9
<< Nr. 8 | Index | Nr. 10 >>
Acta Tiguri 7. 8. 9. diebus aprilis 1522
(April 1522)
Huldreich Zwinglis sämtliche Werke, vol. 1 (Berlin: Schwetschke, 1905) (Corpus Reformatorum 88)
Jump to page 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154
[Epistola Huldrici Zuinglii ad Erasmum Fabricium
de actis legationis ad Tigurinos missae diebus 7. 8.
9. aprilis 1522.]
Acta Tiguri 7. 8. 9. diebus aprilis per reverendissimum dominum
Constantiensem, legatis Melchiore suffraganeo, Joanne
Vannio (quem tamen invitum scimus negotio interfuisse) et
N. Brendlyn cum Huldericho Zuinglio Tigurinorum euangelista
coram sacerdotum senatorumque ordine.
Zuinglius ad Erasmum Fabricium.
Cum septima die aprilis ad urbem nostram praedicti patres
maturius venissent, nec ego ignorarem venturos, captabam, quid illi
consilii caperent, rescire; tamen nequivi usque ad intempestam fere
noctem, qua Henricus L%/uty, diaconus noster carissimus, veniens
admoneret, notarium (quem vocant) in crastinum diluculum cogere
universum sacerdotum ordinem ad canonicorum locum consuetum.
Ego hoc felix auspicium opinatus, quod res per cursorem egregie
tum claudum, tum illepidum, coepta esset, cogitabam intra me quonam
pacto essent orsuri telam. Sensi tandem, ut mihi videbar. Et cum
iam illuxisset atque in conspectum ventum esset, orsus est suffraganeus
in eum modum, qui post sequitur, cum narrare coeperimus, quomodo
res sit apud senatum acta. Erat tota oratio vehemens et stomachi
superciliique plena, tametsi strenue dissimularet omnem simultatem
erga nos; nomen etenim nostrum ita nusquam attigit, ac si sacrosanctum
esset, cum tamen interim nihil non in nos diceretur.
Tragoediam cum iam exeiulasset, prodii, indecorum ac foedum
ratus, orationem, quae tantum damni dare posset, inconcussam pernmittere,
presertim quod infirmos quosdam nuper Christo lucrifactos
sacerdotes offensos ea sentirem, ex tacitis palloribus ac suspiriis.
Tumultuarie itaque ad suffraganei dicta respondi, quo spiritu aut
animo indicent boni qui audierunt. Summam tamen etiam tum
audies, cum ad acta apud senatum devenerimus.
Deseruerunt hoc cornu veluti victum ac in fugam conversum
oratores ad aliud propere festinantes ad senatum scilicet, ubi eadem,
ut ex senatoribus ipse rescivi, habita oratio eodemque modo nomini
nostro parcitum, persuasum quoque senatui, ne ego vocarer: nihil
enim se mecum habere negotii. Variantibus posthaec aliquamdiu
sententiis huc tamen deventum est, ut et plebs (ea est ducenti viri,
senatus maior adpellati) sequenti die frequens adesset, cautumque,
ne episcopi urbis, qui tres sumus, adessent; nihil enim adversus istos
dictum iri, orationi tam integrę neminem posse contradicere et cętera.
Quod ubi rescivi, omnem operam impendi, ut nos quoque in senatum
admitteremur sequenti die futurum. Frustra diu movi omnem lapidem;
nam senatus principes negabant fieri posse, cum senatus diversum
decrevisset. Ibi ego quiescere ac suspiriis rem agere coepi apud eum,
qui audit gemitum compeditorum, ne veritatem desereret ac euangelium
suum, quod per nos praedicari voluisset, defenderet.
Nona tandem die coactis civibus ac indignam rem tumultuantibus,
quod episcopi sui non admitterentur, restiterunt, qui erant e senatu,
quem vocant a numero minorem, quod diversum ante decrevissent.
Invitis tamen illis coëgit plebs rogationem super ea re haberi, qua sic
sensum est, ut episcopi sui praesentes sint, atque omnia audiant, ac
si opus habeant, respondeant. Sic non quemadmodum Livius ait,
vicit maior pars meliorem: hic enim et maior et melior vicit. Hoc
autem non ea gratia in calamum mihi incidere passus sum, ut minori
senatui aliquid imputem, sed ut videatur quid possint insidię et
circumventiones. Quid enim oratores Constantiensis episcopi aliud
egerunt, quam ut apud simplicem plebeculam dicerent sine arbitris
quicquid in buccam venisset?
Deo gratia. Cum enim in senatum inducerentur oratores, admissi
sumus et nos Tigurinorum episcopi, Henricus Engelhardus
dominus ad Monasterium Monialium, Rodolphus Roscellus
apud Sanctum Petrum episcopus, et ego Huldericus Zuinglius.
Ibi cum dicendi esset illis copia facta et suffraganeus salutem eis ac
benedictionem a suo illustrissimo duce ac episcopo (nam id oportet
ultimo tandem loco vix admitti) nunciasset, voce deinde suavissima
illa sua, qua vix dulciorem in dicendo unquam audivi, quod si pectus
et cerebrum tantum, quantum illa, possent, ὀρφέα diceres superaturum
et Apollinem dulcedine, persuadendi autem vi Demosthenem cum
Gracchis. Iam cum orationem eius cupiam ex integro ponere,
nequeo, tum quod confuse, perplexe et sine ordine diceret, tum quod
tam longam haud putem ab ullo Portio Latrone memoria teneri.
Pugillares autem cum ipse habuerim ac summa capita adnotarim, ut
commodius possem illius dictis obsistere ac respondere, volo ista ponere
primum, deinde quid ad quęvis responderimus subiicere.
Τραγικοτάτως [!] dixit, 1. quosdam doctrinas novas irritabiles ac
seditiosas docere, Germanice widerwertig und ufrürig leeren. Nempe
nihil praeceptionum humanarum servari oportere, nihil ceremoniarum.
2. Quae doctrina si vicerit, futurum, ut non modo civiles leges, sed et
Christiana fides aboleatur. 3. Cum tamen ceremoniae sint veluti
manuductio (hoc enim verbo uti illi placuit etiam apud eos, qui ignorarent
Latine, quod nimium Germanica vox, ein inleitung, ei vel parum firma
videretur, vel minus elegans) ad virtutes. 4. Immo virtutum fontem
esse, ein ursprung, (quod verbum tamen postea fuit coram tot arbitris
ausus negare) ceremonias. 5. Quadragesimam item doceri non servari
oportere; in hac enim urbe ausos esse quosdam sese a reliquis
Christianis separare et a Christiana ecclesia (quod etiam verbum
postea tam impudenter quam pervicaciter negavit. Testabatur D.
Brendlin non dixisse id verbi, cum totus senatus etiam hodie testetur.
Tam putant sibi quicquid libuerit licere, temere dicere et temere negare
quod dixerint, eodem fere momento), 6. carnes enim eos in quadragesima
edisse non sine totius reipublice Christianę scandalo. 7. Quod
tametsi literę evangelice aperte non permittant, audere tamen eosdem
asserere ex euangelicis ac apostolicis scriptis, sibi licere. 8. Contra
sanctorum patrum decreta et concilia, 9. contra denique vetustissimum
morem eos fecisse, quem, nisi ex spiritu sancto fluxisset, tanto tempore
servare nunquam potuissemus. Gamalielem enim in actibus
apostolorum dixisse [Act. 5. 34-42]: Sinite illos, nam si hoc opus est
ex deo etc. 10. Hortatus est inde senatum, ut cum et in ecclesia
maneant, nam extra illam neminem salvari. 11. Ea enim, quę tam
perverse docerentur, sine fundamento doceri. Atque dum sibi non
satisfecisset superius de ceremoniis locutus, 12. iterum in illarum
mentionem incidit, unicas esse, per quas simplices Christiani ad
agnitionem salutis inducerentur, ac id ex officio plebanorum (sic enim
episcopos ac euangelistas hodie adpellant personati illi episcopi, ut
illorum tamen sacrosanctum sit) esse, ut simplicem plebeculam doceant,
figuras quasdam esse et significare quędam, quae et revelata et exposita
per eos oporteat, quid signent, quid possint. 13. De scandalo
tandem post superiorem catastrophen Joannes disserere coepit, non,
ut vere dicam, inerudite, modo feliciter recitasset, tam quae contra
se quam quae pro se erant. Adiunxit scandalum vitari praecipi a
Christo tam minaciter quam quicquam: Vę enim adiici, indignationis
notam apertissimam, vę mundo a scandalis. Ad Paulum quoque
rediens ex cuius epistolis antea, quam de vę dissereret, non pauca
produxerat, testatus est illum, ne offenderet Iudaeos, Timotheum
circumcidi passum esse [Act. 16. 3]. 14. Et quod inter prima ista de
seditiosis doctrinis dici oportebat, post omnia adpendit, neminem fidere
suo capiti oportere, 15. nam et Paulum noluisse suo sensui inniti, sed
venisse Hierosolymam, ut euangelium conferret cum apostolis etc.
Post vero dictorum omnium pulcherimum [!] epilogum surrexit cum suis
abiturus, quem sic cum illis adfatus sum.
Her wichbischoff, (qua in re non parum deliqui imprudens ac
rusticus, dicere enim aiunt debuisse gnädiger her, verum urbanatim
cum nesciam, rusticatim tango) comitesque reliqui, manete, obsecro,
inquam, donec pro me satisfaciam. Nam id ipsum permittebant
coëpiscopi nostri. Ad quae ille: non est nobis, inquit, commissum,
ut cum quoquam disputando committamur. Et ego, inquam, minime
disputabo; sed quę hactenus docui optimos istos cives, lubens ac volens
coram vobis et doctis et cum imperio, ut ita dicam, missis oratoribus
producam, ut maior habeatur eis fides, si recte censueritis doctum
esse; sin minus, contra fiat. Nihil, inquit ille, contra te locuti sumus,
unde non est opus, ut satisfacias. Ego vero, etsi, inquam, nomini
pepercistis, orationis tamen omnis vis ac impetus in me conversus ac
tortus fuit. Nec enim aliter mecum revera agebatur, quam quod in
certamine Mirmidonis et Galli dici solitum est. Non te, Galle,
peto, piscem peto; ita nomen dissimulatum est ac tacitum, ut
mihi, qui Zuinglius adpellor, gravissima crimina, si diis placet,
intentarentur.
Dum hoc pacto inter nos contendimus, conatus est M. Roest
consul precibus Constantienses permovere, ut auscultarent. Quibus
suffraganeus respondit, se scire, quocum esset rem gesturus, si auscultaret:
Hulderichum Zuinglium vehementiorem esse ac morosiorem,
quam quod cum illo quicquam agi recte et cum modestia posset.
Respondi: Qua unquam vos iniuria adfeci? aut quis est hic rerum
ordo, tam graviter et acerbe vexare hominem innocentem et de re
Christiana bene meritum; satisfactionem autem nullam recipere?
Ego id semper sperare debui, ni fallor (fallor autem fortasse), si
unquam essent aliqui pervicatius contradicturi euangelice veritati aut
doctrinae, quod tum antistes Constantiensis unus ante omnes esset
suppetias laturus ac auditurus causam omnem, atque id per vos
maxime, quibus etiamnunc ob singularem eruditionem legatis usus est.
Quid enim facturi essetis, si clam vobis alloqui cuperem? conspectum
vestrum formidarem? iudicium declinarem? Nunc cum nihil tale
moriar, sed rationem fidei ac doctrinę redditurus pręsentiam vestram
expetam, qua fronte audetis mihi illam negare? Sine suspicione fieri
non potuisset, si abire etiam volentes permisissem. Nunc cum ultro
iudicium et aequitatem vestram implorem, deserere audetis? Tum illi:
Reverendissimus dominus noster, inquiunt, noluit, ne cum quoquam
contenderemus; hinc fieri non potest, ut te audiamus. Si quid
doctrinae adferre ad episcopum velis, licebit; si alicuius egeas, illum
admoneas. Ego vero, amabo, inquam, si nullius rei intuitu hanc mihi
gratiam praestare vultis, vel ob communem fidem, ob communem
baptismum, ob Christum vitae salutisque autorem gerite nobis hunc
morem, et si non licet tanquam legatis quicquam audire, licet tamen ut
Christianis. Hac obiectatione facta coepit murmur audiri civium
indignantium, ut tandem et hortatu consulis et rei indignitate compulsi
in pristinum locum resederint. Quod ubi factum est, coepi pro virili
doctrinam Christi defendere ac ad summa capita respondere in hunc
fere modum:
1. Proposuisse quidem dominum suffraganeum, quosdam seditiosas
docere doctrinas et irritabiles; at nos induci non posse, ut id velit
de nobis accipi, qui tanto sudore iam annis ferme quattuor euangelium
Christi et doctrinam apostolicam praedicaverimus. Tametsi nonnihil
oboleat, quod apud senatum id proposuisset; quid enim nostra refferret,
si alibi tales doctrinae predicarentur, modo ne Tiguri? Unde
cum non sit verisimile, suffraganeum de alienis locutum esse, pateat,
mihi fabulam narrari; quamlibet dissimulent, manifestum esse, hunc
Nathan isti Davidi scelus proposuisse [2. Sam. 12. 1-14]. Quod autem
ad rem euangelicam pertineat, non mirum esse, si alicubi inter eos,
qui ἐντάλματα i. e. praeceptiones humanas mordicus tenent, et eos, qui
illas aversantur, dissentiatur. Christum enim apertissime id futurum
praedixisse: Non veni pacem mittere in terram, sed gladium. Veni
enim hominem separare a patre suo, et filiam a matre, nurum a
socru, immo futurum esse, ut hominis hostes futuri sint domestici sui
[Matth. 10. 34-36]. Quamquam ne illa quidem responsione opus esse.
Tigurum enim magis, quam ullum Helvetiorum pagum, pacatum et
quietum esse, id quod omnes boni cives acceptum ferrent euangelio.
2. Quod deinde obiectum sit nullas humanas nec praeceptiones
nec ceremonias servari oportere doceri, ingenue agnoscam, ceremoniarum
iustam partem ac praeceptionum cupere abolitam esse, quod praecepta
sint magna parte talia, quae etiam Petrus in actis neget ferri
posse [Act. 15. 7-11]. Nec etiam auditurus sim, qui dicant Petrum
de veteribus locutum esse ceremoniis ac praeceptis. Esto tamen, si
hoc illis donem, clarum tamen esse, Petrum in ea fuisse sententia,
ut censeret, Christianos ab omni eiusmodi onere ac amaritudine
oportere esse liberos. Quod si Petrus iugum illud vetus tantopere
deprecatus sit, quod tamen levius multo fuisset, quam id, quod nos
hodie ferimus: quid facturum arbitramini, si de graviore facta questio
fuisset? Vetus autem iugum tolerabilius futurum fuisse (ut interim
pontificum decreta taceam, multo plura et graviora, quam Moseos)
Christianis hominibus, quam nostrum, id satis ostendere ieiuniorum
immodicam observationem, ciborum delectum, festorum otia. Quantula
enim Iudaeorum fient ieiunia, quae aliquando in summo moerore
constitutis indicebant, si compares his nostris statis quadragesimalibus,
vere angarialibus, ac iis, quae in divorum honorem indicuntur irremisso
quodam perpetuoque tenore. Iam et ciborum delectum si compares,
gravior est eorum observatio apud Christianos quam Iudaeos.
Illi a quibusdam abstinebant generibus nullo tamen certo tempore
excepto paschate. Nos a generibus variis et multo tempore abstinemur.
Festorum autem otiis Iudaeos etiam longe superamus. Quod
si Petrus noluit leviore iugo Christianos molestari, multo minus
graviore. Negavi tamen me in ea esse sententia, ut putem, nulla
humana praecepta vel servanda esse vel statuenda. Quis enim non
alacriter laturus sit, quicquid universorum Christianorum concors
sententia decreverit? At e diverso abominari quorundam impurissimorum
ventrium decreta, qui Pharisaeorum ritu onera imponant
super cervices hominum importabilia, et ipsi ea ne summo quidem
digitulo moveant [cf. Luc. 11. 46]. Quod autem dixerat ad exasperandum
senatum, futurum, ut nec civilibus legibus obtemperaremus, negavi id
esse e mente Christi vel apostolorum. Illum dixisse: Date Caesari,
quae sunt Caesaris etc. [Matth. 22. 21], ac tributum vel censum contribuisse;
immo cum iam nasceretur, ad edictum Caesaris parentes
eius nomen dedisse; hos docere: Reddite omnibus debita, cui tributum,
tributum etc., et obedite praepositis vestris, non tantum bonis etc.
Unde manifestum sit, fortius quam verius dictum, quod exemplo etiam
clarius fiat: Omnes universi orbis populos felicissime legibus paruisse,
etiam antequam Christus homo nasceretur; immo Christianismum
ad communem iusticiam servandam esse potentissimum, sed nec fidem
Christi aboleri posse abolitis ceremoniis in universum etiam, immo
ceremonias haud quicquam aliud agere, quam et Christo et eius
fidelibus os oblinere, spiritus doctrinam abolere, ab invisibilibus ad
elementa mundi avocare, quod tamen brevibus dici nequeat et explicari.
3. Alia deinde ratione docui simplicem plebeculam quam per
ceremonias ad agnitionem veritatis manuduci posse; nempe ea, qua
Christus et apostoli induxissent, sine omnibus, quatenus mihi per
sacras literas perspectum est, ceremoniis; neque periculum esse minus
illam capacem esse euangelii, quod quicunque credit, intelligit. Illa
credere potest, ergo et intelligere; quidquid hic agitur divino fit afflatu,
non humano ratiocinio, quod Christus patri quoque gratulatus est:
Confiteor, inquiens, tibi pater etc., quod absconderis haec a sapientibus
et prudentibus et revelasti ea parvulis. Ita pater, quoniam sic placitum
fuit ante te [Matth. 11. 25f.]. Et Paulus 1. Cor. 1. [1. Cor. 1. 7]
dicit: Stulta huius mundi a deo esse electa, ut sapientia pudefaceret.
4. Quadragesimam nusquam nunquam docuisse non observari
oportere, quamquam cupiam non tam imperiose praecipi et integrum
cuivis relinqui. Ieiunet autem, cui non satis sit quadragesima, reliquum
anni etiam; non defuturos, qui ieiunium suadeant, quos ego
augurer plus promoturos, quam eos, qui nutu imperii sui et excommunicationis
minis putent omnia non secus quam ad Iovis nutum
ruinam minitura.
5. Carnes sint quidam edere ausi minime mali, qui nec inficientur;
sed quandoquidem divina lege a carnibus non sit eis interdictum,
in testimonium fidei potius edisse, quam in ullius contumeliam. Quod
hinc pateat: nam mox, ut docti sint a nobis rationem scandali habere
debuisse, destiterint, unde nec ista legatione opus fuisse, remittente
sua sponte malo; si modo malum est. Hoc tamen vehementer nos
admirari, quod, dum annum iam 16. in diocesi Constantiensi
euangelizem, hactenus tamen non resciverim, aliquo misisse Constantienses
tam splendidam legationem, quae scrutaretur quonam
pacto euangelicum negotium incederet. Nunc cum minimam observaciunculam
senserint non tam lesam, quam viderentur velle etiam,
querimoniis impleri omnia, quiritari unos esse Tigurinos, qui
secessionem a Christianorum communione meditari audeant. Id
tamen verbi, ut diximus, suffraganeo negante ac Brendlino attestante,
senatu vero toto reclamante, negationi eorum donavimus his fere
verbis. Quandoquidem negas, ostendis, id tibi excidisse imprudenti,
facile itaque ignos [A. p. 1] cemus; per me tibi fuerit integrum quęvis
emendare. Rempublicam autem Christianam nihil scandali, nihil
ignominię passam esse, si pauci admodum sint humanam traditionem
praevaricati.
6. Literas autem euangelicas nusquam aperte permittere carnium
esum, falso oppositum ostendimus, nam Marcus cap. 7. [Marc. 7. 15]
dicat in hunc modum: Nihil est extra hominem introiens in eum, quod
possit eum coinquinare. Hic ostendi per oppositum antecedentis (ut
ipsi sacras literas tractant) sequi oppositum consequentis, hoc pacto,
ergo quicquid est extra hominem introiens in hominem, non potest
eum coinquinare. Signa mihi verba. Nihil signum universale negativum:
si dixisset nullus cibus, obmisisset genus potulentorum; si nullus
potus, cibum. Ideo placuit veritati dicere, nihil; deinde subiunxit:
ne posse quidem inquinare. Audi! Veritas asseverat non posse; homo,
qui mendax est, omnis enim homo mendax, dicit posse. Hic se torquet
homo ac dicit, verba ista non tam esse diserta, immo non hoc
esse pacto accipienda; sed antecedentia spectanda esse et quę sequuntur,
cum tamen sequatur: Non intelligitis, quod omne extrinsecus introiens
in hominem non potest eum coinquinare, quia non intrat in
cor eius, sed in ventrem vadit, et in secessum exit, purgans omnes
escas. Amabo, quid clarius dici potest, etiamsi antecedentia spectes
et sequentia.
7. Addebatur contra sanctorum patrum decreta et concilia.
Respondimus, dominum D. Engelhardum, nostrę decus urbis, nobiscum
ea, in quibus ipsi maxime fiderent, diligenter librasse; nihil autem
tale asseverare posse ex his, quibus loco sacrę ancorę uterentur: non
enim hoc in quęstionem venire, an quadragesimam abolitam oporteat,
sed an ea tempestate per legem Christi liceat carnibus vesci.
Ieiunium ut nulli interdicimus, sic integrum relinquimus.
8. Adiunctum est: et contra vetustissimum morem. Hic ingenue
cessimus, consuetudinem esse atque eam minime malam. At si consuetudo
esset, cur edictum adderetur? Daturos haud dubie operam
promisimus, ut ea consuetudo temere ne intercidat.
9. Ea si consuetudo (prosequebatur) non a spiritu divino esset
inspirata, tanto tempore non duravisset, iuxta Gamalielis verbum
[Act. 5. 35-39]. Respondi, [A. p. 2] hęc et alia, quę non ex mente dei
essent, solutum iri suo tempore. Omnis enim plantatio, inquit Christus
apud Mattheum, quam non plantavit pater meus cęlestis eradicabitur
[Matth. 15. 13]. Delectum autem ciborum nec Christum nec apostolos
praecepisse; unde nulli mirum videri debere, quandoquidem Christus
benignitate sua velut postliminio mundum nunc per euangelium clarius
illustrarit, si miseri mortales ad libertatem respiciant.
10. Post hęc orator gravissimus catastrophen fecit ad senatum,
ut cum et in ecclesia maneant, nam extra illam neminem salvum fieri.
Cui in hunc modum occurrimus. Nihil vos moveat, o optimi cives,
isthęc adhortatio, quasi ecclesiam Christi unquam deserueritis. Ita
enim persuasi sumus de vobis, ut recenti adhuc memoria teneatis,
quod dictum est in enarratione Matthei, quod fundamentum ecclesię
sit petra ista, quę scilicet Petro fideliter confitenti nomen dedit,
praeter quod nemo aliud ponit fundamentum, sed nec ponere potest
[Matth. 16. 13]. Quin in omni gente et loco quisque confitens ore suo
dominum Iesum, et corde credens, quod deus eum suscitavit a
mortuis, salvus fiat, sive apud Indos sit sive Scythas, certoque
constare, extra illam neminem salvari, intra quam nos omnes esse
tanto firmius credimus, quanto certius gloriamur in spe glorię filiorum
dei. Hic hominem protrahere potuissem ac nudare eius de ecclesia
sententiam, malui tamen parcere, ut eum aliquando poeniteret, quod
coram toto senatu praefractiorem esse dixit, quam quocum agi possit.
Cum hoc pacto catastrophen fecisset, ad finem oculos vertebamus;
secus tamen evenit atque speraveramus.
11. Iterum enim huc rediit, ut diceret: Ista (sic enim, ni me
fallit opinio, doctrinam euangelicam adpellant isti) sine fundamento
scripturę doceri. Ibi rursum sub Marci 7. [Marc. 7. 1-16] verbum,
tanquam sub Aiacis clypeum confugi et hasce sagittas emisi. Vin
tibi clariora proferri? Non dignus est Christus, cui fides habeatur?
non Marcus? tametsi locos multos in unum congesserimus, nunc
tamen reliquis parcere, ne patres fastidio adficeremus. Hic opportune
D. Engelhardus testamentum novum sinu extraxit et locum Pauli
1. Tim. 4. [1. Tim. 4. 1-5] explicari iubet. Accepi librum et Germanice
locum interpretatus sum. Quem [A. p. 3] cum plerique agnoscerent
iam inde ab illius epistolę enarratione superiore anno per nos facta,
mirum quam omnes respirarint. Adeo refert, quo quęque loco
dicantur.
12. His protinus omissis ceremonias ut ille rursus in aciem produxit,
saucias tamen, ita nos rursus eas profligare conati sumus, cum
enim dixisset, plebanorum esse exponere, quid ceremonię velint
everti hoc pacto. Nobis commendatum esse euangelium Christi, id
sedulo prędicaturum, quid ceremonię portendant, eos exposituros, qui
ex eis vivant. Fateor, me hic dedita opera tacite tamen ulcus hominis
tangere voluisse. Quid enim aliud agunt suburbani isti episcopi, quam
ut consecrationum praestigiis loculos saginent? Quod si aliquis ceremoniarum
magister apud oves mihi creditas secus atque veritas
haberet praedicare ausit, minime laturum.
13. Iam quę de scandalo disseruerat, probavissemus omnino, nisi
omnis sermo huc visus esset tendere, ut qui infirmi essent, perpetuo
manerent infirmi; quum tamen firmiorum, quales ipsi videri et volunt
et debent, sit infirmos προσλαμβάνεσθαι i. e. adsumere, consolari,
iuvare, nimirum ut et ipsi firmi reddantur. Unum hoc tamen adiecimus,
quum ille multa de anxia Constantiensis antistitis cura dixisset de
vitando vel cavendo scandalo. Ecquid non aliquando ad morem
Christi adhortaretur sacerdotes suos, ut posthabita immunitate sua
publica cum reliquis fratribus Christianis ferrent onera, tributa
penderent et vectigalia? Christum enim ne scandalizaret eos, qui
didrachmum exigebant, pendisse addito etiam miraculo [Matth. 17. 24-27];
negari autem non posse, omnem apud omnes gentes plebem queri,
quod sacerdotes, quod monachi, quod vestales ociosi alerentur, nihil
tamen vel opis vel rei in publicum usum conferrent. Hoc illi, posteaquam
senatu excessissent, gravissime questi sunt, extra propositum
(ut aiunt) esse inductum; at mihi videtur nihil potuisse commodius
hoc loco dici, quum de scandalo tam sollicitum diceret Constantiensem
antistitem.
14. Timotheum deinde circumcidi Paulum esse passum ut
sciam, ita Titum ut circumcideretur nulla ratione induci potuisse
asserui [Act. 16. 3. Gal. 2. 3], et rationem utriusque facti reddere
conatus sum, quod Timotheum, dum adhuc in herba esset Christus,
apud Macedonas passus sit circumcidi, ut tumulti nihil orietur;
postea vero quam idem paulo magis adolevisset, et Paulus eius
instinctu iam certior factus esset, Titum sine tumultu servari posse,
servaverit. Hic vires omnes exerui, ut senato - [A. p. 4] res persuaderem,
ut in veteri more perstarent, donec vel istius iugi nobis lora solverentur,
vel orbis ipse ad resumendam libertatem apertius consentiret.
15. Postremo dixi, eos recte posse dici suo capiti inniti et sensui,
qui receptę scripturę obstreperent ac traditiunculas humanas cęlesti
doctrinę praeferrent, non eos, qui se nullis aliis armis aut praesidiis
tuerentur, quam sacris literis; illos enim carne fidere et sanguine, hos
una veritate cęlesti, de qua ne verbulum quidem unquam possit excidere.
Paulum ut non ignorem contulisse euangelium cum apostolis
tandem, ita sciam post 14 primum annos id factum esse. Quamquam
autem non ignorem, quid isto velint exemplo, partes tamen suas eo
magis infirment quam fulciant: nos enim paulo ante non alia ratione
tam obstinate institisse, ut praesentes essent nostrę quoque satisfactioni,
quam ut liquido cernerent, quonam pacto sacras literas tractaremus,
imo paratum esse, rationem reddere de ea, quę in nobis est, fide
coram cęlestibus, terrenis et infernis. Ac demum senatum precatus,
ut omnia boni consulerent, loqui desii, excepto, quod, dum ille rursum
cępisset quiddam oggannire, atque id assidue inculcaret a sanctis
patribus et conciliis statutum esse, ne per quadragesimam carnes
ederentur, cępi et ego impudentius obstrepere, negare ullis conciliis
decretum esse, generalibus saltem; tandem cum et ipse adpendicis
suę finem fecisset, senatum dimisimus.
Hęc sunt, Erasme, frater charissime, quę hisce diebus accepimus
vel dedimus vulnera coram sacerdotum senatorumque ordine; hę rursum
medelę, quibus infirmis succurrimus. Tumultuarie omnia, ut a
nobis acta, ita scripta sunt; nam ille domo attulerat orationem, ego
vero, quo stabam vestigio, pugnare coactus sum ac defendere. Quod
si quę minus dixi vel amplius, atque acta sunt, imbecillitati humanę
id imputandum arbitror; quę quam parum rememorando possit, vix
agnoscit. Summam tamen actionis omnino attigi, sive apud senatum
sive sacerdotum ordinem, sive privatim habitam. Vespera enim illa qua
mane cum sacerdotum ordine egerant, casu in eos incidi et multa cum
illis contuli. Ex quibus omnibus didici, ubi loci ulcus eos urat.
Vale, et, si ad Bovillum nostrum scripseris, salutes eum meo
nomine.