculum novum testamentum est in meo sanguine." Ex
quibus sic obstant: Quod hic praebetur, novum testamentum est. Sed
novum testamentum non est symbolum aliquod, sed ipse sanguis
Christi. Cum ergo poculum hoc sit novum testamentum, necesse est
sanguinem Christi corporeum esse; is enim testamentum est. Gratum
est nobis hunc locum obiici vel hac causa, ut testamenti variatio, in
scripturis passim obvia, paulisper excutiatur. Testamentum, quod ad
praesens adtinet, nihil aliud est quam conditio a deo promissa. Ut
quum dominus cum Abraham ferit pactum sive foedus Gen. 17.
[1. Mos. 17. 1. 2]: "Ego deus omnipotens", inquit, "ambula coram me et
sis integer! Ponamque foedus meum inter me et te" etc., et paulo post
[1. Mos. 17. 7. 8]: "Et statuam pactum meum inter me et te, et inter
semen tuum post te in generationibus suis foedere sempiterno, ut sim
deus tuus, et seminis tui post te; daboque tibi et semini tuo post te
terram peregrinationis tuae, omnem terram Chanaan in possessionem
aeternam, eroque deus eorum." Hic nihil auditur quam foedus, quod
deus per gratiam suam dignatus est inire cum Abraham. Quid vero
continet hoc foedus? Quibus conditionibus statuitur? Hae sunt ergo
conditiones: "Ego ero deus tuus. Tu ambulabis coram me integerrime.
Ego patrem multarum gentium faciam te. Dabo tibi e Sara semen.
Ero posteritatis quoque tuae illius, quam polliceor, deus. Dabo tibi et
semini tuo terram, in qua nunc inquilinus es." Quae quidem conditiones
verum ipsum foedus sunt. Sed adduntur foederibus signa,
quae, tametsi foederum quoque nominibus vocentur, non tamen foedera
sunt, ut eodem loco manifeste patet. Sequitur enim ad hunc modum
[1. Mos. 17. 10]: "Hoc est foedus meum, quod observabitis inter me et
vos, et semen tuum post te: circumcidetur ex vobis omne masculinum."
Ecce, ut hic circumcisionem foedus adpellavit, cum tamen foedus non
esset, sed foederis symbolum, quemadmodum divinus sermo ipse docet,
hoc pacto [1. Mos. 17. 11]: "Et circumcidetis carnem praeputii vestri,
ut si in signum foederis inter me et vos." Videmus nunc signum
foederis adpellari, quod iamiam foedus adpellabatur. Satis ergo liquet
signa foederum non esse foedera, tametsi nonnunquam foederum nominibus
amiciantur. Ut cum circumcisio hic adpellatur foedus, quod symbolum
modo sit foederis. Et baptismus 1. Pet. 3. [1. Petr. 3. 21] pro
Christo accipitur, qum dicit baptismo nos salvari, attamen solo
Christo salvamur; sed est baptismus Christiani populi, qui foedus
hoc a deo accepit, ut filius eius noster sit, aeque symbolum, atque olim
circumcisio huius foederis erat symbolum, quod dominus esset eorum
deus, et ipsi essent eius populus. - Volumus iam a foedere vel testamento
Abrahae ad Christi testamentum transire. Est foedus, quod
cum Abraham percussum est, sic firmum ac minime abrogatum, ut
ni perpetuo serves, non sis fidelis futurus; nisi enim dominus sit deus
tuus, et tu eius unius cultor sis (dominum enim deum tuum adorabis,
ac illi soli servies [cf. 5. Mos. 6. 13]), non est, ut te fidelem iactes. At
ille, quem sic colis et adoras, sic est deus tuus, hoc est: summum bonum,
quod se tibi gratuito impertit, ut pro te in mortem sese abiecerit,
quo te sibi reconciliaret. Promiserat hanc gratiam ipse, qui praestitit,
iam olim, cum parens noster legem eius praevaricaretur; ac deinde eam
promissionem patribus semper refricuit. Causa vero, cur promiserit, alia
non fuit, quam quod beatitudo nobis contingere nequibat, quantumvis
conantibus et sudantibus, cum lapsus primi parentis expiatus non esset.
Cum autem Christus iam pro nobis mactatus divinam iustitiam placavit
ita, ut per ipsum solum accedatur ad deum, iam novum foedus
iniit deus cum humano genere, non sic novum, ut hanc medelam vix
tandem invenerit, sed quod olim paratam, quum tempestivum esset,
adhibuerit. Est igitur novum hoc foedus sive testamentum gratuita
remissio peccatorum, quam deus per filium suum liberaliter donavit.
Qui ergo deo per Christum fidunt ad eamque fidem suos ducunt (ut
hoc simul dicamus), perinde atque Abraham et eius posteritas olim
circumcidebatur, et ipsi circumciduntur, sed Christi circumcisione, quae
est baptismus Coloss. 2. [cf. Col. 2. 11]. Spectat igitur baptismus noster
huc poenitus, quo olim circumcisio. Est enim signum foederis, quod
nobiscum pepigit deus per filium suum. Baptismus ergo praecipuum
ac principale signum est novi testamenti. Porro, quemadmodum illud
testamentum sit perfectum, id panegyris eucharistiae commemorat. Non
hercle, quod ipsa sit testamentum, sed quod testamentum in ea refricetur,
et pro tam liberali beneficio gratiae domino agantur. Quid ergo
est novum testamentum? Gratuita remissio peccatorum per filium dei.
Hinc fit, ut, quandoquidem gratuita ista remissio peccatorum per mortem
et sanguinis Christi profusionem comparata est, ipsa mors et sanguis
testamentum fortasse queant adpellari; quamvis, si diserte ac proprie
loquaris, Christus non sit novum testamentum, sed novi testamenti
mediator, ut Hebr. 9. [cf. Hebr. 9. 16. 22] Paulus loquitur: "Ipsum
enim testamentum est remissio peccatorum". Tametsi ista non eatenus
dicta volumus, quasi peccari arbitremur, si mors Christi aut sanguis
eius testamentum vocetur; sed ut amanter praecipites istos, qui morbo
λογομαχίας laborant, ad clarum intellectum rerum istarum videndum
incitemus. Progrediamur nunc ultra! Voluit Christus huius beneficii
memoriam, quod tam acerba morte perfecit, apud nos perpetuo vigere;
quocirca et panegyrim remissionis peccatorum, non aliter quam olim ex
Aegyptiaca servitute manumissionis, optimo iure instituit. Cum autem
testamenti sanguis "testamentum" vocari possit, et nos in ista panegyri
gratias agamus pro sanguine effuso, quo testamentum perfectum
est, fit etiam, ut sanguinem vocemus Christi, quo solummodo commemoramus
sanguinem pro nobis fusum; ac deinde, quemadmodum sanguinem
testamentum adpellavimus, sic et symbolum sanguinis effusi
testamentum nominemus. Totum hoc anile commentum esse dicito,
nisi apostolorum verba suffragentur. Peccatorum remissionem ipsum
testamentum esse, docet Paulus He. 8. [Hebr. 8. 6-13]. Hoc autem
testamentum, foedus aut pactum morte ac sanguine Christi partum
esse, monet Petrus 1. cap. 2. et 3. et Paulus Coloss. 1. [Col. 1. 14].
Porro mortem aut sanguinem nullus apostolorum testamentum adpellat,
sed testamenti novi sanguinem, quamvis liberum fecerimus, docendi
causa, ut testamentum vocari possint. Recense apostolorum verba! Si
ergo sanguis ipse, qui fundebatur, non adpellatus est testamentum, sed
sanguis testamenti, ut quo testamentum gratuitae remissionis paratum
et confirmatum sit, quanto magis poculum hoc sanguinis non est testamentum,
sed sanguinis testamenti symbolum aut figura? Recipit ergo
figura figurati nomen, ut supra patuit. Est igitur foederis et testamenti
sacramentum, si sacramentum pro principali foederis aut iurisiurandi
externo signo capias, baptismus; passionis autem Christi, qua foedus
hoc et testamentum perfectum est, symbolum est panegyris ista, in qua
panis et vinum ad commemorationem mortis Christi a fidelibus unanimiter
cum gratiarum actione distrahuntur. Hic non debemus tam impotentes
esse, ut nomenclaturae gratia tam acriter decertemus, dum alius
vult hanc gratiarum actionis celebritatem sacramentum esse, alius negat.
Ubi enim rem ipsam clare intelligimus, quid adhuc de vocibus digladiamur?
De eo, quod in "canonibus apostolorum" scriptum est, non sum
sollicitus; facile enim patet naso paululum emunctiori, non esse apostolorum,
sed fortasse episcoporum quorundam, qui sibi id nominis
arrogarunt; quam autem id iuste fecerint, cuivis est obvium. Adde,
quod in "Decretis Canonicis" εἰς κόρακας Dist. 16. relegantur.
Statueram huic opusculo quorundam veterum testimonia connectere;
quum autem Io. Oecolampadius, vir incomparabilis, peculiarem
librum ex eis congesserit, ad eum, qui velit, properet, ac e tam largo
flumine quantum velit, hauriat. Novum enim non est, quod hic agitur.
Sic senserunt prisci. Quorum auctoritatem mirum est, cur quidam
elevent, qui nihil quam "patres patres" quiritantur.
Receptui ergo canens per eum oro et obtestor, cuius unius gloriam
et gratiam praedicamus, Christi, ne quis praefracto animo sic obfirmare
conetur, ut quae merito ista in re debent caute exacteque perpendi,
nolit in consilium admittere. Oriuntur incendia dissensionum ex
parvis initiis. At ubi earum impetu ferimur, iam scelus est ac crimen,
quicquid contra sentitur; monitorem non admittimus. Cur autem non
faciunt pii homines, quod crudelissimos tyrannos res ipsa cogit facere?
Horum enim animi, dum bella magis quam aequitatem spectant, vastatis
et amissis rebus omnibus, tandem compelluntur inviti ad dissidiorum
fontes redire aequitatemque amplecti. Cum vero inextricabilis in eucharistia
error e sola scripturae ignoratione defluxerit, cur, inquam, nolumus
liquido videre, quid in causa sit, quod tam longe a scopo aberravimus,
ut tam ingens oscitantia, ne dicam stultitia aut idololatria, e medio
tollatur? Nolumus enim istos praestigiatores audiri, qui praestigiorum
quiddam putant relinquendum esse plebi. Donetur ei alia parte, si usus
sic omnino postulat, aliquid; hic donavisse crimen esto. Agnoscimus
oblationes victimarum, festivitates, templi ornamenta, ritusque innumerabiles
Hebraeorum imbecillitati esse condonata. Verum tamen nihil
huius simile videmus crassissimae genti impositum. Quanto minus
nobis, qui spiritum hausimus, quibus apostolus Petrus negavit licere,
quicquam imponi debet [cf. Act. 15. 7-11]? Annon et nos spiritum
dei tentamus, cum rem fidelium palato inusitatissimam obtrudimus,
quam apostolos palam videmus non sic tulisse atque nos? Quin contra
nulla fuit unquam religio, nulla sapientiae professio, quae missis umbris
ac praestigiis veritatem et clarius proferret et acrius tueretur, quam
Christiana. Quare ergo committimus, ut in tam liquidam lucem tam
densam caliginem inferamus, quam neque volucris Daedalus superare
neque Delius natator penetrare queat? Quot conatus in his obscuritatibus
frusta insumpti sunt! Ut Scotos et Aquinates praeteream,
et his similia acumina, moliti sumus omnes apud nos ipsos quiddam,
et si nihil aliud, quisque tamen hoc, ut incredulitatem suam vinceret
ac sopiret, ne praesumeret obmurmurare. Quamvis ipsa fidei arx sese
nunquam dederet, sic ut ἀνυποκρίτως crederet se in isto pane quiddam
tale edere, quod somniavimus. Equidem quottidie istos audio (satis
enim altum clamant): "papαῖ" dicentes, quanta est huius impii audacia!
Ego nunquam dubitavi; at is me iudicat. Supra modum delectavit me,
quoties hanc carnem comedi; rudis est ac fidei ignarus". Sed huius
facio clamores istos: scio enim, si dii Momi consilium essent secuti, ut
humano pectori fenestram inseruissent, per quam liceret astus eius
moliminaque deprehendere, quid in istis mentibus, quae sic vociferantur,
inveniremus. Est hypocrisis lubricum ac versutum malum; dici non
potest, ut frontes noverit aperire, mentes autem tegere, magna, religiosa,
sancta et alta hic concinnare verborum flumina, quibus paulo leviores
rapiantur; sed subventanea sunt omnia, dum huc torquentur, ut carnem
hic te credas edere. Vera pietas non ignorat, quo iacias, etiam si perpetuo
iacias; habet enim solidum et infallibile iudicium, quo quicque
cognoscit. Id autem columnis istis nititur: fide et innocentia. Posteriorem
adpellat Christus misericordiam et iusticiam Mat. 23. [Matth.
23. 23]. Quaecunque ergo vela, quicunque huc venti accelerant, recte
navigant, recte negotiantur; haec enim vere ditant, fides scilicet, misericordia
et iusticia. Quae vero navigia alia quaedam sectantur, omni in
littore haerent, omnia vidisse, ut gloriari possint, ac recitare, quae mireris,
non quae prosint! Fides ergo ea modo prodest ac in portum vehit,
quae se vento credit secundo, hoc est: gratiae divini spiritus; non ea,
quae credit, quicquid tu de Anthropophagis commemoras. Prosunt
et hae merces solae: iusticia et misericordia, fidei nixae. Si ergo aciem
huc omnes figimus, tam magistri quam discipuli, iam facile videmus
οὐδὲν πρὸς λόγον esse, si non modo Christi carnem, sed etiam ossa
commolias. Dum vero propter istam tumultuamur, iam iis, qui solide
pii sunt, manifesti reddimur, quid alamus.
Det deus optimus maximus lucem ac pacem, ut cognita veritate in
veram animi pacem ac tranquillitatem restituamur. Amen!